Όταν οι ηγέτες των τριών σλαβικών δημοκρατιών της Σοβιετικής Ένωσης συναντήθηκαν σε ένα απομακρυσμένο κυνηγετικό καταφύγιο στις 8 Δεκεμβρίου 1991, διακυβευόταν η μοίρα μιας υπερδύναμης- και με τις υπογραφές τους έδωσαν το τελειωτικό χτύπημα στην ΕΣΣΔ, προκαλώντας «απόνερα» που συνεχίζουν να επηρεάζουν τις εξελίξεις ακόμα και σήμερα, στις εντάσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.
Η συμφωνία που υπεγράφη στη «ντάτσα» στο Βισκούλι, στο δάσος Μπελαβέζα κοντά στα σύνορα με την Πολωνία, έλεγε πως η ΕΣΣΔ «παύει να υφίσταται ως υποκείμενο διεθνούς δικαίου και ως γεωπολιτική πραγματικότητα». Επίσης, δημιούργησε την Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών, μια χαλαρή συμμαχία πρώην σοβιετικών δημοκρατιών που συνεχίζει να υφίσταται.
Δύο εβδομάδες αργότερα οκτώ άλλες σοβιετικές δημοκρατίες εντάχθηκαν στη συμμαχία αυτή, πρακτικά δίνοντας τέλος στην εξουσία του Σοβιετικού προέδρου Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος αποσύρθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1991, με τη σημαία με το σφυροδρέπανο να κατεβαίνει από το Κρεμλίνο.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Τι κρύβεται πίσω από την ένταση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας
Ο Στανισλάβ Σούσκεβιτς, επικεφαλής της σοσιαλιστικής δημοκρατίας της Λευκορωσίας, μιλούσε με περηφάνεια για την υπογραφή της συμφωνίας που υπέγραψε με τον Μπόρις Γέλτσιν της Ρωσίας και τον Λεονίντ Κράβτσουκ της Ουκρανίας, κάνοντας λόγο για ένα μεγάλο διπλωματικό επίτευγμα. «Μια μεγάλη αυτοκρατορία, μια πυρηνική υπερδύναμη χωρίστηκε σε ανεξάρτητες χώρες που θα μπορούσαν να συνεργάζονται μεταξύ τους όσο στενά θα ήθελαν, και δεν χύθηκε ούτε μια σταγόνα αίμα» είπε ο Σούσκεβιτς σε συνέντευξή του στο Associated Press.
Ωστόσο, όπως υπογραμμίζει το ΑΡ, το αίμα θα χυνόταν αργότερα, σε πολλαπλές συγκρούσεις ανά τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, που ήταν άλλοτε υπό τον στενό έλεγχο της Μόσχας. Μια από τις σφοδρότερες άρχισε στην ανατολική Ουκρανία λίγο μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014, με υποστηριζόμενους από τη Ρωσία αυτονομιστές να μάχονται κατά ουκρανικών στρατευμάτων.
Η πρόσφατη συγκέντρωση ρωσικών στρατευμάτων στα σύνορα με την Ουκρανία έχει προκαλέσει ανησυχίες στη Δύση περί επικείμενης εισβολής. Σε τηλεδιάσκεψη την Τρίτη ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν είπε στον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν πως η Μόσχα θα βρεθεί ενώπιον σκληρών οικονομικών κυρώσεων εάν επιτεθεί στη γειτονική της χώρα.
Στα απομνημονεύματά του ο Γκορμπατσόφ εξέφραζε πίκρα για τη συμφωνία του 1991, η οποία σήμανε το τέλος των προσπαθειών του να διασώσει την ΕΣΣΔ από την κατάρρευση προσπαθώντας να διαπραγματευτεί μια νέα «συνθήκη ένωσης» μεταξύ των δημοκρατιών, στο πλαίσιο μιας προσπάθειας που είχε αρχίσει μήνες νωρίτερα.
«Αυτό που έκαναν τόσο βιαστικά και τόσο μυστικά στη Μπελαβέζα ήταν σαν μια συνωμοσία για να σκοτώσουν έναν τραυματισμένο μα ακόμα ζωντανό άνθρωπο διαμελίζοντάς τον» έγραψε ο 90χρονος σήμερα Γκορμπατσόφ: «Ο αγώνας για δύναμη και προσωπικό συμφέρον υπερίσχυσε έναντι νομικών επιχειρημάτων ή αμφιβολιών». Για τον 86χρονο Σούσκεβιτς, ωστόσο, «δεν ήταν καθόλου τραγωδία!».
«Αποφασίσαμε να κλείσουμε τη φυλακή των εθνών. Δεν υπάρχει τίποτα να μετανιώσει κανείς» πρόσθεσε.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Η τελευταία ημέρα της ΕΣΣΔ
Ο Σούσκεβιτς υποστήριξε πως ο ίδιος και οι άλλοι ηγέτες δεν έβρισκαν κανένα νόημα στις προσπάθειες του Γκορμπατσόφ να κρατήσει ενωμένες τις άλλες 12 σοβιετικές δημοκρατίες. Οι δημοκρατίες της Βαλτικής (Λετονία, Λιθουανία, Εσθονία) είχαν ήδη αποσχιστεί και το αποτυχημένο πραξικόπημα του Αυγούστου εναντίον του Γκορμπατσόφ από σκληροπυρηνικά μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος είχε πλήξει την εξουσία του, ενθαρρύνοντας και άλλες δημοκρατίες να επιδιώξουν ανεξαρτησία.
«Όλες οι εκδοχές της συνθήκης της ένωσης κατέληγαν είτε στην αποκατάσταση των παλιών συνθηκών, είτε στην πρόταση του Γκορμπατσόφ για μια νέα δομή, όπου θα ήταν και πάλι επικεφαλής» είπε ο Σούσκεβιτς.
Ο Σούσκεβιτς, ο Γέλτσιν και ο Κράβτσουκ είχαν καταφθάσει στο καταφύγιο στο Βισκούλι κοντά στα σύνορα με την Πολωνία συνοδευόμενοι από βοηθούς τους στις 7 Δεκεμβρίου. Οι συμμετέχοντες περιέγραφαν αργότερα την ατμόσφαιρα ως τεταμένη, καθώς υπήρχε πάντα ο κίνδυνος σύλληψής τους με την κατηγορία της προδοσίας, εάν το ήθελε ο Γκορμπατσόφ.
Ο Σούσκεβιτς σημείωσε πως ο Εντουάρντ Σιρκόβσκι, επικεφαλής της KGB, που ήταν στο καταφύγιο, του διαβεβαίωσε ότι δεν υπήρχε κάποια απειλή. Χρόνια αργότερα, ο Σιρκόβσκι, ο οποίος ήταν μεταξύ των σκληροπυρηνικών, θα έλεγε πως είχε μετανιώσει που δεν διέταξε τη σύλληψή τους. Όσον αφορά στον ίδιο τον Γκορμπατσόφ, είπε πως αποφάσισε να μην το κάνει λόγω φόβων για αιματοχυσία και ρήγμα μεταξύ στρατού και αστυνομίας.
Ο Γκορμπατσόφ κατηγόρησε τον Γέλτσιν πως αποτέλεσε την «αιχμή του δόρατος» ως προς την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, στο πλαίσιο της προσπάθειάς του να πάρει τον έλεγχο του Κρεμλίνου. Ο Γέλτσιν, που πέθανε το 2007, σε ηλικία 76 ετών, υπεραμύνθηκε των πράξεών του λέγοντας πως η Σοβιετική Ένωση ήταν καταδικασμένη και η συγκεκριμένη συμφωνία ήταν ο μόνος τρόπος αποφυγής μιας σύγκρουσης μεταξύ της κυβέρνησης και των δημοκρατιών που επιδίωκαν την ανεξαρτητοποίησή τους.
Κάποιοι εκ των συμμετεχόντων στη συνάντηση υποδεικνύουν τον Κράβτσουκ της Ουκρανίας ως αυτόν που έκρινε τις εξελίξεις που έφεραν την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Η Ουκρανία είχε κηρύξει ανεξαρτησία μετά το πραξικόπημα του Αυγούστου, ενώ μία εβδομάδα πριν τη συμφωνία είχε εκλεγεί πρόεδρός της, σε μια ψηφοφορία που επίσης ενέκρινε την ανεξαρτητοποίηση από τη Μόσχα. Στις διαπραγματεύσεις στο καταφύγιο ο Κράβτσουκ υιοθέτησε ιδιαίτερα έντονη στάση, απορρίπτοντας κάθε είδους «ανανεωμένης έκδοσης» της Σοβιετικής Ένωσης. «Ο Κράβτσουκ ήταν εστιασμένος στην ανεξαρτησία της Ουκρανίας» είπε ο Σούσκεβιτς.
Μετά την υπογραφή της συμφωνίας ο Γέλτσιν και ο Κράβτσουκ ζήτησαν από τον Σούσκεβιτς να πει στον Γκορμπατσόφ για τη συμφωνία. Επίσης, ο Γέλτσιν είχε επίσης καλέσει τον Σοβιετικό υπουργό Άμυνας Γεβγκένι Σαπόσνικοφ, για να τον αποθαρρύνει από τη χρήση βίας εάν ο Γκορμπατσόφ του έδινε τέτοια διαταγή. Αργότερα κάλεσε τον Αμερικανό πρόεδρο Μπους.
Όπως θυμάται ο Σούσκεβιτς, ο Γκορμπατσόφ, ωχρός ενώ μάθαινε το νέο του «θανάτου» της ΕΣΣΔ, του είπε «με ύφος μέντορα»: «Ξέρεις τι θα πει η διεθνής κοινότητα; Και του απάντησα ότι ήξερα. Στο μεταξύ η συζήτηση με τον Μπους είχε αρχίσει ήδη και την άκουγα. Είπα πως ο Γέλτσιν ενημέρωνε ήδη τον Μπους και πως εκείνος αντιδρούσε θετικά».
Ωστόσο, παρά τη συνεργασία των τριών ως προς την ανατροπή του Γκορμπατσόφ, υπήρχαν ρήγματα, που θα αναδεικνύονταν εκ νέου αργότερα. Ο Πούτιν, που περιέγραψε την κατάρρευση της ΕΣΣΔ ως «τη μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του 20ού αιώνα» έχει επανειλημμένα υποστηρίξει πως η Ουκρανία αδίκως κληρονόμησε ιστορικά τμήματα της Ρωσίας κατά την πτώση της ΕΣΣΔ. Όταν ο φιλικός προς το Κρεμλίνο πρόεδρος της Ουκρανίας ανετράπη το 2014 μετά από διαδηλώσεις, η Ρωσία αντέδρασε προσαρτώντας την Κριμαία και υποστηρίζοντας την εξέγερση των αυτονομιστών στην ανατολική Ουκρανία.
Ο Πούτιν έχει ζητήσει εγγυήσεις από τον Μπάιντεν πως το ΝΑΤΟ δεν θα εντάξει ποτέ στις τάξεις του στην Ουκρανία, η οποία θέλει εδώ και καιρό να γίνει μέλος. Οι Αμερικανοί και οι σύμμαχοί τους λένε πως αυτό το αίτημα δεν μπορεί να αποτελεί θέμα συζήτησης εξαρχής.
«Η σύγχρονη Ουκρανία είναι εντελώς προϊόν της σοβιετικής περιόδου» υποστήριξε ο Πούτιν σε άρθρο του τον Ιούλιο. «Ξέρουμε και θυμόμαστε καλά πως σχηματίστηκε – σε σημαντικό βαθμό- με εδάφη που ιστορικά ήταν της Ρωσίας. Είναι ξεκάθαρο πως στην πράξη η Ρωσία έπεσε θύμα ληστείας» πρόσθεσε.
Με πληροφορίες από Associated Press