Είναι γνωστό ότι η διάκριση των δύο φύλων και η διαρκής υποτίμηση των γυναικείων δικαιωμάτων είναι ένα μόνιμο καθεστώς στην Ινδία. Σε μία χώρα όπου η σωρεία περιστατικών βίας και η γενικότερη έλλειψη σεβασμού απέναντι τους αποδεικνύουν την άποψη ότι το γυναικείο φύλο δεν αναγνωρίζεται. Εντούτοις, στις 30 Ιουλίου του 2019 μία είδηση από το εσωτερικό του νοτιο-ασιατικού κράτους προκάλεσε το διεθνές ενδιαφέρον και μόνο ως ελπιδοφόρα μπορεί να χαρακτηριστεί. Ο λόγος φυσικά για την απόφαση-ορόσημο του Κοινοβουλίου με βάση την οποία μπαίνει οριστικό τέλος σε μία αναχρονιστική παράδοση αιώνων: το αυτόματο διαζύγιο. Γεγονός που αναγνωρίζεται ως το επιστέγασμα της διετούς προσπάθειας από την πολιτική και δικαστική εξουσία της Ινδίας, προκειμένου να ακούγεται περισσότερο η φωνή των γυναικών αλλά και να αποδίδεται μεγαλύτερη δικαιοσύνη. Μία ένδειξη ότι κάτι αλλάζει, έστω και με αργά βήματα.
Αποτελεί κοινό τόπο ότι στην Ινδία του 1,3 δισεκατομμυρίων κατοίκων η πρακτική του λεγόμενου «triple talaq» ήταν εξαιρετικά διαδεδομένη για δεκαετίες. Κάτι το οξύμωρο αν ληφθεί υπόψη ότι δεν υπάρχει κάποια αντίστοιχη αναφορά στο νόμο της Σαρία ενώ στο Κοράνι προβλέπεται μία περίοδος συλλογισμού και δυνατότητας συμφιλίωσης μέσα σε διάστημα τριών μηνών. Είναι αλήθεια ότι οι χώρες του μουσουλμανικού κόσμου όπως η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές δεν υιοθετούν αυτή την λογική αναφορικά με την διάλυση ενός γάμου, απαγορεύοντάς τη ρητά. Σε αντίθεση με την δεύτερη μεγαλύτερη πληθυσμιακά χώρα παγκοσμίως όπου το συγκεκριμένο έθιμο ενισχύθηκε από την στιγμή που δεν υπάρχει «ένα ενιαίο σύνολο νόμων σχετικών με τον γάμο και το διαζύγιο που να εφαρμόζεται σε κάθε πολίτη».1 Έτσι, επιτρέπεται στους Μουσουλμάνους να προχωρούν σε ένα προφορικό, ενίοτε γραπτό και άνευ αμφισβήτησης διαζύγιο με την απλή επανάληψη της λέξης «talaq» (τάλακ) τρεις φορές. Από εκείνη την στιγμή, κάθε γυναίκα καλείται να ζήσει εν ριπή οφθαλμού εκτός οικογενειακής εστίας, χωρίς οικονομική βοήθεια και να εξασφαλίσει τα προς το ζην. Τηρουμένων των αντικειμενικών δυσκολιών, υποστηρικτικός είναι ο ρόλος γυναικείων κινημάτων ή οργανώσεων, βοηθώντας σε πολλές περιπτώσεις διαζευγμένες γυναίκες που, αφήνοντας πίσω το φόβο του στιγματισμού, πλέον απευθύνονται στην ινδική δικαιοσύνη, καταγγέλλουν και διεκδικούν δικαίωση. Μία κίνηση που συνιστά αναμφίβολα την απαρχή μίας εκστρατείας που ξεκίνησε το 2017 και έφτασε στο ζενίθ της μερικές εβδομάδες πριν.
Η εφαρμογή του αυτόματου διαζυγίου τοποθετήθηκε ψηλά στην κυβερνητική ατζέντα της Ινδίας. Επιπλέον, έγινε προτεραιότητα και για το Ανώτατο Δικαστήριο που εντατικοποίησε την έρευνα για τη μεροληπτική σε βάρος των γυναικών μουσουλμανική πρακτική. Απόδειξη η σύγκλιση μίας ειδικής συνεδρίας το καλοκαίρι του 2017 με πληθώρα γυναικών να περιγράφει τις δικές της εμπειρίες σχετικά με αυτό τον τρόπο χωρισμού. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι επρόκειτο για μία εξαιρετικά προοδευτική κίνηση για τα δεδομένα της χώρας δηλαδή το να δοθεί βήμα σε διαζευγμένες Μουσουλμάνες, αποτυπώνοντας τη δική τους οπτική για ένα ζήτημα που αριθμεί 10 αιώνες ζωής. Στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, ωστόσο, οι υποθέσεις που παρουσιάστηκαν και η χρονική τους έκταση οδήγησαν τον Ανώτατο Δικαστή στο να ανακοινώσει ότι θα απαιτηθούν χρόνια για να ακουστούν στο σύνολό τους. Ένα διόλου απλό ή εύκολο εγχείρημα μιας και θα διαμόρφωνε την δικαστική κρίση για το αν θα συνεχίσει να υφίσταται αυτό το εθιμοτυπικό πλαίσιο. Πολλώ δε μάλλον όταν ένας Μουσουλμάνος στην εποχή που η τεχνολογία εξελίσσεται αστραπιαία, μπορεί να λήξει τον γάμο του και μέσω σύγχρονων εφαρμογών όπως το Skype, το Facebook ή το WhatsApp.
Λαμβάνοντας υπόψη αυτή την προσφερόμενη ευκολία, γίνεται αντιληπτό ότι δεν υπάρχει φειδώ και ως προς τους λόγους ενός αυτόματου διαζυγίου. Στις περισσότερες περιπτώσεις η αφορμή είναι τελείως αμελητέα. Η αγορά ενός μικροαντικειμένου, κάποιο ελάχιστο χρηματικό ποσό, η επίσκεψη μίας γυναίκας στην πατρική της εστία χωρίς την σύμφωνη γνώμη του συζύγου της, μία προίκα που δεν δόθηκε ακόμα και η εξωτερική εμφάνιση μίας γυναίκας που δεν ανταποκρίνεται στα συζυγικά κριτήρια. Συμπεριφορές που δεν γίνονται αποδεκτές από τους συμβίους των γυναικών οι οποίοι, μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου, δύνανται να βάλουν τέλος σε γάμους διάρκειας όχι μόνο ετών αλλά ακόμα και 24 ωρών μετά την τελετή. Αν και η συνηθέστερη κατάληξη ενός τέτοιου διαζυγίου είναι η αναγκαστική φυγή των γυναικών, αντιμετωπίζοντας τις πρακτικές και ψυχικές συνέπειες, υπάρχουν και περιστατικά με διαφορετική κατάληξη από αυτή που περιγράφεται. Ενδεικτική είναι η ιστορία της Shah Bano η οποία τον Απρίλιο του 1978, με γραπτή αίτησή της στο δικαστήριο, διεκδίκησε νόμιμη διατροφή από τον εν διαστάσει σύζυγό της ως συνέπεια της απομάκρυνσής της με τη μέθοδο του «talaq» χωρίς καμία οικονομική εξασφάλιση. Κάτι που εν τέλει πέτυχε το 1985 με την υπόθεσή της να γίνεται ένα από τα νομικά ορόσημα στην ιστορία των μουσουλμανικών χωρών. Και αυτό διότι άνοιξε τον δρόμο «για τη μάχη των Μουσουλμάνων γυναικών για ίσα δικαιώματα σε ζητήματα γάμου και διαζυγίου στα τακτικά δικαστήρια».2
Επιστρέφοντας στο σήμερα, ολοένα και περισσότερες Μουσουλμάνες στην Ινδία απαιτούν την πλήρη απαγόρευση του αυτόματου διαζυγίου, διαμαρτυρόμενες για τον μόνιμο φόβο με τον οποίο ζουν. Θεμέλιος λίθος στην προσπάθεια που καταβάλλουν είναι ακτιβιστές που υπερασπίζονται τις γυναίκες-θύματα όπως η Zakia Soman, μαχόμενη για τα ανθρώπινα δικαιώματα και όχι μόνο αλλά και οργανώσεις όπως το Ινδικό Μουσουλμανικό Γυναικείο Κίνημα (BMMA). Η συνδρομή του τελευταίου καταγράφεται από το 2007 με τη δημιουργία μίας λίστας γυναικών που αντιμετωπίζουν αυτή την πραγματικότητα καθώς και το ζήτημα της πολυγαμίας. Ένα έργο που βοήθησε στο να λάβει χώρα τον Δεκέμβριο του 2012 μία δημόσια εκδήλωση επί του θέματος με την παρουσία 500 γυναικών από κάθε γωνιά της Ινδίας, επιστολές στον Πρωθυπουργό και αρμόδιους υπουργούς και τη συλλογή 50.000 υπογραφών για την κατάργηση του «talaq». Για να μεσολαβήσει το καλοκαίρι του 2017 όπου «η ισλαμική πρακτική που επιτρέπει στους άνδρες να χωρίζουν αμέσως τις συζύγους τους κηρύχθηκε αντισυνταγματική από το Ανώτατο Δικαστήριο της Ινδίας».3 Σύμφωνα με τους πέντε δικαστές που εκπροσωπούν τις πέντε κυρίαρχες θρησκείες στη χώρα, το τριπλό τάλακ αντιβαίνει στο νόμο της Σαρία και στο Κοράνι, παραβιάζοντας την συνταγματική ηθική. Ήταν πια επιτακτική ανάγκη να εκλείψει ένα θρησκευτικό κατάλοιπο παρά την ισότητα όλων των θρησκειών που προβλέπεται στο κράτος της Νότιας Ασίας.
Η συγκεκριμένη απόφαση χαιρετήθηκε με απόλυτο ενθουσιασμό από τον γυναικείο μουσουλμανικό πληθυσμό, ακτιβιστικές ομάδες που υπερασπίζονται τις γυναικείες ελευθερίες όπως και από τον ίδιο τον Ινδό Πρωθυπουργό Ναρέντα Μόντι. Ο ηγέτης του BJP εκθείασε την δικαστική πρωτοβουλία με βάση την οποία θα εξαλειφθούν τα κακώς κείμενα του παρελθόντος, συμβάλλοντας τα μέγιστα στην γυναικεία ενδυνάμωση. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι η κυβέρνηση του Modi στήριζε εξαιρετικά ένθερμα την προσφυγή κατά του «talaq» που προήγαγε τις διακρίσεις κατά του γυναικείου φύλου. Κάτι που αποδεικνύεται και με τις τελευταίες εξελίξεις όταν στα τέλη Ιουλίου η Άνω και η Κάτω Βουλή ενέκριναν το νομοσχέδιο που θέτει πλέον εκτός νόμου και ποινικοποιεί το αυτόματο διαζύγιο. Αυτό σημαίνει πως κάθε άνδρας που θα αποπειράται να χρησιμοποιεί αυτό τον κανόνα, θα καταδικάζεται σε φυλάκιση τριών ετών. Έπειτα και από την υπογραφή του Προέδρου της Ινδίας, το εν λόγω νομοσχέδιο θα καθιστά και τυπικά νόμο του κράτους.
Η Ινδία, λοιπόν, ήταν μία από τις τελευταίες χώρες στο μουσουλμανικό μπλοκ όπου η πρακτική του αυτόματου διαζυγίου με την γνωστή τριπλή επανάληψη έβρισκε πεδίο απεριόριστης εφαρμογής. Σε μία χώρα όπου διακρίνεται για το πολυπολιτισμικό και πολυθρησκευτικό της στοιχείο, οι γυναίκες της μη εύρωστης και μη καλλιεργημένης μουσουλμανικής κοινότητας προσπαθούσαν να επιβιώσουν υπό τους κανόνες που ήταν ευνοϊκά διακείμενοι μόνο για τους άνδρες. Ωστόσο, η πρωτοβουλία κυβέρνησης-δικαιοσύνης να τερματίσουν ένα status quo αιώνων είναι ένα άκρως αισιόδοξο βήμα. Η κατάσταση, βέβαια, δεν θα αλλάξει από τη μία μέρα στην άλλη καθώς ακόμα και μετά την απαγόρευση, έχουν καταγραφεί αντίστοιχες περιπτώσεις. Αυτή τη φορά, όμως, οι γυναίκες έχουν αποκτήσει περισσότερα νομικά ερείσματα προκειμένου να διασφαλίσουν αξιοπρέπεια στη διαβίωσή τους και να μην αντιμετωπίζονται ως άτομα ήσσονος σημασίας.
1BBC News, (2019), Triple talaq: India criminalises Muslim ‘instant divorce’. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-asia-india-49160818 [Ημερομηνία πρόσβασης: 23/08/2019].
2 The Indian Express, (2017), What is Shah Bano case? Διαθέσιμο σε: https://indianexpress.com/article/what-is/what-is-shah-bano-case-4809632/ [Ημερομηνία πρόσβασης: 25/08/2019].
3 M. Safi, (2017), India court bans Islamic instant divorce in huge win for women’s rights, The Guardian. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/world/2017/aug/22/india-supreme-court-bans-islamic-instant-divorce-triple-talaq [Ημερομηνία πρόσβασης: 27/08/2019].