Παραφράζοντας τη ρύση του θεωρητικού του πολέμου, Φον Κλάουζεβιτς όπου έλεγε πως ο πόλεμος είναι η συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα, ο τίτλος είναι μάλλον υπενθύμιση σε όσους βιάστηκαν να καλωσορίσουν αισιόδοξα έναν κόσμο που μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, ονομάστηκε κυρίως στις ΗΠΑ ως ″Mc World″, χρησιμοποιώντας γνωστή αλυσίδα ταχυφαγείων για να οριστεί το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης το οποίο θα έλυνε κάθε ιστορική παρεξήγηση που είχε έως τότε συμβεί. Ο Francis Fukuyama έγραψε έναν παιάνα του νέου κόσμου και λόγω της ανάγκης που είχε η κοινή γνώμη για αισιοδοξία, έγινε ο προφήτης ενός διαφορετικού κόσμου. Η επικράτηση του φιλελευθερισμού στον κόσμο, σήμανε για τον Αμερικανοιάπωνα ακαδημαϊκό, το τέλος της ιστορίας. Ένα τέλος που το έβαλε και ως τίτλο στο ομώνυμο βιβλίο του. Η υγειονομική κρίση είναι ένας ιστορικός επιταχυντής (αν προσπαθούσαμε να βολέψουμε κάπως και την ορολογία) για την εξέλιξη του ιστορικού γίγνεσθαι που ποτέ δεν προτιμά το τέλος. Ο κορoναϊός, απλώς προσθέτει ένα πολύ σημαντικό επιχείρημα για να δούμε το πόσο έξω πέσαμε ως ανθρωπότητα και προς τα πού μας οδηγούν οι χαοτικές τάσεις ενός κόσμου που ο Άλντους Χάξλεϋ τον ονόμασε ″Brave New World″.
“″Η ανθρώπινη φύση έχει παραμείνει ουσιαστικά αναλλοίωτη παρά την τεχνολογική εξέλιξη″.”
Μετά την κλιματική αλλαγή και το μεταναστευτικό, μια υγειονομική κρίση.
Το πρώτο πράγμα που μαθαίνει κανείς που θέλει να γίνει αναλυτής, είναι η αποστασιοποίηση. Πρόκειται για μια μορφή παρατήρησης που έχει τις ρίζες της στην Κλασική Ελλάδα και στη ″Σωκρατική Άγνοια″. Χρειάζεται να βλέπουμε και να μελετάμε αυτό που υπάρχει και όχι αυτό που θα θέλαμε να δούμε. Η πλάνη του αναλυτή, έχει και το άλλοθί της. Φύσει υποκειμενικά όντα, οι άνθρωποι είμαστε παγιδευμένοι στα ίδια μας τα λάθη. Όμως τι γίνεται όταν το λάθος επαναλαμβάνεται και καθίσταται γνώση; Ο Fukuyama περιφρόνησε τον Spengler ο οποίος απέδειξε οτι ο ιστορικός χρόνος κυλά με έναν περίεργο, σπειροειδή τρόπο (σαν το παλιό σπιράλ καλώδιο των παλιών τηλεφώνων). Κάνει κύκλους δηλαδή, κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο επαναλαμβάνονται παρόμοια γεγονότα, ίδια σε ουσία. Αυτό δε συμβαίνει λόγω κάποιας μεταφυσικής. Συμβαίνει επειδή όπως είπε ένας συμπατριώτης μας, ο Νίκος Χρηστάκης που διαπρέπει στο εξωτερικό, επειδή ″η ανθρώπινη φύση έχει παραμείνει ουσιαστικά αναλλοίωτη παρά την τεχνολογική εξέλιξη″. Το κλίμα έχει αλλάξει πολλές φορές στην ανθρωπότητα. Είναι πλέον αποδεδειγμένο οτι η φύση, αρκετές φορές φλέρταρε με την εξάλειψή μας ως είδος. Οι μεταναστευτικές ροές δημιούργησαν ουσιαστικά τα σημερινά σύνορα. Τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμών έψαχναν πάντα καλύτερες συνθήκες. Η Ευρώπη παραλίγο να ερημώσει από την Πανούκλα, οι ιθαγενείς Αμερικανοί ξεκληρίστηκαν από τα ″ισπανικά μικρόβια″. Τα μέσα διαφέρουν, η ουσία των πραγμάτων παρέμεινε ίδια.
“Οι λεγόμενοι ″ριζοσπάστες″ υπάρχουν σε κάθε ιδεολογία η οποία προτρέπει τους ανθρώπους να αγνοήσουν τους κανόνες και νόμους της φύσης τους, λες και είμαστε ένα είδος αποκομμένο από την ευρύτερη φυσική επιλογή.”
Η Μεγάλη Χίμαιρα
Η ανθρώπινη φύση δεν είναι στάσιμη. Πράγματι ο παραλογισμός ή ο περιορισμένος ορθολογισμός (για να είμαστε ακριβείς με την ορολογία) ενυπάρχει σε αυτήν. Άλλωστε, πολλές ιδεολογίες και αφηγήματα -σαν αυτό του Fukuyama- έχουν μέσα τους τη βιασύνη που έχει η ανθρώπινη φύση εντός των σπλάχνων της. Οι λεγόμενοι ″ριζοσπάστες″ υπάρχουν σε κάθε ιδεολογία η οποία προτρέπει τους ανθρώπους να αγνοήσουν τους κανόνες και νόμους της φύσης τους, λες και είμαστε ένα είδος αποκομμένο από την ευρύτερη φυσική επιλογή. Αυτοί επιθυμούν την επιτάχυνση της ιστορίας. Προτείνουν αλλαγές οι οποίες δεν μπορούν να καταναλωθούν από τις εξαιρετικές αλλά -ταυτόχρονα- πεπερασμένες δυνατότητές μας. Πρόκειται για ιδεολογίες που έχουν ισχυρό το ″Τι″ (δηλ., το τι πρέπει να αλλάξει) αλλά εξαιρετικά ανίσχυρο το ″Πώς″. Η επιστημολογία μας λέει πως, η επιστήμη μελετά το ″Πώς″. Ο κόσμος μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, θεώρησε οτι αν γίνει ένα παγκόσμιο χωριό, τότε όλα θα λυθούν. Μέσα σε λίγους μήνες, κατέρρευσαν πραγματικότητες. Οι διαφοροποιήσεις μιας χώρας με μια άλλη που ορίζονται από την ποικιλομορφία που η ίδια η φύση έχει επιλέξει για την διαιώνιση της ζωής, καταργήθηκαν. Συνταγές οικονομικής ανάπτυξης με οριζόντιο τρόπο, περιφρόνηση ποιοτικών μεταβλητών και αποθέωση ποσοτικών μεθόδων, δημιούργησαν μια αυτεκπληρούμενη προφητεία ενός κόσμου ο οποίος πράγματι είχε τέλος, ορατό από τότε που επινοήθηκε. Κάποτε ήταν ευκαιρία για περισσότερα κέρδη, μεγαλύτερη ευημερία και σήμερα μοιάζει να έκανε τον κύκλο του αφού εδώ και αρκετά χρόνια ο άπειρος αυτός και χαοτικός κόσμος, με παράδοξο τρόπο, μας δείχνει και αυτός τα δικά του όρια. Το πρόβλημα ήταν τελικά ότι θέλαμε να δούμε κάτι που δεν υπάρχει.
“Ένα κράτος δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες του ″Mc World″. Δύο λοιπόν τα τινά. Ή θα ζήσουμε σαν νομάδες, ή θα αλλάξουμε τον ″Mc World″.”
Η επιστροφή στα σύνορα
Ολόκληρη η Ε.Ε, στηρίχθηκε σε τέσσερις θεμελιώδεις ελευθερίες. Στην κυκλοφορία προσώπων, αγαθών, κεφαλαίων και υπηρεσιών. Με το μεταναστευτικό ανεστάλη η πρώτη ελευθερία, με την επίσκεψη του ιού corona αναστέλλεται η παραγωγή λόγω αποφυγής συγχρωτισμού. Τα σύνορα κλείνουν, τα ταξίδια σταματούν. Όταν θες να έχεις αλληλεξάρτηση στον ″Mc World″ , μοιράζεσαι οφέλη και κινδύνους. Οι αφηγήσεις του Friedman του δημοσιογράφου και αγαπημένου αφηγητή της παγκοσμιοποίησης του προέδρου Clinton, οι ιδέες του Fukuyama δεν έβλεπαν κάποια απειλή. Η αισιοδοξία είναι πάντα συμπαθητική και η αλήθεια, περιφρονητέα όπως κάθε αλήθεια άλλωστε. Ο πρωτόγονος πρόγονός μας, ξεκίνησε το δικό του ταξίδι για να νιώσει ασφάλεια, περιφρουρώντας τον τόπο του. Ιδιοκτησία. Η ιδιοκτησία και η ιδιοχρησία είναι πυρήνες της ανθρώπινης φύσης. Αντικατοπτρίζουν το πεπερασμένο της σκέψης μας, τα ίδια μας τα όρια. Να μη χαθούμε εντός του πλήθους και καταστραφούμε. Ο κίνδυνος πάντα μας κάνει να μαζευόμαστε σε εμβρυακή στάση. Οι πολλοί και ασύμμετροι κίνδυνοι που συνοδεύονται με χάος, μας κάνουν να τρομάζουμε. Αυτή είναι η ανθρώπινη φύση. Σε μακρο-επίπεδο, οι πρώτες οργανωμένες κοινωνίες φτιάχτηκαν με βάση τη θέση του Πρωταγόρα. ″Για να προστατευθούμε από τα θηρία″. Η ασφάλεια είναι η πρώτη γλώσσα που μιλάει το ένστικτο της αυτοσυντήρησής μας. Οι οργανωμένες κοινωνίες που ήταν αρχικά πρωτόλειες, εξελίχθηκαν σε πόλεις-κράτη, αυτοκρατορίες, φεουδαρχίες, έθνη-κράτη. Και από εκεί, οι οπαδοί της Ποπεριανής ″ανοικτής κοινωνίας″, αποφάσισαν να έχουμε ιδιοκτησία κάτι αόριστο, άπειρο και εξόχως ασύλληπτο από τον ανθρώπινο νου.
Τα κράτη έγιναν αδύναμα και τείνουν πάλι να ενισχυθούν.
Τα κράτη είναι οργανισμοί. Έχουν και αυτά ανοσοποιητικό σύστημα. Η υπερέκθεση των εθνών-κρατών σε έναν ″Mc World″, είχε συνέπειες που κατά τραγική ειρωνεία, ποσοτικοποιούνται για εκείνους που με χαρτί και μολύβι σχεδίαζαν χίμαιρες σε έναν κόσμο πολύ πραγματικό και ″στενό″ για αυτούς. Το τεράστιο άνοιγμα του κόσμου, δίχως κανόνες και τάξη (έννοιες που αποζητά καθημερινά η ανθρώπινη ψυχή) δεν έφερε ειρήνη, ευημερία και γαλήνη. Έφερε ″Casinοmics″ (σύμφωνα με την ορολογία της Αμερικανικής Γερουσίας όταν Golden Boys της κρίσης του 2008 εξομολογούνταν τη χρήση των new toys της παγκόσμιας οικονομίας). Η εμμονή σε ποσοτικοποίηση των κερδών των πρόσκαιρων, επηρέασε τεράστιες εκτάσεις από τις οποίες εξαρτάται ο εφοδιασμός της ανθρωπότητας σε τρόφιμα. Η ερημοποίηση οδηγεί σε αύξηση τιμών τροφίμων και μετανάστευση τεράστιων κυμάτων πληθυσμών σε άλλες περιοχές. Τα κράτη φτιάχτηκαν με κάθετη λογική. Ιεραρχία. Ένα κράτος δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες του ″Mc World″. Δύο λοιπόν τα τινά. Ή θα ζήσουμε σαν νομάδες, ή θα αλλάξουμε τον ″Mc World″. Θα βάλουμε μια τάξη στην αφελή αταξία που ″ανοικτές κοινωνίες″ έφεραν με ιδεαλιστικό προσωπείο τον κόσμο να αντιμετωπίζει κινδύνους πολύ μεγαλύτερους από την ίδια του την ύπαρξη.
“Η Ιστορία υπενθύμισε σε όλους πως αδιαφορεί για τις απόψεις όλων των επιταχυντών αυτής. Η ταχύτητα της Ιστορίας είναι σταθερή και κυρίως, ανεπηρέαστη από μεγαλόστομες εκφράσεις”
Η Αρχή της Ιστορίας
Πολλοί ριζοσπάστες έχουν μοιραστεί τα ″όνειρά″ τους μαζί μας. Κάθε όνειρο και όραμα αξιολογείται εντός μιας κοινότητας. Πολιτικά. Η πλειοψηφία των ανθρώπων παγκοσμίως, επιθυμούν να ελέγξουν την υπερέκθεσή τους σε απειλές που δεν τις νιώθουν οικείες. Μη τοπικές. Για παράδειγμα, τις μέρες εξάπλωσης του ιού, το ένα κράτος κατηγορεί το άλλο. Οι ΗΠΑ την Κίνα. Η Κίνα, τις ΗΠΑ. Στην Ευρώπη όλοι βάλλουν κατά της Ιταλίας. Όπως ο Γερμανός φορολογούμενος που πείστηκε οτι η Ελλάδα τον αναγκάζει να πληρώνει παραπάνω επειδή αυτή έκανε ατασθαλείες. Ο ένας εναντιώνεται στον άλλον, όπως σε κάθε περίπτωση που μια απειλή δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί. Ο πολυμερής κόσμος απέτυχε να διαχειριστεί τις κρίσεις που εμφανίστηκαν. Κάθε φορά που αποτυγχάνει σφόδρα ένας τρόπος ζωής, αποτυγχάνουν και οι αφηγητές του. Η Ιστορία υπενθύμισε σε όλους πως αδιαφορεί για τις απόψεις όλων των επιταχυντών αυτής. Η ταχύτητα της Ιστορίας είναι σταθερή και κυρίως, ανεπηρέαστη από μεγαλόστομες εκφράσεις. Αν για τον Πόπερ έφταιγε η αρχαία Σπάρτη, ο Πλάτωνας ή οτιδήποτε έβαζε όρια, σήμερα η θεωρία της διαψευσιμότητας που εκείνος εισηγήθηκε, έρχεται να διαψεύσει τον ίδιο. Το Τέλος της Ιστορίας του Fukuyama, διαψεύδεται από την ίδια την Αρχή της Ιστορίας η οποία συνεχίζει να είναι το απόλυτο μέτρο επαλήθευσης των δυνατοτήτων μας και να προκρίνει κάθε φορά, ένα θρίαμβο του ρεαλισμού σε κάθε ″μεγάλη ιδέα″ που ακούγεται ευάερη και ευήλια αλλά που σαν κάθε επιθυμία για επιτάχυνση της ιστορίας, καταλήγει σε απογοήτευση.