Η Φινλανδία χαρακτηρίζεται συχνά στις μέρες μας ως η «πιο ευτυχισμένη χώρα του κόσμου», ωστόσο δεν ήταν πάντα έτσι. Μέχρι σχετικά πρόσφατα κατείχε τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών στον κόσμο. Ομως, τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, έχει καταφέρει να μειώσει στο μισό τον αριθμό των αυτοχείρων μέσω μιας σειράς εθνικών πρωτοβουλιών και παρεμβάσεων για την ψυχική υγεία.
Το όχι και τόσο μακρινό 1990 «ήταν η πιο σκοτεινή χρονιά στην ιστορία της Φινλανδίας όσον αφορά τη θνησιμότητα από αυτοκτονίες», εξηγεί στον Guardian ο Τίμο Παρτόνεν, καθηγητής-ερευνητής στο Φινλανδικό Ινστιτούτο Υγείας και Πρόνοιας (THL). Εκείνο το έτος, η Φινλανδία κατέγραψε 1.512 θανάτους από αυτοκτονία, σύμφωνα με το THL, σε έναν συνολικό πληθυσμό που τότε δεν ξεπερνούσε τα 5 εκατομμύρια. Αντίθετα, το 2022 η Φινλανδία είχε 740 αυτοκτονίες, σε έναν πληθυσμό 5,6 εκατομμυρίων.
Μεταξύ των πρωτοβουλιών που βοήθησαν στην επίτευξη αυτής της αλλαγής είναι το εθνικό πρόγραμμα πρόληψης των αυτοκτονιών, το οποίο λειτούργησε μεταξύ 1986 και 1996 και μείωσε τη θνησιμότητα από αυτοκτονίες κατά 13%. Το πρόγραμμα αυτό προέβλεπε φροντίδα για την καταθλιπτική διαταραχή, ταχύτερη και έγκαιρη ανίχνευση και καλύτερες θεραπείες. Επίσης, εισήχθησαν οδηγίες βέλτιστης πρακτικής σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης άλλων ψυχιατρικών διαταραχών, συμπεριλαμβανομένης της κατάχρησης αλκοόλ και των διαταραχών προσωπικότητας.
Ωστόσο, το THL ελπίζει να μειωθούν ακόμη περισσότερο αυτά τα ποσοστά, με ένα νέο πρόγραμμα πρόληψης που θα διαρκέσει από το 2020 έως το 2030, εν μέρει βελτιώνοντας την εκπαίδευση για το κοινό, τους δημοσιογράφους και τους παρόχους υπηρεσιών υγείας.
Για κάποιους, η γεωγραφική θέση της Φινλανδίας και οι καιρικές συνθήκες παίζουν κάποιο ρόλο στο φαινόμενο των αυξημένων αυτοκτονιών. «Στην πραγματικότητα, ο αριθμός των αυτοκτονιών είναι στο χαμηλότερο επίπεδο κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Δεν είναι ξεκάθαρο γιατί, αλλά τείνουν να κορυφωθούν την άνοιξη και τις αρχές του καλοκαιριού. Οι άνθρωποι ξέρουν ότι αν έχουν κατάθλιψη για μήνες ή και χρόνια, συνήθως η άνοιξη είναι η πιο δύσκολη περίοδος για αυτούς» αντιτείνει ο Παρτόνεν.
Το φαινόμενο, λέει, είναι παγκόσμιο, με παρόμοια μοτίβα στο νότιο και βόρειο ημισφαίριο, στον ανατολικό και δυτικό πολιτισμό. «Αν έχει κάποιος κατάθλιψη, ο εγκέφαλος και το σώμα του αντιδρούν διαφορετικά στην αύξηση της έκθεσης στο ηλιακό φως. Μπορεί να τον κάνει να υποφέρει περισσότερο από αϋπνία, για παράδειγμα. Γίνεται πιο ανήσυχος, έτσι το επίπεδο του άγχους αυξάνεται και μπορεί να επιδεινώσει την κατάθλιψή του», εξηγεί ο ερευνητής του THL.
Κάποτε τα περισσότερα θύματα αυτοχειρίας στη χώρα ήταν ηλικιωμένοι και εξαρτημένοι από το αλκοόλ. Ωστόσο, οι πιο ευάλωτες ομάδες περιλαμβάνουν πλέον νεαρές γυναίκες: οι απόπειρες αυτοκτονίας μεταξύ των ατόμων ηλικίας 14 έως 25 ετών αυξάνονται. Το υψηλότερο ποσοστό εξακολουθεί να είναι μεταξύ μεσήλικων ανδρών, αλλά οι αριθμοί έχουν μετατοπιστεί σημαντικά προς τις γυναίκες. Στη δεκαετία του ’90, το 80% όλων των αυτοκτονιών αφορούσαν άνδρες. Τώρα, στους κάτω των 25 ετών αντιπροσωπεύουν το 60%.
Ο αριθμός των αυτοκτονιών στα άτομα των κάτω των 14 ετών έχει επίσης αυξηθεί, από σχεδόν καμία σε έως και έξι περιπτώσεις τον χρόνο. Αν και δεν υπάρχει καμία επιστημονική απόδειξη, «αυτό πιθανότατα σχετίζεται το είδος εκφοβισμού που υφίστανται οι νέοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης», εκτιμούν οι ειδικοί.
Στη Φινλανδία, εξάλλου, μόλις πριν από μερικές δεκαετίες, η λέξη «αυτοκτονία» ήταν σχεδόν ανείπωτη. Λίγο αφότου άνοιξε το 1972, το κέντρο κρίσης Mieli στο Ελσίνκι άλλαξε το όνομά του από «κέντρο πρόληψης αυτοκτονιών» σε «κέντρο πρόληψης κρίσεων», επειδή υπήρχαν αντιρρήσεις για τη δημοσίευση της λέξης στον τηλεφωνικό κατάλογο. Για πολλούς ηλικιωμένους Φινλανδούς η λέξη «αυτοκτονία» εξακολουθεί να είναι δύσκολη: υπάρχει η αίσθηση ότι λέγοντάς τη θα σε φέρει πιο κοντά σε αυτήν.
Ο μετασχηματισμός της στάσης αυτής μεταξύ των νέων είναι τέτοιος που μερικές φορές αισθάνονται πιο άνετα να μιλούν για την ψυχική τους υγεία από ό,τι οι εκπαιδευμένοι επαγγελματίες να ακούν για αυτήν. Οι νέοι μιλούν για αυτά τα πράγματα πιο εύκολα από ποτέ.
Πηγή: Guardian