Τουρκικές προσπάθειες «παζαριού» για επιστροφή στο πρόγραμμα του F-35 και απόκτηση του stealth μαχητικού μέσω κάποιου συμβιβασμού για τους ρωσικούς πυραύλους S-400 υποδεικνύουν δημοσιεύματα στην άλλη πλευρά του Αιγαίου, εν όψει της απόκτησης του μαχητικού από την Ελλάδα- ωστόσο παρά το «κλίμα» που επιδιώκεται να καλλιεργείται, η συγκεκριμένη «εξίσωση» παραμένει πολύ υψηλού βαθμού δυσκολίας για την Άγκυρα.
Φήμες και προτάσεις από την Τουρκία
Σε πρόσφατο δημοσίευμα της τουρκικής Cumhuriyet αναφερόταν ότι από τουρκικής πλευράς έχει προταθεί να αποθηκευτούν οι S-400 υπό αμερικανική επίβλεψη, προκειμένου να αποκτηθούν μια μοίρα από F-35A και μια από F-35B. Σύμφωνα με το δημοσίευμα, υψηλόβαθμος Αμερικανός αξιωματούχος στην αμερικανική πρεσβεία δεν διέψευσε τις αναφορές, δηλώνοντας πως «η μπάλα είναι πλέον στο γήπεδο της Τουρκίας. Οι προϋποθέσεις για απόκτηση του F-35 από την Τουρκία είναι γνωστές». Η τουρκική πρόταση συνοψίζεται στο δημοσίευμα ως «ας τους βάλουμε (τους S-400) σε κουτιά, κι εσείς τους επιθεωρείτε».
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Αυτό είναι το σχέδιο της Τουρκίας για την πολεμική της αεροπορία
Υπενθυμίζεται πως η Τουρκία είχε βασίσει το μέλλον της πολεμικής της αεροπορίας στο F-35- και η προμήθεια των S-400 ανέτρεψε κάθε σχεδιασμό, καθώς οδήγησε στην εκδίωξή της από το πρόγραμμα του αμερικανικού stealth μαχητικού 5ης γενεάς (το οποίο εν τέλει πρόκειται να προμηθευτεί η ελληνική Πολεμική Αεροπορία).
Κατά καιρούς από τουρκικής πλευράς έχουν γίνει διάφοροι ελιγμοί «παζαριού», ωστόσο η θέση των ΗΠΑ είναι ξεκάθαρη: Η συνύπαρξη F-35 και S-400 στο τουρκικό οπλοστάσιο είναι κάτι που δεν πρόκειται να συμβεί, καθώς αυτό θα απειλούσε τα μυστικά του προηγμένου μαχητικού, και αν η Άγκυρα θέλει να γίνει δεκτή πίσω στο πρόγραμμα, θα πρέπει να ξεφορτωθεί τους ρωσικούς πυραύλους. Σχετική δήλωση είχε κάνει τον Ιανουάριο η αναπληρώτρια υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Βικτόρια Νούλαντ, ενώ στο θέμα έχει αναφερθεί και ο Αμερικανός πρεσβευτής στην Τουρκία, Τζεφ Φλέικ, υπογραμμίζοντας πως η Ουάσιγκτον «θέλει η Τουρκία να είναι σε θέση να αγοράσει και πάλι F-35», μα «πρέπει πρώτα να επιλυθεί το θέμα των S-400» για να συμβεί αυτό και προσθέτοντας πως «ελπίζουμε ότι θα διεξαχθούν σοβαρές συνομιλίες και αν αυτές οι συνομιλίες αποφέρουν αποτελέσματα, μπορούμε να μιλήσουμε ξανά για τα F-35».
Σε αυτό το πλαίσιο, πριν το δημοσίευμα της Cumhuriyet αίσθηση είχε προκαλέσει πρόταση Τούρκου πρώην υπουργού, του Τσαβίτ Τσαγκλάρ, στον απόηχο των τουρκικών ανακοινώσεων περί ανάπτυξης ενός εγχωρίου συστήματος αεράμυνας («Ατσάλινος Θόλος») το οποίο δεν περιλαμβάνει τους ρωσικούς S-400 Triumf: Ο Τσαγκλάρ πρότεινε η Άγκυρα να πουλήσει τους ρωσικούς πυραύλους, για τους οποίους ο υπουργός Γκιουλέρ είχε πει το 2023 πως παραμένουν «στα αποθέματα» των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων για χρήση εάν χρειαστεί, ωστόσο οι πύραυλοι δεν φαίνονται να έχουν ενεργοποιηθεί/ τεθεί σε κανονική επιχειρησιακή χρήση, αν και το 2022 ο τότε υπουργός Άμυνας, Χουλουσί Ακάρ, είχε πει ότι «δεν υπήρχε πρόβλημα» με τους S-400 και ότι ήταν έτοιμοι για χρήση εάν απειληθεί η Τουρκία. Σημειώνεται πως ο βαθμός «ενεργοποίησης» των τουρκικών S-400 είναι ασαφής, καθώς η Τουρκία δοκίμασε το σύστημα, εκπαίδευσε προσωπικό και υποτίθεται ότι έχει τους πυραύλους εκτός χρήσης/ αποθηκευμένους, αλλά έτοιμους να τεθούν σε υπηρεσία αν χρειαστεί.
Ερωτηθείς για το ποιος θα μπορούσε να τους αγοράσει, ο Τσαγκλάρ – ο οποίος όταν ήταν στην ενεργό πολιτική είχε παίξει σημαντικό ρόλο στην αποκατάσταση των σχέσεων Τουρκίας- Ρωσίας μετά την κατάρριψη ρωσικού αεροσκάφους από τουρκικό μαχητικό το 2015 στα σύνορα με τη Συρία- υπέδειξε ως πιθανούς αγοραστές το Πακιστάν και την Ινδία, προσθέτοντας πως κάτι τέτοιο θα διευκόλυνε την πρόοδο στο θέμα των νέων F-16 και ίσως επέτρεπε την επιστροφή στο πρόγραμμα του F-35, ενώ ο ίδιος εκτίμησε πως η Ρωσία θα μπορούσε να «συγχωρέσει» κάποια τέτοια κίνηση. Πάντως τον Μάιο ο Τούρκος υπουργός Άμυνας Γιασάρ Γκιουλέρ είχε αποκλείσει εκ το ενδεχόμενο αποστολής των πυραύλων σε άλλη χώρα, περιλαμβανομένης της Ουκρανίας (όπως είχε προταθεί από τις ΗΠΑ στο παρελθόν, κάτι που είχε πει τον Μάιο του 2023 ο τότε υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου).
Αξιολογώντας τα σενάρια: Πόσο πιθανό είναι να επιστρέψει η Τουρκία στο F-35
Πόσο πιθανό είναι λοιπόν να φέρουν αποτελέσματα τα τουρκικά «τσαλίμια» για τους S-400; Κορυφαία στελέχη του χώρου της εθνικής άμυνας στην Ελλάδα εκτιμούν ότι η επιστροφή της Τουρκίας στο F-35 αποτελεί ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση, δεδομένου ότι η γείτονας αποπέμφθηκε από το πρόγραμμα υπό πολύ ιδιαίτερες συνθήκες- ακόμα και αν σημειώνουν με νόημα ότι ποτέ δεν μπορείς να ξέρεις τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον.
Σε γενικές γραμμές η επικρατούσα άποψη σε ελληνικούς αμυντικούς κύκλους είναι πως, υπό τις παρούσες συνθήκες, η απόκτηση F-35 από την Τουρκία είναι κάτι που είναι εξαιρετικά δύσκολο να συμβεί, και αυτό από μόνο του αυξάνει τη δυσκολία για μια τέτοια εξέλιξη στο μέλλον, ενώ δεν αποκλείεται η σχετική σεναριολογία να εντάσσεται και στο πλαίσιο πολιτικών παιχνιδιών ή κάποιου είδους «μασάζ» ή «σφυγμομέτρησης» της τουρκικής κοινής γνώμης εν όψει κάποιων πιθανών εξελίξεων.
Αξίζει να σημειωθεί πως αναφορές στο θέμα έχει κάνει, με αφορμή τις δηλώσεις Τσαγκλάρ, και το αμερικανικό Forbes: Σε σχετικό δημοσίευμα υπογραμμίζονταν οι στενές σχέσεις (και στρατιωτικές) της Τουρκίας με το Πακιστάν, ενώ σημειωνόταν πως η Άγκυρα δεν είχε ποτέ στενούς αμυντικούς δεσμούς με την Ινδία, η οποία αποτελεί πελάτη της ρωσικής αμυντικής βιομηχανίας και έχει επίσης κοινά αμυντικά projects με το Ισραήλ- ενώ επίσης πρόσφατα τερματίστηκε συμβόλαιο με την Τουρκία για τη ναυπήγηση σκαφών υποστήριξης για το ινδικό ναυτικό. Ακόμη, η Ινδία έχει αγοράσει ήδη S-400, αν και έχει ως τώρα αποφύγει κυρώσεις από τις ΗΠΑ στο πλαίσιο του CAATSA (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act).
Δεδομένων των στενών σχέσεων Άγκυρας- Ισλαμαμπάντ, το σενάριο της πώλησης στο Πακιστάν θα φάνταζε πιο πιθανό- αλλά αυτό θα προϋπέθετε το Πακιστάν να έχει την οικονομική δυνατότητα να συμμετέχει σε κάποια συμφωνία τέτοιου είδους (ή να υπάρξει κάποιος πολύ γενναιόδωρος διακανονισμός). Επίσης, η πώληση S-400 στο Πακιστάν από την Τουρκία δεν είναι βέβαιο ότι θα αντιμετωπιζόταν θετικά από τη Ρωσία (η οποία πρέπει να δώσει άδεια για πώλησή τους), καθώς θα προκαλούσε πιθανότατα έντονη αντίδραση από την Ινδία, που αποτελεί σημαντικό στρατηγικό εταίρο της Ρωσίας. Όσον αφορά σε πιο «εξωτικά» σενάρια που έχουν προταθεί στο παρελθόν, να αγόραζαν οι ίδιες οι ΗΠΑ τους S-400 ή να στέλνονταν στην Ουκρανία για να βοηθήσουν την άμυνά της απέναντι στη ρωσική εισβολή, θεωρείται πως θα «βύθιζαν» τις σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία, με την οποία η Τουρκία έχει σημαντικούς δεσμούς σε τομείς όπως το εμπόριο και η ενέργεια, ενώ, μεταξύ άλλων, συνεργάζεται και στο πλαίσιο του προγράμματος πυρηνικών σταθμών της.
Υπενθυμίζεται πως το σενάριο της αποθήκευσης δεν είναι η πρώτη φορά που τίθεται στο τραπέζι από την Τουρκία: Το 2021 οι Τούρκοι είχαν προτείνει, δια στόματος του τότε υπουργού Άμυνας Χουλουσί Ακάρ, να ακολουθηθεί «μοντέλο σαν αυτό των S-300 στην Κρήτη», προσπερνώντας βεβαίως πολύ βολικά για την Άγκυρα το ότι οι S-300 που προορίζονταν για την Κύπρο κατέληξαν στο ελληνικό οπλοστάσιο λόγω της τουρκικής αντίδρασης και απειλών κατά την «κρίση των πυραύλων» στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Το σενάριο αυτό δεν είχε γίνει αποδεκτό τότε, αλλά η Τουρκία φαίνεται πως εξακολουθεί να το «ανακυκλώνει» υπό διάφορες μορφές ελπίζοντας σε αποτελέσματα- ενδεχομένως υπό τον τύπο ενός προγράμματος μεταξύ ΗΠΑ- Πακιστάν (ενός άλλου «προβληματικού» συμμάχου των ΗΠΑ) που επιτρέπει σε αμερικανικό προσωπικό να παρακολουθεί τη χρήση των F-16 που έχουν πουληθεί από τις ΗΠΑ στη χώρα. Κάτι άλλο που θα μπορούσε ίσως να τεθεί στο τραπέζι από την Άγκυρα θα ήταν να σταλούν οι S-400 στα Κατεχόμενα, τα οποία μόνο η Τουρκία αναγνωρίζει ως χώρα. Γενικότερα μιλώντας, το πιθανότερο σενάριο είναι πως οι ΗΠΑ δεν θα δεχτούν να συζητήσουν το θέμα της επιστροφής στο F-35 εάν οι S-400 δεν φύγουν από την Τουρκία οριστικά και αμετάκλητα.
Κλείνοντας το κομμάτι αυτό, υπενθυμίζεται πως η Τουρκία αυτή τη στιγμή προσπαθεί να προχωρήσει την αναβάθμιση του γηρασμένου στόλου των F-16 της, ενώ παράλληλα αναπτύσσει το εγχώριο μαχητικό Kaan (για το οποίο έχουν εκφραστεί πολύ φιλόδοξα σχέδια) και ασκεί πιέσεις για απόκτηση Eurofighter Typhoon. Οπότε δεν μπορεί να αποκλείεται το ενδεχόμενο όλη η συζήτηση που αναζωογονείται τις τελευταίες ημέρες να αποσκοπεί στο να φανεί πως μένουν «ζωντανές» όλες οι επιλογές προκειμένου να επιτευχθούν καλύτερα αποτελέσματα σε κάποιες εξ αυτών.
Η οπτική των ΗΠΑ
Δεν θα έπρεπε να παραβλέπεται πως όλα αυτά λαμβάνουν χώρα ενώ στον όχι και τόσο μακρινό ορίζοντα βρίσκονται οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές, και πιθανώς εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο στρατηγικής εν όψει αλλαγών στην ηγεσία των ΗΠΑ και με φόντο τις προαναφερθείσες αναφορές από αμερικανικής πλευράς περί θετικής στάσης στο θέμα εάν η Άγκυρα ξεφορτωθεί τους S-400. Εξάλλου η Τουρκία έχει προσπαθήσει να δείξει ότι κάνει βήματα συμβιβασμού απέναντι στη Δύση, πχ εγκρίνοντας την ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ (με αντάλλαγμα βεβαίως την έγκριση της πώλησης νέων F-16 και κιτ εκσυγχρονισμού για υπάρχοντα αεροσκάφη του στόλου της) και κατεβάζοντας αισθητά τους τόνους στην ανατολική Μεσόγειο, συγκριτικά με το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν.
Ωστόσο παράλληλα παραμένει πολύ κοντά στη Ρωσία (δημοσίευμα των Financial Times τον Νοέμβριο του 2023 ανέφερε πως οι εξαγωγές προϊόντων που σχετίζονταν με τις ένοπλες δυνάμεις από την Τουρκία προς τη Ρωσία ήταν στα ύψη), ενώ στο «μέτωπο» της Μέσης Ανατολής η στάση της έχει προκαλέσει έντονη ενόχληση στις ΗΠΑ και τη Δύση εν γένει, λόγω του τρόπου με τον οποίο στηρίζει τη Χαμάς και υιοθετεί εχθρική στάση απέναντι στο Ισραήλ.
Επίσης, δεν διαφεύγει της προσοχής των ΗΠΑ πως εάν η Τουρκία πάρει στα χέρια της το F-35 θα επιδιώξει να «τραβήξει» τεχνολογία/ τεχνογνωσία από αυτό, θέτοντας σε κίνδυνο τα μυστικά του, για τους σκοπούς της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας (επί της προκειμένης, για το Kaan, το οποίο δεν σταματά να παρουσιάζει ως «5ης γενεάς» και «ανταγωνιστή» των F-35 και F-22, ακόμα και αν δεν έχει πρακτικά δεν έχει λύσει ακόμα το θέμα το κινητήρα του)- αλλά παράλληλα και να επιδείξει μια εξέλιξη σε αυτόν τον τομέα ως μια τρόπον τινά «νίκη» της επί των ΗΠΑ ως προς τη «αναγνώριση» ενός ενισχυμένου, ειδικού ρόλου της ως μεγάλης περιφερειακής δύναμης στην περιοχή και «ισότιμου» συνομιλητή με αυτόνομη πορεία.
Άξιο αναφοράς σε αυτό το πλαίσιο είναι άρθρο του Dr. Μάικλ Ρούμπιν (senior fellow στο American Enterprise Institute με ειδίκευση σε Ιράν, Τουρκία, Μέση Ανατολή και πρώην στέλεχος του Πενταγώνου) στο National Security Journal, όπου τονίζονται τα εξής:
α) Η Τουρκία δεν κρύβει την επιθυμία της για εγχώρια αμυντική βιομηχανία και δεν διστάζει να κάνει «reverse engineer» τεχνολογία που της παρέχουν οι ΗΠΑ.
β) Ο Ερντογάν αύξησε την επιθετικότητά του μόλις εγκρίθηκε η συμφωνία για τα F-16, ενώ παράλληλα βομβαρδίζει Κούρδους σε Συρία και Ιράκ – ενώ παράλληλα γίνεται αναφορά στα γεγονότα στην Κάσο.
γ) Η Τουρκία χαρακτηρίζεται ως υποστηρικτής τρομοκρατών λόγω της στήριξης στη Χαμάς και δηλώσεων όπως του πρέσβη της στο Ιράν που είπε πως οι ΗΠΑ και το Ιράν θα έπρεπε να αναγκαστούν να «γονατίσουν»
Ο Ρούμπιν χαρακτηρίζει λάθος την παροχή προηγμένων όπλων στην Τουρκία, τονίζοντας πως το Κογκρέσο πρέπει να αποσαφηνίσει στον Λευκό Οίκο και στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ πως η Τουρκία δεν πρέπει να αποκτήσει F-35 «όσα χρήματα και αν δώσουν οι Τούρκοι και οι Αζέροι υποτελείς τους σε εταιρείες PR και lobbying, πανεπιστήμια και think tanks στην Ουάσινγκτον».
F-35 εναντίον F-35;
Κλείνοντας, αξίζει να τεθεί το ερώτημα κατά πόσον έχει εξεταστεί το σενάριο «F-35 εναντίον F-35» - αν και η φύση τόσο του σύγχρονου πολέμου όσο και του ίδιου του προηγμένου μαχητικού δεν θα ευνοούν ακριβώς τη χρήση του σε τέτοιου είδους «απευθείας» αντιπαραθέσεις (το F-35 ως οπλικό σύστημα πολλαπλών ρόλων διαπρέπει ως «αιχμή του δόρατος» ή ως «εγκέφαλος-συντονιστής» και όχι ως κλασικό μαχητικό εναέριας υπεροχής, αν και περιλαμβάνεται στους ρόλους του).
Σε αυτό το πλαίσιο, κορυφαία ελληνική στρατιωτική πηγή αναφέρει πως το σενάριο F-35 εναντίον F-35 δεν έχει εξεταστεί ακόμα, μα ούτως ή άλλως η Ελλάδα θα έχει την πολυτέλεια να το δει πρώτη εφόσον θα το προμηθευτεί πρώτη (στο ενδεχόμενο που το προμηθευτεί και «κάποιος άλλος»), οπότε, και η ελληνική Πολεμική Αεροπορία θα είναι έτοιμη, αν χρειαστεί, για το ενδεχόμενο το F-35 να αντιμετωπίσει F-35.