«Ο πατέρας Γρηγόριος, ο τελευταίος μοναχός ‘αντάμωσε’ τρεις φορές τις φωτογραφίες των Στροφάδων του Robert McCabe. Έφυγε από τη ζωή 24 μέρες μετά την τελευταία μας συνάντηση στις 7 Ιουλίου 2017. ‘Ξυπνούσα κάθε μέρα κι έβλεπα τον ορίζοντα. Έζησα μόνος μου, αλλά ελεύθερος’ μας είπε».
Με τα λόγια του πατέρα Γρηγόριου ξεκίνησε την ομιλία της η δημοσιογράφος Κατερίνα Λυμπεροπούλου, στην παρουσίαση του βιβλίου «Ο τελευταίος μοναχός των Στροφάδων. Αναφορά από ένα άγνωστο νησί του Ιονίου» (εκδόσεις Πατάκη), το οποίο συνυπογράφει με τον Αμερικανό φωτογράφο -και λάτρη της Ελλάδας- Robert McCabe.
Ένα βιβλίο - ιστορικό τεκμήριο, με κεντρικό πρόσωπο τον πατέρα Γρηγόρη (1937-2017), τον ιερομόναχο που επί 38 ολόκληρα χρόνια έζησε, σαν άλλος ακρίτας, στη βραχονησίδα Σταμφάνη των Στροφάδων νήσων, η οποία παρότι άγνωστη στους περισσότερους, φιλοξενεί στο βορειοανατολικό άκρο της ένα οχυρωμένο μοναστηριακό συγκρότημα με εκκλησία, που έχει τις ρίζες του στον 13ο αιώνα, μοναδικό παράδειγμα «οχυρωμένης εκκλησίας» στον ορθόδοξο κόσμο.
Ο πατέρας Γρηγόρης έφυγε από τη ζωή τον Ιούλιο του 2017 λόγω των καρδιακών (και άλλων) προβλημάτων που του είχε προκαλέσει ο μοναχικός τρόπος ζωής.
Δεν έζησε τον πρόσφατο σεισμό του Οκτωβρίου του 2018 που κάνει το αίτημα για αναστήλωση της Ιεράς Μονής Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου επιτακτικότερο παρά ποτέ. Τον «προέβλεψε», όμως, σχολιάζοντας τις τελευταίες φωτογραφίες των Στροφάδων που τράβηξε ο McCabe.
Ο Αμερικανός φωτογράφος Robert McCabe απαθανάτισε μέσα από τρεις επισκέψεις το καστρομονάστηρο, τα παρεκκλήσια του, την Τραπεζαρία, τους μύλους, τους φούρνους, τις κατοικίες, τον φάρο των Στροφάδων και τις φυσικές ομορφιές του νησιού. Η φωτογράφιση και η συνοδευτική έρευνα αφιερώνεται στη μνήμη του πατέρα Γρηγόρη.
Ο βαρκάρης, ο φαροφύλακας και το «παγκάκι της απελπισίας»
Για τα 18 πηγάδια και τις «υπόγειες δεξαμενές» μιας βραχονησίδας όπως η Σταμφάνη, το πρωτογενές δάσος ενός απομονωμένου κι επίπεδου νησιού -το οποίο ανήκει στις Πλωτές Νήσους με τη στρατηγικής σημασίας θέση (Στροφάδες σημαίνει, τα νησιά της επιστροφής)-, τα κειμήλια των παρεκκλησιών του, τη στρατιωτική θητεία των μοναχών μπροστά στις επιδρομές που δέχτηκαν στον ρου της ιστορίας, τις αγροτικές συνήθειες των μοναχών, το τραυματικό βίωμα των σεισμών και τόσα άλλα, μίλησαν με αφορμή τις φωτογραφίες του McCabe ο Λάμπης Καλόφωνος, ο βαρκάρης που επισκεπτόταν το νησί για προμήθειες όταν το επέτρεπαν οι καιροί – καθότι παρά τα τέσσερα αγκυροβόλια που υπάρχουν στο σύμπλεγμα, οι Στροφάδες νήσοι είναι δυσπρόσιτες λόγω έλλειψης σύγχρονων λιμενικών εγκαταστάσεων.
Όπως και ο Δημήτρης Στήθος, ο τελευταίος φαροφύλακας, που συμπληρώνει: «Έχετε υπ’ όψιν σας ότι η ζωή του φαροφύλακα, στα χρόνια μου τουλάχιστον, δεν ήταν εύκολη. Ήσουν απομονωμένος, απάνου σε κάβους, μακριά από τη στεριά, σε ακατοίκητα ξερονήσια όπου οι μεταφορές γίνονταν με κάτι καΐκια μικρά, πολύ δύσκολα... Το ξέρετε το ‘παγκάκι της απελπισίας‘; Έτσι το έλεγαν οι φαροφύλακες, διότι κοίταζαν αποκεί τη θάλασσα προς τη Ζάκυνθο, αν ερχόταν κάποιος να τους αλλάξει. Κι επειδή πολλές φορές δεν ερχόταν κανείς, το ονόμασαν το ‘παγκάκι της απελπισίας’».
Πέρα από την έρευνα της Κατερίνας Λυμπεροπούλου και τις φωτογραφίες του McCabe, προστιθέμενη αξία στην έκδοση δίνουν τα δοκίμια ιστορικών, αρχαιολόγων, αρχιτεκτόνων, περιβαλλοντολόγων και γεωλόγων, οι οποίοι συνεισφέρουν καθένας ξεχωριστά στη «γνωριμία» με τις Στροφάδες.
«Αν δεν στερεωθεί ο Πύργος πιο μόνιμα, στον πρώτο σεισμό θα καταρρεύσει»
«... Πατέρα Γρηγόρη, τι είναι αυτό που σας έκανε να μένετε μόνος σας τόσα χρόνια εκεί; Απόφυγα τις ιδιοτροπίες των άλλων κι οι άλλοι τις δικές μου. Κι έχω να σας πω ένα: Αν δεν στερεωθεί ο Πύργος πιο μόνιμα, στον πρώτο σεισμό θα καταρρεύσει. Κι αν πέσει τώρα, είναι χαμένη υπόθεση. Αυτά δεν μπορούν να ξαναχτιστούν. Κανένας δεν μπορεί να χτίσει κάτι τέτοιο τώρα» είπε κλείνοντας την ομιλία της η εξαιρετική συνάδελφος Κατερίνα Λυμπεροπούλου, ανακαλώντας τα προφητικά, όπως αποδείχτηκε, λόγια του παπά - Γρηγόρη, καθώς ο σεισμός των 6,4 Ρίχτερ του περασμένου Οκτωβρίου προκάλεσε μεγάλες ζημιές στο (ήδη πληγωμένο από τον χρόνο και από άλλους σεισμούς) βυζαντινό καστρομονάστηρο, το οποίο παρ’ όλα αυτά στέκει ακόμη όρθιο.
ΥΠΠΟΑ: 3,5 εκατ. ευρώ για μία πρώτη προσπάθεια αναστήλωσης
Η παρουσίαση έκλεισε με μία είδηση, καθώς απαντώντας σε σχετική ερώτηση, η κ. Δήμητρα Κουνέλη, συνεργάτις του υφυπουργού Πολιτισμού Κώστα Στρατή, δήλωσε ότι «το ΥΠΠΟΑ εξασφάλισε 3,5 εκατ. ευρώ από εθνικούς πόρους για μία πρώτη προσπάθεια αναστήλωσης» του καστρομονάστηρου, ενώ συνεχίζεται η προσπάθεια εξεύρεσης και άλλων πόρων.
Η κ. Κουνέλη σημείωσε ότι, κλιμάκιο του ΥΠΠΟΑ επισκέφθηκε το νησί για αυτοψία στις 6 Νοεμβρίου (μετά τον σεισμό), υπενθυμίζοντας ότι, είχε γίνει προσπάθεια το 2012 η αναστήλωση να ενταχθεί σε πρόγραμμα ΕΣΠΑ, αλλά δεν υπήρχαν οι προϋποθέσεις της προσβασιμότητας και της υψηλής επισκεψιμότητας.
Την έκδοση προλόγισε -στην κατάμεστη κοινού αίθουσα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης- η πρόεδρος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Σάντρα Μαρινοπούλου και μίλησαν οι Σταύρος Μαμαλούκος, αρχιτέκτων-αναστηλωτής, αναπληρωτής καθηγητής Tμήματος Aρχιτεκτόνων Πανεπιστημίου Πατρών, Χριστίνα Μερκούρη, διευθύντρια Εφορείας Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, τ. διευθύντρια Εφορείας Αρχαιοτήτων Ζακύνθου, Χαρίκλεια Μινώτου, δρ. Αειφορίας, μέλος ΔΣ του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου και ο μητροπολίτης Δωδώνης Χρυσόστομος -όχι λόγω ιδιότητος, αλλά λόγω εντοπιότητος, όπως εξήγησε- ο οποίος σημείωσε ότι το 2008, «με χρήματα που τα χρωστάμε ακόμα, φτιάξαμε μία μελέτη αρτιότατη, που εκπόνησε το Πολυτεχνείο Πάτρας και την οποία πέρασε το ΚΑΣ αυθημερόν γιατί είχε τελειότητα. Δέκα χρόνια χτυπώ την πόρτα των αρμοδίων και των φιλάνθρωπων, αλλά χωρίς αποτέλεσμα».
Ενώ η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Χριστίνα Μερκούρη, αναφερόμενη στην ιστορία του μοναστηρίου, είπε ότι εκτός των άλλων «ήταν τόπος παραγωγής και αντιγραφής χειρογράφων, διέθετε πλήρες κωδικογραφικό εργαστήριο, πλούσια και αξιόλογη βιβλιοθήκη, πολύτιμες εικόνες και κειμήλια, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων καταστράφηκε κατά τη διάρκεια επιδρομών ή μεταφέρθηκε στο εξωτερικό».
Επιμύθιο
Πατέρας Γρηγόρης (7 Ιουλίου 2017)
– Τι σας λείπει πιο πολύ από τα Στροφάδια;
– Ε, απ’ όλα είχα. Δεν στερούμουν τίποτα. Τώρα δεν κάνει να τρώω αλάτι λόγω νεφρικής ανεπάρκειας...
– Τι ήταν το πιο όμορφο πράγμα που κάνατε εκεί;
– Το τυράκι μου.
– Τι σας ευχαριστούσε περισσότερο;
– Το τυρί μου και τα ζωντανά μου.
– Δεν φοβηθήκατε ποτέ μόνος;
– Όχι. Ούτε μια φορά.
– Τα σκέφτεστε τα Στροφάδια τώρα;
– Ε, ναι, πολύ. Έχουμε αμοιβαία αγάπη…
– Ποιος κάθεται εκεί;
– Μόνιμος δεν είναι κανείς.
– Είστε ο τελευταίος που έμεινε μόνιμα εκεί.
– Τι είναι αυτό που σας έκανε να μένετε μόνος σας τόσα χρόνια εκεί;
– Απόφυγα τις ιδιοτροπίες των άλλων κι οι άλλοι τις δικές μου.
– Τρία χρόνια στη Ζάκυνθο. Θα θέλατε να ξαναπάτε στα Στροφάδια;
– Να τολμήσουμε να σκεφτούμε κάτι τέτοιο;...