Το Περιφερειακό Συμβούλιο Ηπείρου, σε σημερινή του- δια περιφοράς – συνεδρίαση ενέκρινε την υποβολή του φακέλου υποψηφιότητας για την εγγραφή του Ζαγορίου στον κατάλογο Μνημείων της Παγκόσμιας Κληρονομιάς στην κατηγορία των Πολιτιστικών Τοπίων καθώς και το Διαχειριστικό Σχέδιο του φακέλου υποψηφιότητας.
Σύμφωνα με τη μελέτη που κατατέθηκε, καθορίζονται «οι κατευθυντήριες γραμμές για τη διατήρηση της Εξαιρετικής Καθολικής Αξίας (OUV) του Ζαγορίου μέσω της εφαρμογής δράσεων και βιώσιμων έργων που είναι συμβατά με την οικονομική και περιφερειακή ανάπτυξη προκειμένου να επιτευχθεί ισορροπία ανάμεσα στην προστασία της κληρονομιάς του φυσικού και του πολιτιστικού περιβάλλοντος και των δράσεων αξιοποίησης, ανάδειξης και ανάπτυξής του.
Η πρόκληση της διαχείρισης ενός πολιτιστικού τοπίου συνίσταται στο ότι όσο μεγαλύτερη είναι η εδαφική επικράτεια που αυτό καταλαμβάνει τόσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός πολυπλοκότητας της διαχείρισης, πόσο μάλλον στην περίπτωση της υποψηφιότητας του Ζαγορίου, όπου η υποψήφια περιοχή αντιπροσωπεύει έναν ολόκληρο Δήμο.
Κατά συνέπεια, η πολυπλοκότητα ενός σχεδίου διαχείρισης που αφορά σε ένα μνημείο ή ακόμη και μια ιστορική πόλη διαφέρει σημαντικά από αυτό που αφορά στο πολιτιστικό τοπίο, δεδομένου ότι ο συνδυασμός των στοιχείων που πρέπει να λάβει υπόψη του είναι αρκετά μεγαλύτερος και για να λειτουργήσει με επιτυχία πρέπει απαραίτητα να λάβει υπόψη του, όχι μόνο το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον που το συγκροτεί, αλλά και τον πληθυσμό που το κατοικεί δυναμικά, ήτοι την υλική και την άυλη κληρονομιά.
Εξίσου σημαντική κρίνεται η διατήρηση της αρχιτεκτονικής, του οικιστικού ιστού, των ιστορικών τόπων και αρχαιολογικών χώρων, με τη διατήρηση και η προώθηση μορφών κοινωνικής οργάνωσης και εθιμικής ζωής που βασίζονται στην προγονική παράδοση.
Το μικτό πολιτιστικό τοπίο του Ζαγορίου είναι ένα ‘πολυεπίπεδο’ πολιτιστικό τοπίο, προϊόν του πολυδιάστατου διαλόγου μεταξύ της ανθρωπότητας και της φύσης στο χρόνο. Πρόκειται για έναν πολυσύνθετο οικοσύστημα που συνεχίζει να διαμορφώνεται από συνεχείς, δυναμικές και πολύπλοκες διαδικασίες με την αλληλεπίδραση φυσικών, κοινωνικών, πολιτιστικών, οικονομικών, διοικητικών, πολιτικών και νομικών συνιστωσών και παραγόντων μέσω της συνεχούς ιστορίας των οικισμών της περιοχής.
Το «πολυεπίπεδο» αυτό πολιτιστικό τοπίο αποτυπώνει την τοπική ταυτότητα και την κοινωνικοπολιτισμική ποικιλομορφία των κοινοτήτων του. Αντιπροσωπεύει τον γηγενή, φυσικό χαρακτήρα και τον παραδοσιακό τρόπο ζωής μαζί με τις απτές και άυλες αξίες τους, που με την εξέλιξή τους στον χρόνο, αντανακλούν και συμβάλλουν στη διαμόρφωση της ιδιαίτερης ταυτότητάς του.
Ωστόσο, μέσα στη σύγχρονη εποχή της παγκοσμιοποίησης που ζούμε, αναπόφευκτα αντιμετωπίζει διάφορες απειλές και προκλήσεις, οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν στην σταδιακή υποβάθμιση και απώλεια των αξιών του. Έτσι, η διατήρηση και η βιωσιμότητά τους καθίσταται ένα σημαντικό ζήτημα που χρήζει αντιμετώπισης.
Ωστόσο, η ύπαρξη του ιδιαίτερου Πολιτιστικού Τοπίου του Ζαγορίου στοιχειοθετεί εξ αρχής από μόνο του ένα δυναμικό κεφάλαιο για τον τόπο. Η βαρύτητα των αξιών του, δημιουργεί μοναδικές ευκαιρίες για τη σωστή και την ορθολογική διαχείριση της περιοχής, ενώ η ανάπτυξη μέσω ορθών πρακτικών δύναται να καθορίσει τις κατάλληλες συνθήκες όχι μόνο για τη διατήρηση και την προστασία του Πολιτιστικού Τοπίου στο παρόν, αλλά και την εξασφάλιση της ασφαλούς κληροδότησής του στις επόμενες γενιές.
Σε αυτό το πλαίσιο, το Σχέδιο Διαχείρισης του Πολιτιστικού Τοπίου του Ζαγορίου επικεντρώνεται στη διατήρηση και διαχείριση του πολύπλοκου αυτού οικοσυστήματος, στο σύνολό του, έχοντας πρωτύτερα καταγράψει, κατανοήσει και αξιολογήσει όλες τις φυσικές και πολιτιστικές, απτές και άυλες αξίες του.
Το Σχέδιο ακολουθεί μια ολιστική προσέγγιση με τη χρήση πολυεπιστημονικών μεθόδων και διαφόρων πολιτικών εργαλείων ώστε να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα και οι προκλήσεις που δημιουργούνται από φυσικούς κινδύνους και περιβαλλοντικές δυνάμεις, τις σύγχρονες τάσεις ανάπτυξης, την αστυφιλία/αστικοποίηση και τον τουρισμό.
Ορίζει αρχές, στρατηγικές και δράσεις, και θέτει ένα γενικό πλαίσιο με μια προσέγγιση πολλαπλής κλίμακας που κυμαίνεται από την εδαφική έως την οικοδομική κλίμακα, εξετάζοντας και λαμβάνοντας υπόψη τις πολυεπίπεδες σχέσεις ανάμεσα στα φυσικά, κοινωνικοπολιτισμικά, οικονομικά, διοικητικά και νομικά πλαίσια με στόχο τη βιωσιμότητα της ταυτότητας του τοπίου της περιοχής μέσα από το μετασχηματισμό του.
Οι σύγχρονες δυνάμεις, οι προκλήσεις και τα αποτελέσματα της εκβιομηχάνισης, της παγκοσμιοποίησης, της αστικοποίησης καθώς και των διεσπαρμένων και μη ενωμένων διαδικασιών λήψης αποφάσεων από πάνω προς τα κάτω έδειξαν τα αμετάκλητα αποτελέσματά τους σε όλο τον κόσμο, προκαλώντας επίσης διάφορες απειλές και κινδύνους στα μικτά, πολυεπίπεδα πολιτιστικά τοπία, όπως αυτό του Ζαγορίου.
Το πολιτιστικό τοπίο του Ζαγορίου
Ιστορικά μνημεία και δράσεις στο περιβάλλον αντιπροσωπεύουν ορισμένους χρονολογικούς ορίζοντες του ιστορικού τοπίου, το οποίο συνεχώς μεταβάλλεται και μεταμορφώνεται κατά την διάρκεια του χρόνου.
Αν και οι αρχαιολογικοί χώροι και τα ιστορικά μνημεία δεν μπορούν να διαχωριστούν από το ευρύτερο νοηματικό και φυσικό τους περιβάλλον, εντούτοις αποτελούν σπουδαίους δείκτες της σχέσης του ιστορικού ανθρώπου με το περιβάλλον του και υποβοηθούν στην ερμηνεία και αντίληψη του πολιτισμικού τοπίου καθώς προσδίδουν σε αυτό ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα.
Είναι κατάλοιπα παλαιότερων πολιτισμών, δημιουργήματα που μεταδίδουν γνώση, αποκαλύπτουν ή συγκαλύπτουν ιστορικά δεδομένα, διαθέτουν δυναμική, παρατείνουν τον χρονικό ορίζοντα καθώς προβάλλουν αντιληπτά στοιχεία του παρελθόντος στο παρόν και ενισχύουν τη μνήμη και τη γνώση.
Τα μνημεία προσδίδουν μια μορφή σταθερότητας στο μεταβλητό τοπίο, αποτυπώνουν ιστορικά γεγονότα στη συλλογική μνήμη, παρέχουν δημόσιους χώρους για αναγνώριση, συγκέντρωση και περιήγηση, συχνά αποτελούν μάρτυρες που υπενθυμίζουν, προειδοποιούν και συνενώνουν.
Σύμφωνα με τη σύγχρονη άποψη της Αρχιτεκτονικής του Τοπίου, το τοπίο είναι το δυναμικό αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του φυσικού αρχικού χώρου, της βιολογικής εγκατάστασης και της ανθρώπινης δραστηριότητας στο σημείο που αυτό το αποτέλεσμα γίνεται αντιληπτό από τον άνθρωπο ως χώρος που βιώνεται και ως τόπος κοινωνικής πρακτικής.
Τα ανθρώπινα μνημεία δημιουργούν χώρους στο φυσικό και πολιτισμικό τοπίο που συνδέουν την εμπειρία και την μνήμη με τον παρόντα χρόνο, μετατρέποντας τον παρατηρητή-επισκέπτη σε συμμετέχοντα στη σφαίρα του τοπίου.
Με σκοπό την διατήρηση της ποικιλότητας και παραγωγικότητάς τους, η διαχείριση των σύγχρονων τοπίων οφείλει να ερμηνεύσει, να κατανοήσει και να σεβαστεί το τοπίο ως ένα σύνολο, ως τη συγχώνευση φύσης και πολιτισμού, το προϊόν ανθρώπινων δραστηριοτήτων, μεμονωμένων και συλλογικών, σύγχρονων και παλαιότερων σε συνάρτηση με τους ρυθμούς του περιβάλλοντος.
Η ανάλυσή μας υιοθετεί μια ευρύτερη οπτική γωνία, εκείνη του πολιτιστικού τοπίου, μέσω της οποίας τα κτίσματα, οι φυσικοί πόροι αλλά και οι άνθρωποι που διαμορφώνουν το τοπίο μέσα από τις παρελθούσες και τρέχουσες κοινωνικές και οικονομικές τους δραστηριότητες αντιμετωπίζονται ως ένα ενιαίο σύστημα.
Η Διαχείριση της Κληρονομιάς (Heritage Management) έχει ως αντικείμενο την προστασία και ερμηνεία της πολιτιστικής κληρονομιάς, μέσα από τον καθορισμό μίας πολιτικής, η οποία θα συμβάλλει στην ανάδειξη, προβολή και διαχείριση των πολιτιστικών αξιών της, ως πολιτισμική διαδικασία.
Παράλληλα, αναγνωρίζοντας τη νέα οικονομική και αναπτυξιακή διάσταση που προσέλαβε ο πολιτισμός ως πόρος, η διαχείρισή του έχει στόχο να εξασφαλίσει την ορθολογική χωροταξική και οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, την προσέλκυση επενδύσεων, την ανάκαμψη του τουριστικού ενδιαφέροντος και την οικονομική του αυτάρκεια. Οι στόχοι αυτοί έχουν ποιοτικά χαρακτηριστικά, τα οποία όμως μπορούν και να ποσοτικοποιηθούν.»