Βιώνοντας τις πολυεπίπεδες συνέπειες σε όλα τα μήκη και πλάτη της οικουμένης εκ της εκδήλωσης του COVID-19, το παρόν κείμενο επιχειρεί να καταγράψει, σαφώς εστιάζοντας σε μία μικρή ψηφίδα αυτής της μεγάλης εικόνας, παράπλευρες διαστάσεις, που, παρά ταύτα, αντικατοπτρίζουν μια ιδιάζουσα αντίληψη περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κατ’ επέκταση πολιτικής κουλτούρας. Η μικρή αυτή ψηφίδα αναφέρεται στην διαδικασία των αποφυλακίσεων, οι οποίες αναμένεται να λάβουν χώρα στην Τουρκία, σε συνέχεια ψήφισης σχετικού νόμου κατά την διάρκεια του τρέχοντος μηνός.
Κατωτέρω διευκρινίζεται το βραχυπρόθεσμο ιστορικό περικείμενο, το οποίο θα πρέπει να τελεί εις γνώση εκείνου, που θα επιχειρούσε να κατανοήσει την προβληματική διάσταση της ψήφισης του εν λόγω νόμου.
Εκ της απόπειρας πραξικοπήματος κατά την 15η Ιουλίου 2016 και εντεύθεν εναντίον του Τούρκου Προέδρου Ερντογάν, επεβλήθη αρχικώς κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, η οποία παρατάθηκε μέχρι και το 2018, δηλαδή για επτά συναπτές φορές. Την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης διαδέχθηκε τροποποιημένος αντιτρομοκρατικός νόμος, ψηφισθείς το 2018. Αριθμητικά δεδομένα, δηλαδή απόρροια των συγκεκριμένων μέτρων που εφαρμόστηκαν καθ’ άπασα την τουρκική επικράτεια, παρέθεσε κατά τον Νοέμβριο του 2019, ο Τούρκος υπουργός Εσωτερικών.
Η σχετική δήλωσή του της 20ης Νοεμβρίου του περασμένου έτους είναι προς τούτο ενδεικτική, προσδιορίζοντας τον αριθμό των κρατουμένων στις τουρκικές φυλακές σε 261,700. Υπενθυμίζεται πως έκτοτε στο πλαίσιο των εν πολλοίς αμφιλεγόμενων μέτρων οι συλλήψεις, καταδίκες ή απολύσεις από την εργασία τους όσων εξελήφθη πως διατηρούσαν σχέσεις με τρομοκρατικές οργανώσεις ή προέβησαν σε πράξεις που στρέφονταν κατά του κράτους και της ασφάλειάς του αθροιστικά προσέγγισαν τις 200.000.
Πώς ερμηνεύεται, όμως, η «τρομοκρατία» και ποιοι έχουν κατηγορηθεί για υποκίνηση αυτής; Διευκρινίζεται πως πλείστοι εξ αυτών οριοθετήθηκαν ως απειλή για την κρατική ασφάλεια, χωρίς την ύπαρξη τεκμηρίων ή εν πάση περιπτώσει αποδεικτικών στοιχείων που επιβεβαίωναν τους κρατικούς ισχυρισμούς, γεγονός που αντανακλά την απουσία κράτους δικαίου. Έτι περαιτέρω, τα άτομα θα μπορούσε να ορίζονται ως τρομοκράτες με το αιτιολογικό ή προσδίδοντάς τους το κατ’ επίφαση αιτιολογικό πως διατηρούσαν σχέσεις με το Κουρδικό κίνημα ή το κίνημα FETO, του αυτοεξόριστου στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ, ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν.
Αντιλαμβανόμενοι την σημασία της ως άνω σύντομης αναδρομής επανερχόμαστε στην ουσία της προβληματικής του παρόντος κειμένου. Με στόχο τον περιορισμό της διασποράς του ιού εντός των φυλακών, οι οποίες ως κατεδείχθη εδώ και τέσσερα σχεδόν χρόνια έχουν καταστεί υπερπλήρεις, το τουρκικό κοινοβούλιο αποφάσισε παροχή μερικής αμνηστίας. Αυτό μεταφράζεται ως μείωση του αριθμού των κρατουμένων στις τουρκικές φυλακές πέραν του ενός τρίτου. Σημειώνεται πως στην Τουρκία υφίστανται άνω των 350 φυλακών. Ειδικότερα, στην κατηγορία των κρατουμένων, των οποίων η ποινή θα μπορούσε να μειωθεί ακόμη και στο μισό, περιλαμβάνονται άτομα, που έχουν διαπράξει δολοφονία, σεξουαλικής φύσεως αδικήματα ή αδικήματα σε σχέση με ναρκωτικά.
Σε αυτό το σημείο του μίτου της Αριάδνης αναδεικνύεται η έννοια του δομικού στοιχείου της πολιτικής κουλτούρας της υπό αναφορά κρατικής οντότητας. Προς τούτο θα ήταν περαιτέρω ενδεικτική η εντρύφηση επί των συνθηκών που οικοδομήθηκε η Τουρκική Δημοκρατία κατά το 1923, δηλαδή η διακριτική μεταχείριση, των όσων εκλαμβάνονταν τότε ως απειλή για την συνοχή της κρατικής οντότητας, δηλαδή των μειονοτήτων και εθνοτήτων, που διαβιούσαν στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η διαπίστωση που εξάγεται περί της διάκρισης, επί των ημερών μας διαθλάται ακόμα και στην ψήφιση του νόμου περί μερικής αμνηστίας ένεκα του COVID-19.
Δεδομένης της γνώσης αυτής, οι επιφυλάξεις που διατυπώθηκαν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα μπορούσαν να αποδώσουν το περίγραμμα της ως άνω εικόνας. Σχετικώς το ΕΚ υποστηρίζει πως:
«Στην Τουρκία, επί του παρόντος υπάρχουν εκατοντάδες δημοσιογράφοι, δικηγόροι, δικαστές, εισαγγελείς, πολιτικοί, ακαδημαϊκοί, υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καλλιτέχνες και άλλοι, που βρίσκονται σε προ-δικαστική κράτηση ή εκτίουν ποινές χωρίς αποδείξεις ότι έχουν διαπράξει κάποια βίαιη πράξη ή έγκλημα. Το να εξαιρεθούν από τα πρώιμα μέτρα αποδέσμευσης θα αντιπροσώπευε μια επιβάρυνση της τιμωρίας και μια ατεκμηρίωτα άδικη μεταχείριση, καθώς δεν συνιστούν κανένα κίνδυνο για την δημόσια ασφάλεια. Καλούμε τις τουρκικές αρχές να ακολουθήσουν την έκκληση του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών (για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα) και να απελευθερώσουν κάθε άτομο, που κρατείται απλώς για την έκφραση κριτικής ή διαφωνίας ως προς τις πολιτικές θέσεις».1
Αναδεικνύοντας για πολλοστή φορά η τουρκική ηγεσία το πόση βαρύτητα αποδίδει στους διεθνείς θεσμούς, όπως επί παραδείγματι το Συμβούλιο της Ευρώπης, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κ.ά. προέβη σε μία κατηγοριοποίηση για τον τρόπο εφαρμογής του νέου αυτού νόμου, το βασικό στοιχείο της οποίας είναι η διάκριση. Η ιδιαιτερότητα του νόμου έγκειται στην επιλογή των ατόμων, τα οποία δεν πληρούν, σύμφωνα με την τουρκική αντίληψη, τα ανάλογα κριτήρια για αποφυλάκιση. Ποια είναι, λοιπόν αυτά τα κριτήρια; Σε αυτή την κατηγοριοποίηση δεν συγκαταλέγονται εκείνοι, οι οποίοι έχουν κατηγορηθεί για «τρομοκρατία».
Ως ανωτέρω, η ερμηνεία, με την οποία ταυτίζεται ο όρος «τρομοκράτης» στην τουρκική συλλογιστική, περιλαμβάνει πολιτικά κριτήρια και αναφέρεται κατεξοχήν σε εκείνους που επιχειρούν να ασκήσουν το δικαίωμα ελευθερίας της έκφρασης, αρθρώνοντας αντιπολιτευτικό λόγο και ψέγοντας την μη δημοκρατική, δηλαδή την μεροληπτική πολιτική κουλτούρα του τουρκικού κράτους. Αυτοί ήταν από της εγκαθίδρυσης του τουρκικού κράτους και θα εξακολουθήσουν να οριοθετούνται ως η μεγαλύτερη απειλή του.
1 Εντός εισαγωγικών παρατίθεται μετάφραση μέρους του ανακοινωθέντος της 30ης Μαρτίου 2020 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου υπό τον τίτλο: Turkey: non-discriminatory release of prisoners in fight against COVID-19. Βλ. επίσης: COVID-19: Monitors urge Turkish authorities to ensure any prisoner release is non-discriminatory, Parliamentary Assembly, Council of Europe.