Ο καφές του καλωσορίσματος:
Σαμψούντα. 11 μέρες. Media for youth rights. Οι τίτλοι του προγράμματος erasmus+ που ξεπετάχτηκε μπροστά στην οθόνη σου φιγουράρουν προκλητικά μέσα στην βολική καθημερινότητα. Σαν πολλές δεν είναι βρε οι μέρες; Και το μέρος; Σαμψούντα. Στα βάθη της Τουρκίας, μέσα στην άγνωστη Ανατολή, άντε μέχρι Κωνσταντινούπολη να έχεις πάει και πολύ είναι. Το ξανασκέφτεσαι, λες τι έχω να χάσω, συμπληρώνεις την αίτηση με μισή καρδιά και την αφήνεις κάπου καταχωνιασμένη στα εξερχόμενα σου. Δεν υπέγραψες δα και τίποτα. Και τότε Μπούμ! Έρχεται το Accepted. Αγχώνεσαι λίγο. Πρέπει να αποφασίσεις και οι μέρες κυλάνε αντίστροφα μέσα στο μυαλό σου. Όσο και να τα αναμοχλεύεις, στην τελική τα κριτήρια δεν μετράνε και τόσο. Αυτό που σε κάνει να μπεις μέσα στο αεροπλάνο είναι το πόσο χώρο έχεις μέσα στην ζωή σου για κάτι καινούριο. Και μπαίνεις.
Το καινούριο για εμένα μύριζε καφέ στο μπρίκι, (Τούρκικο, Ελληνικό, ίδια ήταν η γεύση του), είχε τον ήχο μιας διαπεραστικής φωνής που δίνει πόνο από τους μιναρέδες στα διάσπαρτα στην πόλη μεγάφωνα, και την όψη χρωματιστών κτηρίων από τις γειτονιές γκέτο στους απρόσιτους λόφους της πόλης. Αυτή ήταν η πρώτη εντύπωση. Και ήταν αρκετή για να μου σχηματίσει ένα χαμόγελο καθώς χάζευα μέσα από το παράθυρο του Shuttle Bus.
Πρόσωπα. Διαφορετικά και δεκτικά. Αυτή ήταν η δεύτερη δόση του καινούριου. Να διασταυρώνονται μαζί σου στον διάδρομο του ξενοδοχείου, ιδρωμένα από την ταλαιπωρία του ταξιδιού. Άλλα λίγο πιο ανέκφραστα στην αρχή, άλλα πιο ενθουσιώδη, όλα όμως ολίγον τι εκστατικά. Αν έχετε ζήσει youth exchange θα ξέρετε πως πάνε αυτά τα πράγματα. Τα παιχνίδια εμπιστοσύνης που σου σηκώνουν το φρύδι με απορία, σπάγκοι, μαγικοί κύκλοι και χορευτικά, σε κάνουν να σκεφτείς αν ξέμεινες κάπου στην μηχανή του χωροχρόνου, στα δεκαπέντε σου. Το «Βρε λες να ήρθαμε κατασκήνωση;» των πρώτων ημερών, δίνει σιγά σιγά την θέση του στο «Ναι ρε φίλε, μάλλον ήρθαμε κατασκήνωση», και τα πρωινά παιχνίδια γίνονται από σημάδι απορίας, απόλαυση. Και πριν καν το πάρεις χαμπάρι, αρχίζεις να δένεσαι.
Μετά από λίγες μέρες, όταν το πράγμα σοβαρεύει κάπως, έρχονται οι συζητήσεις για τα media. «Μα στην Κροατία, δεν υπάρχουν άρθρα γνώμης, μόνο γεγονότα». «Στην Τουρκία, τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα, σαν καυτή πατάτα είναι η ελευθερία της έκφρασης, μπορείς να την αγγίξεις, αλλά όχι για πολύ». «Στην Ελλάδα, στην Ελλάδα ξέρετε μπορούμε να πούμε τα πάντα, όμως ό,τι και να πούμε είναι ελάχιστοι αυτοί που θα εμπιστευθούν τα media». Και κάπως έτσι, μέσα από τις απόψεις των νέων που σχηματίζουν τον μαγικό κύκλο, παίρνεις μια πρώτη γεύση της κατάστασης.
Οι άνθρωποι, τα ήθη, και οι ιδέες στην Τουρκία:
Ξεκίνησε από τις συγκρατημένες τοποθετήσεις των ντόπιων παιδιών του προγράμματος. Από τις ιδιωτικές κουβέντες, με εκείνες τις ενοχλητικές ερωτήσεις «Αλήθεια, πως είναι τα πράγματα στην Τουρκία;», που κρύβουν από πίσω πράγματα και θάματα που έχουμε ακούσει ο καθένας στην πατρίδα του. Μπορούσες να δεις μια ελαφριά αναστάτωση όταν θίγονταν ευαίσθητα ζητήματα. Από την εμπειρία ενός εκ των διοργανωτών για την ημέρα που ενώ έπινε το τσάι του σε ένα κεντρικό καφέ της Κωνσταντινούπολης, άνοιξε το twitter, και μέσα σε λίγα λεπτά βρέθηκε φάτσα φόρα με τον πραξικοπηματικό στρατό, μέχρι και τις προσπάθειες των παιδιών να δείξουν ότι η Τουρκία είναι ένα μέρος, «πιο ελεύθερο» από ότι νομίζουμε, η κατάσταση άρχισε να ξεδιπλώνεται, μέχρι που βρεθήκαμε στους δρόμους μιλώντας από περαστικούς μέχρι και τον Δήμαρχο της μεγαλύτερης περιοχής της Σαμψούντας.
Η (αν)ισότητα των δύο φύλων:
Η Birsen Ozturk, assistant, general manager, σε ένα από τα μεγαλύτερα νοσοκομεία, το Medical Park, εκπέμπει πρωτοφανή δυναμισμό όταν σου μιλάει: «Οι νέες γυναίκες δεν θα έπρεπε να παντρεύονται σε νεαρή ηλικία και θα έπρεπε να υπάρχει δημοκρατία στα πλαίσια της οικογένειας. Διάβασε και πήγαινε στο σχολείο. Πρέπει να αυξήσουμε τις ευκαιρίες των γυναικών».
Το ζευγάρι των φοιτητών που συναντήσαμε κατά την επίσκεψη μας στο πανεπιστήμιο της περιοχής ήταν εξίσου ξεκάθαρο: «Στον ιδιωτικό τομέα, οι γυναίκες προτιμώνται γιατί είναι πιο ελκυστικές (καλύτερες στην επικοινωνία, εμφανίσιμες, ειδικά για δουλειές σε ρεσεψιόν). Υπάρχει ένας θετικός διαχωρισμός, αλλά επίσης και βία όσον αφορά τα φύλα, κυρίως στο δυτικό κομμάτι της Τουρκίας. Όσο πιο δυτικά πηγαίνεις, τόσο πιο πολλά προβλήματα υπάρχουν».
Οι απόψεις που συναντήσαμε στο Πανεπιστήμιο ποικίλουν: «Πιστεύω ότι στην Ευρώπη και εδώ υπάρχει η ίδια κατάσταση στην ισότητα των δύο φύλων. Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι στην Τουρκία τα πράγματα δεν είναι τόσο ελεύθερα. Αλλά νομίζω πως είναι το ίδιο με την Ευρώπη».
«Φυσικά και υπάρχει ανισότητα, όπως οπουδήποτε στον κόσμο, και πιστεύω ότι η κυβέρνηση θα έπρεπε να κάνει περισσότερα. Στην Τουρκία οι γυναίκες φοβούνται περισσότερο τους άντρες τους, και δεν μπορούνε να πούνε ό,τι θέλουν. Μερικές φορές οι γυναίκες θέλουν άδεια για να βγουν μόνες τους το βράδυ. Το ποσοστό αυτό πιστεύω κυμαίνεται στο 70%».
Η πλειοψηφία όμως των απόψεων, ξετυλίγονταν γύρω από την ιδέα ότι η γυναίκα έχει τις ίδιες ευκαιρίες με τον άντρα, ότι η στέρηση των συναναστροφών με άτομα του αντίθετου φύλου, ή η έξοδος το βράδυ, είναι αντικείμενα μιας αμοιβαίας ζήλιας, ή της μεγάλης ανάγκης για προφύλαξη του γυναικείου φύλου. Και όπως όλοι τους ανέφεραν, είναι κυρίως θέμα παιδείας. Οι διαφορές βρίσκονται σε οικογένειες με σωστή εκπαίδευση και σε οικογένειες με μηδαμινή εκπαίδευση.
Ένα πολιτικό πρόσωπο μιλάει για τα δικαιώματα των δημοσιογράφων:
Όταν συνάντησα τον Osman Genc, Δήμαρχο της περιοχής Canik, Municipality-Samsun/Turkey, η ερώτηση μου ήταν μονόδρομος, χωρίς βέβαια να γνωρίζω την απάντηση που θα έπαιρνα, και με τον φόβο της διπλωματικότητας να αιωρείται επάνω από το μαγνητόφωνο.
«Όλοι οι άνθρωποι μου κάνουν την ίδια ερώτηση λόγω αυτών που βλέπουν στα media. Είχαμε, όπως γνωρίζετε, ένα πραξικόπημα. Ακόμη και ως πολιτικός ή σε οποιαδήποτε άλλη δουλειά δεν μπορείς να αγνοήσεις τα ανθρώπινα δικαιώματα. Κάθε χώρα έχει τον νόμο και τα δικαιώματα της και όλοι οι άνθρωποι, ακόμη και ο τύπος, πρέπει να τα ακολουθεί. Το να βοηθάς την επίθεση του πραξικοπήματος είναι επίσης κατά του νόμου. Αυτοί που τους συνελήφθησαν είχαν κάρτες δημοσιογράφων, αλλά ήταν μέσα σε αυτή την επίθεση του πραξικοπήματος. Δεν μετράει αν έχεις κάρτα δημοσιογράφου, δεν σου δίνει το δικαίωμα να σκοτώσεις κάποιον. Αν το έκανες είσαι ένοχος. Όσοι συνελήφθησαν, συνελήφθησαν εξαιτίας αυτού. Δεν είναι λόγω της θρησκείας, της γλώσσας ή της φυλής. Εάν δεν αγγίξεις κανενός τα δικαιώματα, έχεις ελευθερία λόγου. Δεν υπάρχει άλλη κριτική για τα πιστεύω ή την ιδεολογία σου. Το κάναμε στο παρελθόν. Σε αυτή την πολιτική όμως που έχουμε τώρα προσπαθούμε να εγκαθιδρύσουμε ακόμη περισσότερο τα ανθρώπινα δικαιώματα».
Η αποσκευή της επιστροφής:
Κάπως έτσι, και ενώ οι ξεχωριστές καρέκλες του μαγικού κύκλου, δεν ήταν πια μεμονωμένες καρέκλες, με εσώκλειστες προσωπικότητες καρφωμένες αμήχανα επάνω τους, αλλά κομμάτια μιας ομάδας που έρχονταν όλο και πιο κοντά μέρα με τη μέρα, η εικόνα για την κατάσταση στην Τουρκία, οι σοβαρές συζητήσεις και τα ηθικά προβλήματα, έδωσαν την θέση τους σε ένα άλλο συναίσθημα, αυτό του μουδιάσματος όσο έβλεπες τις τελευταίες μέρες να γίνονται καπνός. Είναι τότε που αρχίζεις να συνειδητοποιείς ότι μοιραζόσουν τα πάντα για 11 μέρες. Το φαγητό, την κούραση, την κουλτούρα, και τα συναισθήματα σου. Τους διαδρόμους του ξενοδοχείου, τις απόψεις, την (τις, για να είμαστε και ειλικρινείς) μπύρα σου και το σημαντικότερο, αυτό το καινούριο που από την στιγμή που πατήσαμε το πόδι μας στον τσιμεντένιο διάδρομο προσγείωσης του αεροδρομίου, όλοι μας είχαμε ανάγκη.
Όταν τις ακούς, ξέρεις πως ελάχιστες θα κρατηθούν. Εκείνες οι ερασμίτικες υποσχέσεις που ξεπετάγονται ως αμυντικός μηχανισμός την ώρα των αποχαιρετισμών. «Δεν λέμε αντίο ρε σεις, απλά θα τα ξαναπούμε», «Τι ρόλο παίζουν τα χιλιόμετρα; όταν δένεσαι, δένεσαι». Μέσα σε 11 μέρες; Τι να πουν και εκείνοι που πετάξανε σαν αποδημητικά πουλιά για εξάμηνα ολόκληρα. Ναι, κι όμως, δένεσαι. Σε 11 μέρες. Και υπόσχεσαι. Και μπαίνεις στο αεροπλάνο με αυτή την μικρή ελπίδα για αποσκευή. Την σφίγγεις καλά στο χέρι και επιστρέφεις.
