Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στη δεδομένη στιγμή οι σχέσεις Ευρώπης-Τουρκίας περνούν ίσως τη μεγαλύτερη κρίση της σύγχρονης ιστορίας τους. Η τουρκική ηγεσία έχει, όπως φαίνεται, αποφασίσει να προβάλλει διαρκώς προς τα έξω ένα πρόσωπο αυταρχικό, επιθετικό και προκλητικό, σε μια αγωνιώδη προσπάθεια να ενδυθεί τον μανδύα της «υπερδύναμης» στην ευρύτερη περιοχή. Κάτι τέτοιο δεν το έχει κατορθώσει μέχρι σήμερα, μολονότι έχει εμφανώς ενισχυθεί στρατιωτικά και πολιτικά κατά την τελευταία 15ετία.
Ο πόλεμος στη Συρία υπήρξε η αφορμή για να ξεδιπλώσει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τα μεγαλεπίβολα σχέδιά του. Αφενός, ανοιχτός πόλεμος με τους Κούρδους με στόχο ει δυνατόν και την εξολόθρευσή της, αφετέρου προσπάθεια εκβιασμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω του προσφυγικού προβλήματος. Επί της ουσίας κανένας στόχος δεν επετεύχθη πλήρως.
Όσον αφορά το μέτωπο στη Συρία, τα πράγματα είναι ρευστά και αυτό σίγουρα δεν είναι προς όφελος των Τούρκων. Υπερδυνάμεις όπως η Ρωσία που εξακολουθούν να βλέπουν φιλικά το καθεστώς Άσαντ και οι ΗΠΑ, που σαφέστατα έχουν λειτουργήσει υποστηρικτικά προς τους Κούρδους, δεν ευνοούν την ευόδωση των τουρκικών φιλοδοξιών.
Όσον αφορά τις σχέσεις με την Ευρώπη και την Ευρωπαϊκή Ένωση, η κατάσταση δεν διαφέρει πολύ. Η σταθερή εταιρική σχέση της Ένωσης με την Τουρκική Δημοκρατία περνά κρίση, καθώς η τουρκική ηγεσία όχι μόνο δεν κάνει την παραμικρή προσπάθεια να μεταρρυθμίσει το κράτος της σε φιλοευρωπαϊκή κατεύθυνση, αλλά αντίθετα λειτουργεί αντιδημοκρατικά, συλλαμβάνοντας, φυλακίζοντας, απολύοντας, καταπνίγοντας διαφωνούντες και καταπατώντας κάθε έννοια του κράτους δικαίου.
Απέναντι σε αυτή την κατάσταση, η Ευρώπη φαίνεται να αντιδρά με σαφήνεια και σθεναρότητα. Και αυτό συνιστά είδηση. Ένας υπερεθνικός οργανισμός ο οποίος κάποτε αποκλήθηκε «οικονομικός γίγαντας, αλλά πολιτικός νάνος», σήμερα εκπέμπει δυναμισμό κυρίαρχης ομοσπονδίας. Ακόμη κι αν στα αίτια αυτής της αντανακλαστικής συμπεριφοράς συμπεριλαμβάνεται το... αίσθημα της αυτοσυντήρησης, το αποτέλεσμα δεν παύει να είναι το σωστό. Η δήλωση-αυστηρή έκκληση Τουσκ προς την Τουρκία να σταματήσει τις πολεμικές ενέργειες μαρτυρά του λόγου το αληθές.
Πολλοί θα αναρωτηθούν, εύλογα, τι ακριβώς - σε τελική ανάλυση - θα μπορούσε να κάνει η Ευρώπη και οι σύμμαχοί της αν η Τουρκία προχωρούσε σε ευθεία πολεμική δράση. Μέχρι σήμερα η Ένωση δεν απειλήθηκε ποτέ από κάποιον εχθρό.Τα κράτη-μέλη της είναι και μέλη του ΝΑΤΟ, επομένως η ιδέα για τη δημιουργία ευρωπαϊκού στρατού σύντομα εγκαταλείφθηκε. Παρ’ όλα αυτά, η πρόβλεψη στρατιωτικής παρέμβασης δεν ελλείπει από την υφιστάμενη πολιτειακή αρχιτεκτονική της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το άρθρο 42 της ΣυνθΕΕ είναι σαφές:
Εάν ένα κράτος-μέλος είναι θύμα ένοπλης επίθεσης στο έδαφός του, τα άλλα κράτη-μέλη θα πρέπει να έχουν απέναντί του μια υποχρέωση βοήθειας και συνδρομής με όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, σύμφωνα με το Άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Αυτό δεν θα πρέπει να θίγει τον ειδικό χαρακτήρα της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας ορισμένων κρατών-μελών. Οι δεσμεύσεις και η συνεργασία σε αυτό τον τομέα θα πρέπει να είναι σύμφωνες με τις δεσμεύσεις απέναντι στο ΝΑΤΟ, το οποίο, για εκείνα τα κράτη που είναι μέλη του, παραμένει το θεμέλιο της συλλογικής άμυνας και το όργανο της εφαρμογής της.
Η μνεία στο ΝΑΤΟ είναι απολύτως λογική, δεδομένων όσων προανέφερα. Ωστόσο, η πολιτική νομιμοποίηση και η νομική κατοχύρωση της υποστηρικτικής στρατιωτικής δράσης των κρατών-μελών προς το κράτος-μέλος το οποίο θα αντιμετωπίζει το πρόβλημα είναι δηλωτική των συγκεκριμένων, απτών εργαλείων που αυτή τη στιγμή έχει στη διάθεσή της η Ένωση.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η Γαλλία, τον Νοέμβριο του 2015, λίγες μέρες μετά την τρομοκρατική επίθεση στο θέατρο Μπατακλάν στο Παρίσι, έσπευσε να ζητήσει την άμεση ενεργοποίηση της «ρήτρας αμοιβαίας άμυνας».
Η τουρκική προκλητικότητα εκφράζεται πλέον με κάθε τρόπο. Ακριβώς όμως για αυτόν τον λόγο ίσως, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, να κινδυνεύει να χάσει σε σημαντικό βαθμό την επικινδυνότητά της. Το ταυτόχρονο άνοιγμα πολλών μετώπων (Κουρδικό, Προσφυγικό, Κυπριακό), όχι πια σε φραστικό, αλλά σε στρατιωτικό επίπεδο (πολιορκία Αφρίν, παρεμπόδιση σκαφών κρατών-μελών ΕΕ να πραγματοποιήσουν γεωτρήσεις στην Κύπρο-επίσης κράτος μέλος ΕΕ, παρενοχλήσεις ελληνικών σκαφών στο Αιγαίο) φανερώνει μια πηγαία βουλιμία για ισχύ και επιρροή.
Όπως είναι προφανές, από τη συγκεκριμένη δραστηριότητα δεν πλήττονται μόνο τα ελληνικά συμφέροντα. Η σοφότερη κίνηση που θα έπρεπε να χαρακτηρίζει την ελληνική εξωτερική πολιτική τη δεδομένη στιγμή δεν είναι άλλη από τη διαρκή, επιμελή, ψυχρή ανάδειξη όλων αυτών των δεδομένων. Η ενημέρωση του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση.
Ο χρόνος θα δείξει το τι μέλλει γενέσθαι. Το προφανές είναι ότι πιθανή μετάφραση των τουρκικών ρητορικών λεονταρισμών σε νέα πολεμικά επεισόδια, θα απαντηθεί από πολλές μεριές. Και αυτό είναι κάτι που σίγουρα στροβιλίζεται στο μυαλό των γειτόνων μας, όσο κι αν η βιτρίνα της πολιτικής τους το κρύβει επιμελώς.