Mια νέα κυβερνητική περίοδος εκκινεί για τη χώρα και, όπως σε κάθε τέτοια αρχή, οι πολίτες διακατέχονται από ελπίδες και προσδοκίες, ακόμη και αυτοί που δεν στήριξαν με την ψήφο τους την κυβερνώσα παράταξη. Η Ελλάδα προσπαθεί σκληρά και με πολλές θυσίες να εξέλθει από την παρατεταμένη οικονομική κρίση, μια κρίση η οποία παρουσιάσθηκε αρχικά στη χώρα ως απότοκη της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, αλλά η οποία ήρθε για να μείνει!
Ήδη από το 2012, η έρευνα της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος1 συμπέρανε ότι η ελληνική οικονομική κρίση ήταν, επιπροσθέτως, επακόλουθο και πολλών δεκαετιών κακοδιοίκησης, έλλειψης λογοδοσίας, δομικών στρεβλώσεων και συνθηκών ανοχής της διαφθοράς. Κυρίως, όμως, η έρευνα συμπέρανε ότι η ελληνική οικονομική κρίση ήταν πρωτίστως κρίση αξιών!
Τα ανωτέρω φαινόμενα, που κυριάρχησαν επί πολλές δεκαετίες στη διακυβέρνηση της χώρας, συγκρότησαν τελικά μια βαθιά ριζωμένη σχέση κράτους-πολίτη στερούμενη εμπιστοσύνης και από τις δύο πλευρές, με αποτέλεσμα η επικοινωνία μεταξύ θεσμών και πολιτών στην Ελλάδα να βασίζεται εν τέλει στη σύγκρουση, την αβεβαιότητα, τη συναλλαγή, την καχυποψία και τη συνενοχή. Το αίσθημα αδικίας που ένιωθε ο πολίτης όλα αυτά τα χρόνια επιδεινώθηκε έτι περαιτέρω στα χρόνια της κρίσης, εξαιτίας των σκληρών μέτρων λιτότητας που εφαρμόσθηκαν.
Τα παραπάνω καταδεικνύουν ότι πρωταρχική ανάγκη αποτελεί η αλλαγή των αντιλήψεων όλων των κοινωνικών ομάδων, ζητούμενο πολυπαραγοντικό και χρονοβόρο, ωστόσο. Και επειδή οι αντιλήψεις αλλάζουν μόνο με την μακρόχρονη και αταλάντευτη προσήλωση σε βέλτιστες πρακτικές, η Διεθνής Διαφάνεια Ελλάς έχει διατυπώσει μέχρι σήμερα πληθώρα μεταρρυθμιστικών προτάσεων για όλα σχεδόν τα πεδία του δημόσιου και ιδωτικού τομέα.
Μια εκ των βέλτιστων πρακτικών διαφάνειας και λογοδοσίας που προτείνει διαχρονικά είναι το «on-line»! Για παράδειγμα, η ανοικτή και ηλεκτρονική διακυβέρνηση στις διάφορες μορφές της (όπως π.χ. η «Διαύγεια», η δημόσια διαβούλευση των νομοσχεδίων, τα ανοιχτά δεδομένα, η ηλεκτρονική συνταγογράφηση και οι on-line συναλλαγές του φορολογούμενου με τη φορολογική αρχή) αποτελεί από τις σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις που έγιναν στην Ελλάδα, καθιστώντας το έδαφος λιγότερο γόνιμο για την ανάπτυξη διαφθοράς.
Με τον ίδιο τρόπο δύναται να αποκατασταθεί και το έλλειμμα εμπιστοσύνης μεταξύ θεσμών και πολιτών στη χώρα μας. Και επειδή το «tone from the top» («ο τόνος δίνεται από την κορυφή») αποτελεί από τα πλέον πετυχημένα δόγματα στον χώρο του επιχειρείν, το ίδιο πρέπει να εφαρμοσθεί και στην πολιτική – ήτοι, πρωτίστως απαιτείται διαφάνεια και λογοδοσία εκ μέρους του πολιτικού κόσμου!
Από τις πρώτες δεσμεύσεις της νέας Κυβέρνησης χώρας υπήρξε η συμπερίληψη στο σχέδιο νόμου για το Επιτελικό Κράτος κανόνων για την ρύθμιση των ασυμβιβάστων και των συγκρούσεων συμφερόντων που δύνανται να προκύψουν για ευρύ κύκλο προσώπων της Κυβέρνησης: απαγόρευση άσκησης παράλληλης επαγγελματικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας, περιορισμοί κατά την μεταβατική περίοδο μετά την λήξη των καθηκόντων τους, απαγόρευση σύναψης οποιασδήποτε σύμβασης μεταξύ του εν ευρεία εννοια Δημοσίου και των ίδιων, συζύγων και τέκνων τους, διαδικασία εξακρίβωσης και αποτροπής κατάστασης σύγκρουσης συμφερόντων.
Περαιτέρω χρηστά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση θα ήταν, ενδεικτικά, η εκ μέρους των κατεχόντων θέσεις στην Κυβέρνηση και των βουλευτών:
διατήρηση προσωπικής ιστοσελίδας
ανάρτηση στην εν λόγω ιστοσελίδα αναλυτικού βιογραφικού σημειώματός τους, με συμπερίληψη όλων των έμμισθων και άμισθων θέσεων που κατείχαν κατά καιρούς
διαρκής ανάρτηση στην ιστοσελίδα των οικονομικών στοιχείων/πόθεν έσχες και των προεκλογικών δαπανών τους
συστηματική ανάρτηση στην ιστοσελίδα: (i) των συναντήσεών τους με φορείς συμφερόντων, (ii) των πρακτικών των λεχθέντων και συμφωνηθέντων κατά τις εν λόγω συναντήσεις, (iii) της κοινοβουλευτικής και εν γένει πολιτικής δράσης τους.
Αν ανακαλέσει κανείς στη μνήμη του την πρόσφατη υπόθεση της Νοvartis, στο πλαίσιο της οποίας τα πολιτικά πρόσωπα προσπαθούσαν να θυμηθούν με ποια στελέχη της Νοvartis συναντήθηκαν, πού και πότε, γίνεται κατανοητό ότι οι ως άνω ενδεικτικά προτεινόμενες ρυθμίσεις διαφάνειας και λογοδοσίας θωρακίζουν και τον ίδιο τον πολιτικό κόσμο έναντι κακόβουλων επιθέσεων.
Η γράφουσα δεν κομίζει βεβαίως «γλαύκας εις Αθήνας». Σε εκδήλωση της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος, σε συνεργασία με τον Ελληνικό Σύλλογο Αποφοίτων του London School of Economics & Political Science, τον περασμένο χρόνο, με θέμα «Lobbying με Διαφάνεια» , που ανέδειξε τη σημασία του lobbying μέσα σε περιβάλλον θεσπισμένων κανόνων και παρουσίασε σχετικές διεθνείς βέλτιστες πρακτικές, προκειμένου να διατυπωθούν προτάσεις για τη νομοθετική ρύθμιση του lobbying και στη χώρα μας, πρακτικές σαν τις ως άνω προτεινόμενες καθόλου δεν ξένισαν τους παριστάμενους Έλληνες Ευρωβουλευτές, οι οποίοι είναι ήδη υποχρεωμένοι να λειτουργούν σε περιβάλλον αυξημένης διαφάνειας και λογοδοσίας.
Η χώρα μας θέλει να βρίσκεται στον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά απέχει πολύ ακόμη από τον μέσο όρο της, όπως καταδεικνύει και ο Δείκτης Αντίληψης Διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας για το 20182. Η διαφθορά υπονομεύει τη δημοκρατία, προκαλώντας ένα φαύλο κύκλο όπου οι αδύναμοι θεσμοί καθίστανται αναποτελεσματικοί στην καταπολέμηση της διαφθοράς. Ως εκ τούτου, «tone from the top», για να θωρακίσουμε τη δημοκρατία μας!
1 Διεθνής Διαφάνεια Ελλάς, «Αξιολόγηση Εθνικού Συστήματος Ακεραιότητας: Ελλάδα», 2012, http://www.transparency.gr/ti-kanoume/politiko-hrima/ethniko-sistima-akeraiotitas/