«Ο όρος μυστήρια πιστοποιείται για πρώτη φορά από τον Ηρόδοτο, ο οποίος έζησε γύρω στο 450 π.Χ. Τα μυστήρια γνώρισαν την πλήρη ανάπτυξή τους τον 5ο αιώνα π.Χ. Σήμερα, παρουσιάζουν τη σημασία της προϊστορικής σκέψης που διατυπώνεται λογικά. Γύρω στο 560 κατασκευάστηκε στην Ελευσίνα, στην Ελλάδα, ο πρώτος σημαντικός ναός αφιερωμένος σε αυτές τις τελετές. Αλλά στο τέλος του πρώτου αιώνα της χριστιανικής εποχής, η Ελευσίνα γνώρισε τη μεγαλύτερη δραστηριότητά της. Ο ίδιος ο Αύγουστος εισήλθε, το 21, ανάμεσα
στους πιστούς. Άνθρωποι όπως ο Σύλλας, ο Αντώνιος, ο Κικέρωνας και ο Αττικός ήταν μύστες. Δεν υπάρχει λατρεία που οι πατέρες της Εκκλησίας πολέμησαν με περισσότερη σφοδρότητα από αυτά τα Μυστήρια της Ελευσίνας, ακριβώς επειδή θεωρούνταν πολύ όμοια με το χριστιανικό μυστήριο. Το Άγιο Μυστήριο ονομάζεται στα ελληνικά Mysterion-Μυστήριον, και όλες οι σημαντικές του εκφάνσεις είναι ήδη παρούσες στα μυστήρια που εμπνέονται από την πρωταρχική σκέψη της ζωής, από την έννοια της εξέλιξης, του θανάτου και της ανάστασης».
Τα παραπάνω γράφει ο τεχνοκριτικός/συγγραφέας Ζαν-Μαρί Τασσέ (Jean-Marie Tasset) που έχει αναγνωριστεί διεθνώς για τη συμβολή του στην κατανόηση της σύγχρονης τέχνης με αφορμή την το εικαστικό και ερευνητικό έργο Μυστήριο 15 Το Ανοιχτό Μουσείο της εικαστικού και ομότιμης Καθηγήτριας της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, Βάνας Ξένου. Η μεγάλη αναδρομική έκθεση, που ανοίγει στο κοινό την Κυριακή 30 Μαρτίου εντάσσεται στις εκδηλώσεις της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης και φιλοξενείται σε δύο σημεία-ορόσημα της πόλης: Το ανακαινισμένο εργοστάσιο ΙΡΙΣ και τον Αρχαιολογικό Χώρο της Ελευσίνας, αποκαλύπτοντας τη διττή της ταυτότητα, ανάμεσα στο ιερό και το βιομηχανικό, στη μύηση και τη λήθη.
Στο πλαίσιο των εγκαινίων της έκθεσης θα μιλήσουν ο δήμαρχος Ελευσίνας, Γεώργιος Γεωργιόπουλος, ο υφυπουργός Πολιτισμού, Ιάσων Φωτήλας, ο επιμελητής της έκθεσης, Τάκης Μαυρωτάς, η καλλιτέχνις, Βάνα Ξένου, η διευθύνουσα σύμβουλος της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, Νανά Σπυροπούλου κ.α.
Τασσέ: Η υπερβατικότητα ακτινοβολεί την τέχνη της Βάνας Ξένου
Το κείμενο που ακολουθεί, βασισμένο στο δοκίμιο του Ζαν-Μαρί Τασσέ, επιχειρεί να χαρτογραφήσει αυτή τη διαδρομή όπου η μορφή δεν απεικονίζει, αλλά αποκαλύπτει.
«Στο κέντρο, δεσπόζει η Δήμητρα, της οποίας το όνομα περιέχει τη ρίζα -déai, που στα κρητικά σημαίνει ”κριθάρι” (το οποίο συναντάμε στη Βάνα Ξένου με τη μορφή ενός γιγάντιου σπόρου-γυναικείου οργάνου), και σημαίνει ”τη μητέρα των σοδειών”. Έτσι, η γη, η γυναίκα και ο καρπός σχετίζονται με την προέλευση αυτής της λατρείας όπως και η Δήμητρα δεν είναι άλλη από τη Magna Mater. Ένα σύμπαν που σχηματίζεται με αυτόν τον τρόπο γύρω από τη σκέψη της μητρικής γης πρέπει επίσης να καλλιεργεί την ιδέα της ταφής του νεκρού εκεί από όπου προέρχεται, στη γη που συμβολίζει την αγκαλιά της μητέρας. Έτσι, οι νεκροί γίνονται οι στηρίξεις της ζωής, πιο σημαντικοί από τους ζωντανούς».
Για τον Τασσέ που έχει συνεργαστεί με καλλιτέχνες όπως ο Φ. Μποτέρο, για τον οποίο έγραψε το 2002 το ομότιτλο «Μποτέρο», «αυτή η υπερβατικότητα ακτινοβολεί την τέχνη της Βάνας Ξένου. Κάθε γλυπτό της, κάθε σχέδιο με encre de Chine ακουαρέλα και πηλό συγκεντρώνει και συμφιλιώνει στην έκφραση του μύθου τη γονιμότητα, τον θάνατο και τη γέννηση. Στα χαρτιά marouflé, όλα τα χρώματα του σύμπαντος φαίνεται να έχουν συμπυκνωθεί σε μερικές ουσιώδεις αποχρώσεις, βαθιές εντατικές, σκοτεινές από την υπέρθεση των υγρών στρωμάτων, κρυσταλλώνοντας στο χώρο τις αιωρούμενες αρμονίες που διαταράσσουν την επιθυμία μας. Είναι αυτό το πρώτο μισό του 20ου αιώνα που μας άνοιξε την πρόσβαση σε αυτή τη φάση της ανθρωπότητας.
Ο Jaspers έγραφε, στο έργο του ”Η Προέλευση και ο Σκοπός της Ιστορίας”: ”Υπάρχει στον άνθρωπο ένα υποκείμενο υπόστρωμα ενεργών δυνάμεων που χρονολογούνται από την εποχή που υπέστη την πρώτη του αποτύπωση. Η προϊστορία είναι η εποχή που σχηματίστηκε αυτή η φύση του ανθρώπου. Εάν μπορούσαμε να γνωρίσουμε αυτή την προϊστορία, θα μπορούσαμε να έχουμε μια ιδέα για την θεμελιώδη ουσία του ανθρώπινου όντος, επειδή θα βλέπαμε τη διαδικασία του γίγνεσθαί του, τις συνθήκες και τις καταστάσεις που τον διαμόρφωσαν όπως είναι... Έχει συμβεί κάτι εδώ που, σημαδεύοντας τον άνθρωπο από την αρχή, καθόρισε κατά κάποιον τρόπο προκαταβολικά όλη την μετέπειτα ιστορία. Όταν αναρωτιόμαστε τι είμαστε στην πραγματικότητα και αναζητούμε την απάντηση μέσα από τη γνώση των καταγωγών μας, δεν θα μπορούσα ποτέ να εμβαθύνουμε αρκετά στο μυστικό της προϊστορίας. Αυτές οι σκιές διαθέτουν μια ελκτική δύναμη που μας μαγνητίζει δικαίως”. Ο δρόμος είναι ανοιχτός για την κατανόηση του μύθου ως μορφή, διαφορετική αλλά ισοδύναμη, της σκέψης που επιτρέπει να συλλάβουμε τη ζωή ως ένα όλον».
Βάνα Ξένου: Η μύηση αποτελεί την βασική αλλαγή στην υπαρξιακή συνθήκη
«Με φιλοσοφικούς όρους, η μύηση αποτελεί την βασική αλλαγή στην υπαρξιακή συνθήκη: Ο μυημένος είναι άλλος μετά την μύηση· η μύηση τον εισάγει στην ανθρώπινη κοινότητα και σ’ έναν κόσμο πνευματικών και παιδευτικών αξιών. Οι μυημένοι στην Ελευσίνα βίωναν κάτι παραπάνω και πέρα από την ατομική μοίρα», αναφέρει με τη σειρά της η καλλιτέχνιδα.
Τάκης Μαυρωτάς: Το έργο της Βάνας Ξένου διευρύνει τη συλλογική εμπειρία και μνήμη
Την έκθεση επιμελείται ο Τάκης Μαυρωτάς, ο οποίος σχολιάζει: «Το έργο της Ξένου, σε όλες τις περιόδους της εξέλιξής του, πηγάζει από το πνεύμα της και διεισδύει στην ύλη του χαλκού και των χρωμάτων, επιχειρώντας να μας μυήσει στο μυστήριο του κόσμου. Από νέα κατάφερε να αποκτήσει το δικό της ύφος, καθορίζοντας μια μέθοδο εργασίας με συνέπεια και την αναμφισβήτητη σφραγίδα της. Η τέχνη της είναι εσωτερική και μνημειακή, σύγχρονη και κλασική, ευαίσθητη και σεμνή, με πολλές ιδιαιτερότητες, που αξίζει να μελετηθεί σε βάθος για να νιώσουμε πληρέστερα τις εκφραστικές της αξίες. Η Βάνα Ξένου είναι βαπτισμένη στις Ελληνικές αισθήσεις, στον πλαστικό ρυθμό του Αλκαμένους και του Πραξιτέλη και οι πολυσυζητημένες παρουσιάσεις του γλυπτικού της σύμπαντος, με το προσωπικό πλαστικό της ιδίωμα, από τον Εθνικό Κήπο στην Αθήνα, στη Chapelle de la Salpethere, στους κήπους του Palais Royal στο Παρίσι έως τώρα στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας και στο παλαιό εργοστάσιο Ίρις, προάγουν την κάθαρση της ψυχής. Το έργο της επιδρά στην ανθρώπινη συνείδηση, αφού είναι κομμάτι της ανθρώπινης εμπειρίας και οικειοποιείται τους δημόσιους χώρους, όπου εντάσσει την γλυπτική της σε ένα οριοθετημένο χώρο, που διευρύνει τη συλλογική εμπειρία και μνήμη».
Info:
Κυριακή 30 Μαρτίου 2025
Ώρα: 12:30
ΙΡΙΣ & Αρχαιολογικός Χώρος Ελευσίνας