Η βανίλια υποβρύχιο κατέχει περίοπτη θέση ανάμεσα στα ελληνικά παραδοσιακά γλυκά. Αποκτά δε, ακόμη μεγαλύτερη αξία ως βίωμα, καθώς εν πολλοίς παραμένει ταυτισμένη με το σπίτι του παππού και της γιαγιάς, με το ευωδιαστό τρατάρισμα στους επισκέπτες - στους μεγαλύτερους μαζί με ελληνικό καφέ- αλλά και με τα καφενεία των μικρών νησιών (των λιγότερο τουριστικών, εννοείται), πριν από μερικές δεκαετίες.
Η λευκή και κυρίως, ανθεκτική στις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού, ζαχαρόπαστα - σε μία εποχή που δεν υπήρχαν ψυγεία για να διατηρηθούν τα ευαίσθητα κρεμώδη γλυκά - ήταν επίσημο κέρασμα του Πατριαρχείου.
Στις μέρες μας, το «υποβρύχιο» (πόσο ταιριαστό όνομα για το κουταλάκι του γλυκού που σερβίρεται με την τυλιγμένη βανίλια βυθισμένο στο νερό του ψηλού ποτηριού) εκτός από τη μαστίχα, κυκλοφορεί σε διάφορες γεύσεις και αρώματα -τριαντάφυλλο, μανταρίνι, περγαμόντο- όπως και σε νέες εκδοχές, πιο προωθημένες και συμβατές με τις σύγχρονες καταναλωτικές απαιτήσεις, για παράδειγμα, στο ίδιο βαζάκι με γλυκό του κουταλιού.
Η προφορική παράδοση θέλει η χρήση της ζαχαρόπαστας στη μορφή που την ξέρουμε, να ξεκίνησε από τη συνοικία του Γαλατά στην Κωνσταντινούπολη από Χιώτες ζαχαροπλάστες.
Το «άσπρο γλυκό», όπως ήταν γνωστό, το έφτιαχναν οι Κωνσταντινοπολίτισσες (με ζάχαρη, νερό, λεμόνι, βανίλια ή μαστίχα) και ήταν το κέρασμα που σέρβιραν σε όλα τα ελληνικά σπίτια.
Η πρώτη, η αρχική ονομασία του υποβρυχίου δε, ήταν ζαχαροκάντιο ζυμωτή -η φράση που λέμε στα κάλαντα και δεν ξέρουμε τι σημαίνει.
Στο βιβλίο της με τίτλο «Η Πολίτικη Κουζίνα των 4 Εποχών. Μνήμες και Γεύσεις της Πόλης» (εκδόσεις Πατάκη), η συγγραφέας και ερευνήτρια Σούλα Μπόζη, γράφει:
«... Ανάμεσα στα γλυκά του κουταλιού πρωτιά είχε το «άσπρο γλυκό», η γνωστή μας βανίλια. Ως τις μέρες μας παραμένει επίσημο κέρασμα του Πατριαρχείου. Διαδόθηκε στην Πόλη από τους Χιώτες ζαχαροπλάστες όταν άνοιξαν τα πρώτα παραδοσιακά ζαχαροπλαστεία στον Γαλατά τον 17ο αιώνα. Δείγμα επιτηδειότητας και τελετουργίας ως προς τον τρόπο σερβιρίσματος – στο κέντρο ασημένιου δίσκου, ασημένια κουταλοθήκη με τα ειδικά ασημένια κουταλάκια του γλυκού, συνήθως δώρο αρραβώνα ή γάμου, επίσης κρυστάλλινη κούπα με καπάκι για να φυλάσσεται το άσπρο γλυκό και ολόγυρα κρυσταλλένια ποτήρια του νερού. Στις απλές καθημερινές επισκέψεις σερβιριζόταν με ασημένιο κουτάλι μια υπερχειλισμένη ποσότητα «άσπρου γλυκού» μέσα σε ποτήρι με κρύο νερό. Όπως μας πληροφορεί η Τακουί Τοβμασιάν στο βιβλίο της Ευλογημένο το τραπέζι σας, που μεταφράστηκε στα ελληνικά από τη γράφουσα, και οι Αρμένισες νοικοκυρές στην Πόλη συνήθιζαν να προσφέρουν «άσπρο γλυκό» στις ονομαστικές τους γιορτές...»
Συνταγή
Υλικά
2 φλυτζάνια νερό
2 κουταλιές μέλι
1 κουταλιά εκχύλισμα βανίλιας ή μαστίχας
1 κουταλιά σούπας χυμό λεμόνι
Εκτέλεση
Βράζουμε το νερό και τη ζάχαρη σε μέτρια θερμοκρασία και μόλις διαλυθεί η ζάχαρη, προσθέτουμε το μέλι. Μόλις πάρει βράση, προσθέτουμε και τα υπόλοιπα υλικά και αφήνουμε το μείγμα για 20 λεπτά σε χαμηλή φωτιά, ανακατεύοντας ανά διαστήματα.
Αφήνουμε το μείγμα να κρυώσει. Το χτυπάμε στο μίξερ σε μέτρια ταχύτητα για περίπου 10 λεπτά και στη συνέχεια, ανακατεύουμε χρησιμοποιώντας ξύλινη κουτάλα.
Όταν το λευκό μείγμα πήξει σημαίνει ότι είναι έτοιμο και το αποθηκεύουμε σε αποστειρωμένο βαζάκι.