Μια συζήτηση για όψεις της μουσικής, την οποία υπηρετεί με πίστη και πάθος. Αφορμή, η συναυλία «Αποκαλυπτική» με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών στις 6 Μαΐου.
Ο διεθνώς αναγνωρισμένος αρχιμουσικός Βασίλης Χριστόπουλος επιστρέφει στο πόντιουμ της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών για να διευθύνει ένα μεγαλειώδες έργο, την Όγδοη Συμφωνία του Άντον Μπρούκνερ. Λίγο πριν την εμφάνισή του στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών αυτή την Παρασκευή μιλάει για τον ιδιαίτερο αυτό συνθέτη και τις προκλήσεις που παρουσιάζει το έργο του.
Στη συναυλία της 6ης Μαΐου θα διευθύνετε την Όγδοη Συμφωνία του Μπρούκνερ, παρουσιάζοντας μια μείξη της πρώτης εκδοχής του 1887 με την αναθεώρηση του 1890. Για ποιον λόγο αποφασίσατε να «συμπτύξετε» τις δυο εκδοχές;
Ο Μπρούκνερ συνέθεσε την Όγδοη Συμφωνία το 1887 και την έστειλε στον αρχιμουσικό Χέρμαν Λέβι που είχε διευθύνει την Έβδομη Συμφωνία στο Μόναχο, ο οποίος του την επέστρεψε με το σκεπτικό ότι δεν παίζεται. Η απόρριψη αυτή καταρράκωσε τον Μπρούκνερ που είχε έτσι κι αλλιώς χαμηλή αυτοπεποίθηση.
Στη συνέχεια πέρασε τρία χρόνια αναθεωρώντας την. Κάποιες από τις αλλαγές / παρεμβάσεις έχουν πολύ μεγάλο νόημα και επιφέρουν σαφή βελτίωση στη φόρμα της συμφωνίας που είναι πολύ μεγάλη σε διάρκεια, όπως πχ. το να τελειώσει το πρώτο μέρος πολύ ήσυχα και εσωστρεφώς και όχι θριαμβευτικά ώστε να επιφυλαχθεί μια μεγαλύτερη κλιμάκωση στο τέλος.
Κάποιες άλλες διορθώσεις, όμως, θεωρώ ότι αφαιρούν στοιχεία αυθορμητισμού του έργου, κι έτσι μετά από ενδελεχή μελέτη και των δύο εκδοχών, όσο και της μεικτής εκδοχής που έχει φτιάξει ο μουσικολόγος Ρόμπερτ Χάας, αποφάσισα να φτιάξω τη δική μου μεικτή εκδοχή προσπαθώντας να αναδείξω με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις αρετές του έργου.
Πολλοί ακροατές τη βρίσκουν δυσνόητη, αλλά και κάποιοι μουσικοί, «τρομάζουν» μπροστά στη μουσική του Μπρούκνερ. Πώς το εξηγείτε αυτό;
Ο Μπρούκνερ έχει φανατικούς θαυμαστές αλλά και ανθρώπους που η μουσική του πράγματι τους τρομάζει επειδή ίσως την βρίσκουν υπερβολικά πομπώδη και μεγάλη σε διάρκεια. Προσωπικά, βρίσκω ότι η μουσική του είναι υπέροχη και έχει πολλά λυρικά στοιχεία. Η πρόκληση για τους ερμηνευτές είναι να καταφέρουν να διατηρήσουν μια ενότητα, μια ροή παρόλη τη διάρκεια και τον ραψωδικό, επεισοδιακό χαρακτήρα της γραφής του συνθέτη. Νομίζω πως αν αφεθεί κανείς στο ταξίδι της μουσικής αυτής, δεν μπορεί παρά να μαγευτεί.
Θεωρείτε ότι το γεγονός αυτό έχει επηρεάσει το πόσο συχνά επιλέγουν οι ορχήστρες να παρουσιάσουν έργα του;
Λόγω της ενορχήστρωσης που χρησιμοποιεί ο συνθέτης, ειδικά στις μεγάλες του συμφωνίες όπως η Όγδοη (π.χ. 8 κόρνα εκ των οποίων τα μισά παίζουν και τούμπες Βάγκνερ) μόνο μεγάλες ορχήστρες έχουν τη δυνατότητα να τα παρουσιάσουν.
«Η αρχή όλων σχεδόν των συμφωνιών του Μπρούκνερ μοιάζει με την αυγή μιας λαμπρής μέρας στη βουνοκορφή, όπου το γκρίζο της αναδεικνύεται όλο και φωτεινότερο από τις πρώτες ακτίνες του ήλιου», σημείωνε ο βιογράφος του Μπρούκνερ, Μαξ Άουερ. Αυτή είναι η δύναμη του συνθέτη που θεωρείται κορυφαίος συμφωνιστής του 19ου αιώνα; Η δημιουργία εικόνων;
Σαφώς δημιουργούνται εικόνες στο μυαλό του ακροατή, και ακριβώς λόγω των αργών κορυφώσεων και του μακρόπνοου χαρακτήρα των έργων μπορεί κανείς να φανταστεί μια λαμπερή ανατολή ή μια ανεμπόδιστη θέα στον ορίζοντα.
Η αδιαμφισβήτητη πρωτοτυπία των συμφωνιών του θα μπορούσε να οφείλεται στο ότι συνέθετε σε εκκλησιαστικό όργανο;
Ο Μπρούκνερ ήταν κορυφαίος οργανίστας και πράγματι χρησιμοποιεί συχνά την ορχήστρα σαν εκκλησιαστικό όργανο, εναλλάσσοντας τις χροιές των ομάδων της ορχήστρας, πχ. περνώντας από τα έγχορδα στα χάλκινα.
Πώς σας βοήθησαν οι σπουδές σας στο όμποε, στη μετέπειτα επαγγελματική σας πορεία;
Καταρχάς το να παίζω ένα πνευστό όργανο με βοήθησε να κατανοήσω σε βάθος τη λειτουργία της αναπνοής, κάτι που είναι απαραίτητο για έναν αρχιμουσικό και ειδικά στην όπερα. Και δεύτερον, έμαθα πολλά για την διεύθυνση ορχήστρας, ως μουσικός ο ίδιος στην Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ.
Από τις δεκάδες φορές που έχετε διευθύνει την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, υπάρχει κάποια συναυλία που έχει ιδιαίτερη αξία για εσάς;
Κάθε συναυλία ήταν ιδιαίτερη. Μου έχει μείνει αξέχαστη η Δεύτερη Συμφωνία του Μάλερ στο Ηρώδειο το 2011, καθώς και μια συναυλία με τη Δεύτερη Συμφωνία του Ραχμάνινοφ στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το 2013.
Έχοντας θητεύσει ως καλλιτεχνικός διευθυντής, τόσο στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, όσο και ως Κορυφαίος Αρχιμουσικός της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νοτιοδυτικής Γερμανίας, υπήρξαν στιγμές που νιώσατε να συγκρούεται ο καλλιτέχνης που είναι ο αρχιμουσικός με τον μάνατζερ;
Στη Γερμανία το θεσμικό πλαίσιο είναι έτσι φτιαγμένο, ώστε να προστατεύει σε μεγάλο βαθμό τον καλλιτεχνικό διευθυντή από τέτοιες συγκρούσεις. Αντιθέτως, στην ΚΟΑ συχνά οι διοικητικές και οικονομικές μου ευθύνες ένιωθα να με αποσπούν από τα καλλιτεχνικά μου καθήκοντα και να επιβαρύνουν την μουσική αναδημιουργία.
Έχετε αναφέρει κατά καιρούς πόσο σημαντική δραστηριότητα είναι για εσάς η διδασκαλία. Τι σας ενδιαφέρει περισσότερο να μεταδώσετε στους μαθητές σας; Τι παίρνετε από εκείνους;
Με ενδιαφέρει να μεταδώσω ακεραιότητα, πάθος για τη μουσική και στέρεη τεχνική. Λαμβάνω έμπνευση από διαφορετικές πτυχές της προσωπικότητας του κάθε φοιτητή μου και τους οφείλω μια πιο αναλυτική ματιά στο επάγγελμά μου.
Ποια χαρακτηριστικά πιστεύετε ότι «ευνοούν» στη μετέπειτα επαγγελματική του πορεία έναν επίδοξο μαέστρο;
Σίγουρα μια χαρισματική προσωπικότητα χρειάζεται για να «γοητεύσει» τους μουσικούς μιας ορχήστρας. Καλή αίσθηση του ρυθμού, καλή ακοή, σαφής κινησιολογία, μουσική φαντασία και τύχη είναι εκ των ων ουκ άνευ!
Το φθινόπωρο πρόκειται να κάνετε το ντεμπούτο σας στην Αμερική διευθύνοντας τον Ευγένιο Ονέγκιν του Τσαϊκόφσκι στην Όπερα του Σαν Φρανσίσκο. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, λίγοι ευρωπαίοι καλλιτέχνες καταφέρνουν να κάνουν καριέρα στην Αμερική;
Θα μπορούσαμε να αντιτάξουμε ότι λίγοι Αμερικανοί καλλιτέχνες καταφέρνουν να κάνουν καριέρα στην Ευρώπη. Υποθέτω πως για να μετακαλέσει ένας οργανισμός έναν καλλιτέχνη τόσο μακριά πρέπει να θεωρεί ότι έχει να του προσφέρει κάτι ιδιαίτερο.
Πώς κρίνετε την απόφαση πολλών πολιτιστικών οργανισμών το τελευταίο διάστημα να «αποκλείσουν» από το πρόγραμμά τους ρωσικές δημιουργίες και Ρώσους καλλιτέχνες;
Εάν μιλάμε για έναν οργανισμό επιχορηγούμενο από το ρωσικό κράτος, προφανώς το καταλαβαίνω. Όταν, όμως, μιλάμε για καλλιτέχνες, ειδικά νέους, οι οποίοι πιθανώς να έχουν και οικογένεια στην Ρωσία και να φοβούνται να εκφραστούν ανοιχτά, θεωρώ ότι πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί ώστε να μην τους αποκλείουμε εκ προοιμίου, διότι κανείς δεν μπορεί να καταδικάζεται ή να τιμωρείται λόγω της εθνικότητάς του.