«Το ποίημα προηγείται./ Ο ποιητής έπεται- /όχι από σεμνότητα/ από ευγνωμοσύνη.» (από τη συλλογή «Η έφιππη ψυχή»)
Σαν ένα πόνημα που γράφεται αενάως «μετρά» ο Βαγγέλης Χρόνης τα 25 χρόνια λογοτεχνικής δημιουργίας - από τότε που έκανε την εμφάνισή του στα γράμματα με τον «Σύμμαχο χρόνο» (1999 - Στοχαστής). Το 11ο βιβλίο του, «Έφιππη ψυχή» (2024, Καστανιώτης), περιλαμβάνει 44 ποιήματα τα περισσότερα γραμμένα τα τελευταία τέσσερα χρόνια.
Το δίπολο «ζωή-θάνατος», ή ίδια δηλαδή η ζωή, η γοητεία και το δίδαγμα της κλασσικής αρχαιότητας - όχι για λόγους φυλετικής υπερηφάνειας όπως έχει ξεκαθαρίσει σε συνεντεύξεις του αλλά εκτίμησης και σεβασμού στην αρχαία σκέψη - και μια αντιπολεμική κραυγή σηματοδοτούν κάποιους από τους άξονες που τέμνουν την ποίηση της «Εφιππης ψυχής».
«Μια βαθύτατη ανάγκη που είχα από παιδί να είμαι όσο γίνεται πιο συνεπής σε σχέση με ότι ”αναλαμβάνω”, είτε αφορούσε τους λογαριασμούς με τον εαυτό μου, όπως είναι η ποίηση, είτε σε σχέση με τους άλλους, όπως είναι το επάγγελμά μας, δημιούργησαν θα έλεγα ένα ”δίχτυ ασφαλείας”, ώστε να μετακινούμαι από τον έναν χώρο στον άλλον χωρίς παράπονα, χωρίς μεμψιμοιρίες, αλλά με μια ελευθερία που αξιοποιεί και τις δυο υποστάσεις μου», λέει ο ίδιος για την «συνύπαρξη» της επαγγελματικής του και της λογοτεχνικής του ιδιότητας στην συνέντευξη που παραχώρησε στην HuffPost.
- Κύριε Χρόνη, ποιος είναι ο πρώτος άνθρωπος στον οποίο διαβάζετε ένα ποίημα σας όταν ολοκληρωθεί;
Όταν το ποίημα έχει ολοκληρωθεί το αρχειοθετώ ηλεκτρονικά και παράλληλα το συγκεντρώνω σε ένα φάκελο όπου και υπογράφω το κάθε ποίημα. Η Φούλη, η γυναίκα μου, είναι συνήθως ο αποδέκτης ορισμένων ποιημάτων. Βέβαια και σε παρέα στενών φίλων όταν η συζήτηση είναι σχετική με κάποιο ποίημα που έχω γράψει εκείνη την περίοδο τους το διαβάζω.
- Γιατί αντί ενός τυπικού ευχαριστηρίου λόγου κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του ενδέκατου ποιητικού σας βιβλίου, «Έφιππη ψυχή» στο Μουσείο Ακρόπολης αποφασίσατε να διηγηθείτε για την τζιτζιφιά που σας χάρισε (και φύτεψε με τα ίδια του τα χέρια) ο Οικουμενικός Πατριάρχης, Βαρθολομαίος; Τι συμβολισμό είχε η ιστορία αυτή;
Στις παρουσιάσεις των ποιητικών βιβλίων είθισται ο ποιητής να διαβάζει κάποια από τα ποιήματα της συλλογής ή τουλάχιστον εκείνο τον τίτλο του οποίου δίνει στο βιβλίο του. Στην συγκεκριμένη παρουσίαση σκέφτηκα να γράψω ένα νέο μικρό διήγημα για να μην ζηλέψει η άλλη μου ιδιότητα, εκείνη του συγγραφέα. Γνωρίζοντας επίσης ότι η Λυδία Κονιόρδου θα διάβαζε τα ποιήματα μου, σκέφτηκα το κοινό να παραμείνει με την γεύση της μαγείας της ερμηνείας της.
Το μικρό αυτό διήγημα καταλήγει τονίζοντας πως τα μεγάλα δεν χρειάζεται να προσπαθήσουμε για να τα βρούμε, υπάρχουν γύρω μας στοιχειώνοντας την καθημερινότητά μας.
- Υπάρχει προγραμματισμός να δημοσιοποιηθεί αυτό το κείμενό σας;
Πράγματι «Η τζιτζιφιά», το κείμενο που διάβασα κλείνοντας την εκδήλωση για την «Έφιππη ψυχή», θα δημοσιευτεί στο επόμενο τεύχος της «Οδού Πανός», που έχω την χαρά να λογαριάζομαι συνεργάτης της.
- Πως μπορεί σήμερα κανείς σε μια επιθετική - αν συμφωνείτε - εποχή, να κρατήσει «έφιππη» την ψυχή του;
Όλες οι εποχές υπήρξαν με τον τρόπο τους επιθετικές, όπως λέτε, και, κατά τα φαινόμενα, θα συνεχίσουν να είναι. Ορισμένες μάλιστα, ή μάλλον πολλές, σε σχέση με όσες έχουν προηγηθεί, υπήρξαν κάτι περισσότερο από επιθετικές, σε βαθμό που το επίθετο αυτό να μοιάζει με «χάδι», αν αναλογιστεί κανείς τις περιπέτειες, τις δοκιμασίες και τις συμφορές που έχει υποστεί η ανθρωπότητα. Επομένως, αν κρατήθηκε όρθια και ζωντανή η ανθρωπότητα, δεν μπορεί να υπάρχει άλλη εξήγηση παρά μόνο ότι η «ψυχή», σε σχέση με όλα τα άλλα «υλικά» της φύσης – αν μπορεί να χαρακτηριστούν με τον τρόπο αυτόν – που κάμπτονται ή αφανίζονται, παραμένει έφιππη και αθάνατη.
- Κύριε Χρόνη, το 11ο βιβλίο σας σηματοδοτεί την επέτειο των 25 χρόνων από τότε που κάνατε την εμφάνισή σας στα γράμματα με τον «Σύμμαχο χρόνο». Τι σκέψεις σας έρχονται στο μυαλό με αφορμή την επέτειο μιας πνευματικής δημιουργίας που κλείνει ένα τέταρτο του αιώνα;
Για να είμαι ειλικρινής, όπως το επιδιώκω και ελπίζω να το κατορθώνω, το ένα τέταρτο του αιώνα, σε σχέση με την ποιητική μου δημιουργία, το συνειδητοποιώ όταν ακούω να μου το λένε οι άλλοι. Δεν μου άρεσαν ποτέ, και ελπίζω να συνεχίσω να μην μου αρέσουν, τα μεγάλα λόγια ως το τέλος της ζωής μου. Αισθάνομαι την ποιητική δημιουργία ως ένα συστατικό της ύπαρξής μου ώστε, είτε πρόκειται για εμένα είτε για τη δημιουργία άλλων ποιητών, η έννοια του χρόνου σχεδόν να καταργείται, να μεταβάλλεται σε μια ατέρμονη στιγμή που δεν κομματιάζεται και δεν διαιρείται. Ακόμη και αν μου επιφυλάσσεται ένας αντίστοιχος αριθμός ποιητικών βιβλίων για το μέλλον, Θεού θέλοντος και καιρού επιτρέποντος, όπως λέμε – προσωπικά θα συνειδητοποιώ την ακόμη και την μακραίωνη ποιητικά πορεία σαν ένα πόνημα που γράφεται αενάως. Ζώντας μέσα σε μια αντίστοιχη ατμόσφαιρα, αισθάνομαι τον χρόνο στην κλασική του εκδοχή σαν να μην με αφορά – θα πρόσθετα μάλιστα ευτυχώς.
- Σε τι μας πλουτίζει εσωτερικά η «Εφιππη ψυχή» πιστεύετε;
Θα μπορούσα να σας παραπέμψω στην απάντηση στο τέταρτο ερώτημά σας, αλλά μια και μου δίνεται η ευκαιρία χάρη στην τόσο σαφή αυτή ερώτησή σας, να προσθέσω πως όχι μόνον η «Έφιππη ψυχή» αλλά κάθε ποιητικό βιβλίο που το δέχεται προπαντός με ορθή κρίση η ποιητική κοινότητα, αν μας πλουτίζει σε κάτι, είναι για μιαν αποκάλυψη που μας γίνεται σε σχέση με μια πτυχή του εαυτού μας και του κόσμου που υπήρχε, αλλά ως τη στιγμή που πραγματοποιείται η αποκάλυψη αυτή, δεν είχαμε συναντηθεί μαζί της. Όπως ακριβώς ο γλύπτης ελευθερώνοντας το άγαλμα που ασφυκτιά μέσα στην πέτρα, θα ήμουν ευτυχής αν η «Έφιππη ψυχή» διεκδικούσε ακόμη και σ’ έναν μικρό βαθμό ένα μέρος της αλήθειας αυτής, αφού, καθώς φαίνεται, το σύνολό της είναι ένας απροσμέτρητος αριθμός ποιητών και ποιητικών βιβλίων που θα μπορούσε να σχηματίσει.
Η έφιππη ψυχή
Η έφιππη ψυχή
οδηγείται στο πεπρωμένο της
με ένα καλικαντζαράκι
να δείχνει τη διαδρομή
ή ακόμη και να την εμποδίζει./
Έτσι την απεικόνισε ο αρχαίος ζωγράφος
τον έβδομο προ Χριστού αιώνα
σε αγγείο του Κεραμεικού./
Ύστερα από είκοσι επτά αιώνες
τις ίδιες αγωνίες εκφράζουμε
με έναν άλλον τρόπο./
Μια ολόκληρη ζωή η ψυχή μας.
- Κατά το στατιστικώς αναμενόμενο, κάθε νέα σας ποιητική συλλογή κυκλοφορεί ανά τριετία - ή τουλάχιστον περίπου ανά τριετία. Είναι σκόπιμος ή τυχαίος αυτός ο «ρυθμός» στην ποιητική σας παραγωγή που δημοσιοποιείται;
Μπαίνουμε πάλι στην επικίνδυνη περιοχή του καταμερισμού και των διαιρέσεων, γι’ αυτό επιτρέψτε μου ως απάντηση να προβώ σε μια διευκρίνηση που ήδη την υπαινίσσεται η ερώτησή σας. Αν υπάρχει ένας «ρυθμός» στην ποιητική δημιουργία μόνον με τα επίθετα «τυχαίος» ή «σκόπιμος» δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Τα επίθετα αυτά έχουν κάτι το «μετρήσιμο», το «εξακριβώσιμο», ενώ ο «ρυθμός» είναι «εκ Θεού».
- Προϊόντος του χρόνου, ισορροπούν καλύτερα δυο ιδιότητές σας, του ανθρώπου που ασχολείται με τις επιχειρήσεις και την ποίηση; Βαραίνει κάποια περισσότερο στο ζύγι;
Σας εξομολογούμαι ότι δεν αισθάνθηκα ποτέ να μπαίνω σε μια ζυγαριά. Μια βαθύτατη ανάγκη που είχα από παιδί να είμαι όσο γίνεται πιο συνεπής σε σχέση με ότι «αναλαμβάνω» είτε αφορούσε τους λογαριασμούς με τον εαυτό μου, όπως είναι η ποίηση, είτε σε σχέση με τους άλλους, όπως είναι το επάγγελμά μας, δημιούργησαν θα έλεγα ένα «δίχτυ ασφαλείας», ώστε να μετακινούμαι από τον έναν χώρο στον άλλον χωρίς παράπονα, χωρίς μεμψιμοιρίες, αλλά με μια ελευθερία που αξιοποιεί και τις δυο υποστάσεις μου, στο μέτρο πάντα των δυνατοτήτων μου, ώστε να διατηρείται πάντα η προοπτική με το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα τόσο στη μια όσο και στη δεύτερη περιοχή των δραστηριοτήτων μου.
Το δάνειο
Ο χρόνος δεν είναι ιδιοκτησία κανενός
μονάχα δάνειο περιορισμένης διάρκειας./
Οι συμβολαιογράφοι το εξαιρούν
από τις υποχρεώσεις τους. (από τη συλλογή «Η έφιππη ψυχή»)
- Τι έχετε στο συρτάρι;
Έχω παρατηρήσει πως ότι τελικά έρχεται στο φως πολύ μικρή σχέση διατηρεί με ό,τι υπάρχει συχνά καθαρογραμμένο στα συρτάρια μας. Ό,τι αντικρύζουμε ακόμη και εμείς οι ίδιοι είναι πράγματα που για μακρό χρονικό διάστημα παραμένουν σκόρπια μέσα μας και στην αγωνία μας να μην τα ξεχάσουμε προσπαθούσαμε να τα καθηλώσουμε με δυο, τρεις λέξεις, ή να τα συνδυάσουμε με εικόνες που καθώς παραμένουν ανεξίτηλες γίνονται και τα ίδια πιο ανθεκτικά. Χωρίς να παραθεωρώ τη σημασία της ερώτησής σας με χαρά θα σας άκουγα αντί για τη λέξη «συρτάρι» να σημειώνετε τη λέξη «μυαλό».
Λίγα λόγια για τον Βαγγέλη Χρόνη
Ο Βαγγέλης Χρόνης γεννήθηκε το 1947 στη Σταυρούπολη Ξάνθης. Σπούδασε Αγγλική Γλώσσα στο Oxford School of English και Ναυτιλιακά στο City of London Polytechnic. Είναι υψηλό στέλεχος του Ομίλου Λάτση από το 1971 και μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Λάτση. Το 1999 δημοσιεύονται για πρώτη φορά ποιήματά του (Ο σύμμαχος χρόνος, Εκδόσεις Στοχαστής). Από τότε έχουν εκδοθεί άλλες έντεκα ποιητικές του συλλογές από τις Εκδόσεις Καστανιώτη, καθώς και κείμενά του σε συλλογικά έργα, ενώ το βιβλίο του Νέοι στον Άδη απέσπασε το Βραβείο Ποίησης της Ακαδημίας Αθηνών τον Δεκέμβριο του 2007 (το 2008 κυκλοφόρησε σε CD από τη Minos EMI – απαγγελία Βαγγέλη Χρόνη, μουσική Θάνου Μικρούτσικου, εξώφυλλο φιλοτεχνημένο από τον Αλέκο Φασιανό). Το 2016 τιμήθηκε με το Α΄ βραβείο Odysseus Awards, στον διεθνή διαγωνισμό ποίησης στο πλαίσιο του 9ου ετήσιου London Greek Film Festival. Τον Σεπτέμβριο του 2017 το μονόπρακτό του Και τώρα τι κάνουμε παρουσιάστηκε στο Θέατρο Τέχνης, στο πλαίσιο του Θεατρικού Αναλογίου – Analogio Festival, με πρωταγωνιστή τον Αντώνη Καφετζόπουλο και σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη. Βιβλία του έχουν μεταφραστεί στην αγγλική γλώσσα. Ποιήματα και κείμενά του έχουν δημοσιευθεί σε λογοτεχνικά περιοδικά και στον ημερήσιο τύπο. Είναι Άρχων Μαΐστωρ του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως τιμηθείς για την κοινωφελή του δράση.
Στις 20 Μαΐου 2019, στην έκθεση «Αλέκος Φασιανός – Βαγγέλης Χρόνης: 30 χρόνια φιλίας. Ζωγραφική και ποίηση», που εγκαινιάστηκε στο Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη και διήρκεσε έως τις 27 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, παρουσιάστηκε το πολύτιμο αρχείο του ποιητή, με χειρόγραφα, επιστολές, ανέκδοτες φωτογραφίες και πρώτες εκδόσεις, παράλληλα με σημαντικά έργα του μεγάλου καλλιτέχνη, που αποκαλύπτουν το προσωπικό ζωγραφικό του ύφος, τη βαθιά του αναζήτηση για το ωραίο και τη σχέση του με τον ποιητικό κόσμο του Βαγγέλη Χρόνη και φανερώνουν τον κοινό χρόνο της συνεχούς και αμείωτης δημιουργικής τους δράσης –τριάντα χρόνια στη διάρκεια των οποίων οι δυο τους εναλλάσσουν λέξεις με εικόνες– δείχνοντας, για πρώτη φορά στο σύνολό της, την πολυεπίπεδη εποικοδομητική τους συνεργασία.
(Πηγή βιογραφικού: Kastaniotis.gr)