Μέχρι τη στιγμή που η Σοβιετική Ένωση προέλαυνε στο ανατολικό μέτωπο της Γερμανίας τον Ιανουάριο του 1945, ήταν σαφές ότι το πλεονέκτημα στον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν με τους Συμμάχους. Η πτώση του Τρίτου Ράιχ ήταν σε αυτό το σημείο αναπόφευκτη. Το Βερολίνο θα υπέκυπτε μέσα σε μήνες. Μεταξύ του γερμανικού πληθυσμού, ιστορίες βιασμών και δολοφονιών από εκδικητικές σοβιετικές δυνάμεις ενέπνευσαν τρόμο. Ο φόβος ορισμένων γερμανών πολιτών για τον «Κόκκινο Στρατό» ώθησε πολλούς από αυτούς να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.
Η επαρχία της Ανατολικής Πρωσίας, που σύντομα επρόκειτο να διαιρεθεί μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και της Πολωνίας, μαρτυρούσε αυτό που οι Γερμανοί ονόμασαν Επιχείρηση Χάνιμπαλ, μια τεράστια προσπάθεια εκκένωσης για να μεταφερθούν αμάχοι, στρατιώτες και εξοπλισμός πίσω στην ασφάλεια μέσω της Βαλτικής Θάλασσας. Οι Γερμανοί πολίτες που αναζητούσαν διαφυγή από τους προελαύνοντες Σοβιετικούς συγκεντρώθηκαν στο λιμάνι της πόλης Γκοτενχάφεν (τώρα Γκντύνια, Πολωνία), όπου ήταν ελλιμενισμένο το πρώην πολυτελές υπερωκεάνιο Βίλχελμ Γκούστλοφ. Οι νέες αφίξεις κατέκλυσαν την πόλη, αλλά δεν υπήρχε γυρισμός. Αν μπορούσαν να φτάσουν στην αποβάθρα και αν μπορούσαν να επιβιβαστούν, το Βίλχελμ Γκούστλοφ τους πρόσφερε ένα ταξίδι μακριά από την πολιορκημένη Ανατολική Πρωσία.
«Είπαν ότι το να έχεις ένα εισιτήριο για το Βίλχελμ Γκούστλοφείναι το ήμισυ της σωτηρίας σου», θυμάται ο επιβάτης του πλοίου Χέινς Σχόλν σε ένα επεισόδιο της σειράς «Unsolved History» του Discovery Channel στις αρχές του 2000. «Ήταν η Κιβωτός του Νώε».
Το πρόβλημα, ωστόσο, ήταν ότι το σοβιετικό ναυτικό περίμενε για τυχόν μεταφορικά μέσα που διέσχιζαν την περιοχή και βύθιζαν το Βίλχελμ Γκούστλοφ πριν από 75 χρόνια. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη θαλάσσια τραγωδία στην ιστορία. Ο αριθμός των νεκρών από τη βύθισή του ανήλθε σε χιλιάδες, ορισμένοι τον ανεβάζουν σε 9.000, επισκιάζοντας κατά πολύ εκείνους του Τιτανικού και της Λουζιτάνια μαζί.
Οι περισσότεροι από τους εκτιμώμενους 10.000 επιβάτες του Βίλχελμ Γκούστλοφ θα πέθαιναν λίγες ώρες μετά την επιβίβασή τους στις 30 Ιανουαρίου 1945. Οι ιστορίες των επιζώντων και η μνήμη των πολλών νεκρών χάθηκαν σε μεγάλο βαθμό στην ομίχλη του πολέμου που τελείωνε, εν μέσω διάχυτης καταστροφής και σε ένα κλίμα όπου οι νικητές θα ήταν ελάχιστα διατεθειμένοι να αισθανθούν συμπάθεια με έναν πληθυσμό που θεωρείται Ναζί.
Πριν από τον πόλεμο, το Βίλχελμ Γκούστλοφτων 25.000 τόνων είχε χρησιμοποιηθεί «για να δώσει στους ναζί παραθεριστές ωκεανοπορία πολυτέλειας», έγραφε το Associated Press λίγο μετά τη βάπτισή του το 1937. Το πλοίο ονομάστηκε προς τιμήν ενός ηγέτη των Ναζί στην Ελβετία που είχε δολοφονηθεί από έναν Εβραίο φοιτητή ιατρικής το προηγούμενο έτος. Ο Αδόλφος Χίτλερ είχε πει στους πενθούντες στην κηδεία του Γκάστλοφ ότι θα ήταν «στις τάξεις των αθανάτων μαρτύρων του έθνους μας».
Η πραγματικότητα του πολέμου σήμαινε ότι αντί για παραθεριστικό σκάφος το Βίλχελμ Γκούστλοφ χρησιμοποιήθηκε σύντομα ως στρατώνας. Δεν είχε διατηρηθεί σε αξιόπλοη κατάσταση για χρόνια προτού επαναχρησιμοποιηθεί βιαστικά για μαζική εκκένωση. Παρά το γεγονός ότι νωρίτερα τους είχε απαγορευτεί η φυγή, οι Γερμανοί πολίτες κατάλαβαν μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου ότι δεν υπήρχε άλλη επιλογή. Η σοβιετική προέλαση νότια τους είχε αποκόψει τους χερσαίους δρόμους. Η καλύτερη ευκαιρία να διαφύγουν ήταν στη Βαλτική Θάλασσα.
Αρχικά Γερμανοί αξιωματούχοι εξέδιδαν και έλεγξαν για εισιτήρια, αλλά μέσα στο χάος και τον πανικό, το κρύο, την εξάντηση και την πείνα σταμάτησαν να το κάνουν. Χωρίς ένα γνωρίζουμε πόσοι επιβάτες επιβιβάστηκαν, ο ακριβής αριθμός των επιβαινόντων κατά τη διάρκεια της βύθισης δεν θα γίνει ποτέ γνωστός.
Νωρίς, οι ανώτεροι αξιωματικοί του πλοίου αντιμετώπισαν μια σειρά από ανεπιθύμητες συμβιβασμούς. Επρεπε να επιλέξουν αν θα έπλεαν στα γεμάτα ναρκοπέδια πιο ρηχά νερά ή στα βαθύτερα νερά που υπήρχαν υποβρύχια.
Ο καπετάνιος Πολ Βόλραθ, ο οποίος υπηρέτησε ως ανώτερος δεύτερος αξιωματικός, έγραψε αργότερα στο περιοδικό Sea Breezes ότι απλά δεν ήταν διαθέσιμα επαρκή πλοία συνοδείας «παρά την προειδοποίηση υποβρυχίου που είχε κυκλοφορήσει και ήταν επικείμενη στην ίδια την περιοχή που επρόκειτο να περάσουμε». Μετά το σκοτάδι, προς απογοήτευση του Βόλραθ, τα φώτα πλοήγησης του πλοίου άναψαν - αυξάνοντας την ορατότητα αλλά καθιστώντας το τεράστιο πλοίο φάρο για τα υποβρύχια του εχθρού.
Αργότερα εκείνο το βράδυ, καθώς το Βίλχελμ Γκούστλοφ έπλεε στη θάλασσα και προς τα δυτικά προς σχετική ασφάλεια στη γερμανική πόλη του Κίελου, ο Χίτλερ εκφώνησε την τελευταία του ραδιοφωνική ομιλία και διέταξε το έθνος «να ζωγραφιστεί με ένα ακόμη μεγαλύτερο, σκληρότερο πνεύμα αντίστασης. «Περιμένω από όλες τις γυναίκες και τα κορίτσια να συνεχίσουν να υποστηρίζουν αυτόν τον αγώνα με απόλυτο φανατισμό». Οι μάταιες προτροπές του μεταδόθηκαν στα ερτζιανά - και μεταδόθηκαν στο ίδιο το Βίλχελμ Γκούστλοφ- 12 χρόνια από την ημέρα που ανέλαβε επίσημα την εξουσία στις 30 Ιανουαρίου 1933.
Σύντομα το κοντινό σοβιετικό υποβρύχιο S-13, υπό τη διοίκηση του Αλεξάντερ Μαρινέσκο, ο οποίος βρισκόταν σε δύσκολη θέση μετά την καθυστέρηση της αποστολής του λόγω των συνηθειών κατανάλωσης αλκοόλ στη ξηρά, εντόπισε το μεγάλο, φωτισμένο πλοίο. Αποτελούσε έναν εύκολο στόχο για έναν διοικητή που θα μπορούσε να ενισχύσει τη φήμη του. «Πίστευε ότι θα ήταν πραγματικός ήρωας αν το έκανε», λέει η Κάθριν Τζέι Πρίνς, συγγραφέας του «Θάνατος στη Βαλτική: Η Βύθιση στο Β′ Παγκόσμιου Πολέμου του Βίλχελμ Γκάστλοφ».
Λίγο μετά τις 9 μ.μ., το S-13 εξαπέλυσε τρεις τορπίλες, η καθεμία με μηνύματα που μεταφέρουν την επιθυμία των Σοβιετικών για εκδίκηση για τα δεινά που προκάλεσαν στον σοβιετικό πληθυσμό οι ναζιστικές δυνάμεις νωρίτερα στον πόλεμο. Αυτές οι εκρήξεις επηρέασαν τους χώρους διαμονής του πληρώματος, τον χώρο της πισίνας που στέγαζε μέλη του Γυναικείου Ναυτικού Βοηθητικού, και τέλος το μηχανοστάσιο και τα κάτω καταστρώματα, προκαλώντας τα θανατηφόρα χτυπήματα στο πλοίο και παγιδεύοντας πολλούς επιβάτες χωρίς μέσο διαφυγής.
Το Βίλχελμ Γκούστλοφ έγινε σύντομα η σκηνή ενός τρελού αγώνα για επιβίωση. Ακόμη και για εκείνους που μπορούσαν να κατέβουν από το θανάσιμα «τραυματισμένο» πλοίο και να αναζητήσουν ασφάλεια στα ανοιχτά νερά, ο τεράστιος αριθμός των επιβατών ξεπέρασε κατά πολύ τη χωρητικότητα των σωσίβων σχεδιών. Ο επιζών Χορστ Γουόιτ, ο οποίος ήταν μόλις 10 ετών, είδε ανθρώπους -πολλούς από αυτούς παιδιά- να ποδοπατούνται μέχρι θανάτου σε μια προσπάθεια να ανέβουν τις σκάλες και να οδηγηθούν σε μια διαθέσιμη σωσίβια λέμβο (το πλοίο είχε κλίση προς την πλευρά του λιμανιού, οπότε κανένας από τους σωσίβιες λέμβους στη δεξιά πλευρά ήταν προσβάσιμες). Αφού έκοψε τα σχοινιά με ένα μαχαίρι που είχε πάρει από τη στολή του θείου του, ο Γουόιτ ήταν ένας από τους λίγους τυχερούς σε μια βάρκα που απομακρύνθηκε από το Βίλχελμ Γκούστλοφ. «Πολλοί άνθρωποι πήδηξαν. Και μετά προσπάθησαν όλοι να ανέβουν στη σωσίβια λέμβο και φυσικά σε τραβούν και χτυπιούνται στο κεφάλι με ένα κουπί και χτυπιούνται στα χέρια», είπε ο Γουόιτ στο BBC Witness. «[Ήταν] απλώς φρικιαστικό, απλά απαίσιο. Οι περισσότεροι από αυτούς πέθαναν».
«Ίσως η απόφαση να μην πάρω άλλους ανθρώπους και να τους αφήσω στη μοίρα τους ήταν η πιο δύσκολη που χρειάστηκε να πάρω ποτέ», έγραψε ο Βόλραθ. «Εδώ υπήρχε συγκριτική ασφάλεια μέσα στο σκάφος, από την άλλη πλευρά βέβαιος θάνατος».
Για όσους παρέμειναν στο κατάστρωμα, γινόταν φανερό ότι ο θάνατος στο παγωμένο νερό ήταν επικείμενος. Ο Σχον, ο οποίος τελικά αφιέρωσε χρόνια στη μελέτη του ναυαγίου από το οποίο είχε επιζήσει, αφηγήθηκε αργότερα σε ένα ντοκιμαντέρ στο National Geographic Channel την οδυνηρή απόφαση ενός πατέρα που κρεμάστηκε από το πλοίο - φορώντας ακόμα τη ζώνη με τη σβάστικα - να πυροβολήσει τη γυναίκα και τα παιδιά του. Του τελείωσαν οι σφαίρες όταν έβαλε το όπλο στο κεφάλι του. «Και μετά γλίστρησε πίσω από τη νεκρή γυναίκα του και τα παιδιά του στο παγωμένο, χιονισμένο κατάστρωμα και στο πλάι», θυμάται ο Σχον.
Μόλις μια ώρα μετά το χτύπημα των τορπίλων του S-13, το Βίλχελμ Γκούστλοφβυθίστηκε στη θάλασσα.
Μέχρι το επόμενο πρωί, τα νερά γύρω από το Βίλχελμ Γκούστλοφ γέμισαν με πτώματα, πολλά από αυτά παιδιών. Μόνο ένας επιζών βγήκε από το πλωτό νεκροταφείο - ένα βρέφος τυλιγμένο σφιχτά με κουβέρτες σε μια σωσίβια λέμβο, περικυκλωμένο από νεκρούς επιβάτες. (Ο αξιωματικός που βρήκε το βρέφος θα υιοθετούσε και θα μεγάλωνε το αγόρι). Από τους επιβάτες που είχαν επιβιβαστεί την προηγούμενη μέρα, ένα μόνο μέρος - περίπου 1.000 - είχαν επιζήσει.
Παρά το μέγεθος της τραγωδίας, τους τελευταίους μήνες του πολέμου δεν θα λάμβανε μεγάλη προσοχή. Καμία από τις δύο πλευρές - μια ναζιστική Γερμανία κοντά στην ήττα, ούτε μια Σοβιετική Ένωση καθ′ οδόν προς τη νίκη - δεν είχε κίνητρο να μεταδώσει ευρέως τους θανάτους τόσων πολλών πολιτών. Θα περνούσαν εβδομάδες μέχρι να φτάσει η είδηση του Βίλχελμ Γκούστλοφ στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη συνέχεια εμφανίστηκαν μόνο μερικές σύντομες ιστορίες που αναφέρονταν σε αποσπάσματα από φινλανδικές ραδιοφωνικές εκπομπές.
Στο πλαίσιο αυτό, το Βίλχελμ Γκούστλοφ ήταν μια άλλη τραγωδία σε έναν πόλεμο γεμάτο απώλειες.
Πηγή: Smithsonianmag