«Μια βλακώδης ιδέα γοητεύει τη Δύση: η ανθρωπότητα που δεν είναι σε σωστό δρόμο, θα τα πήγαινε καλύτερα αν δεν υπήρχαν σύνορα» γράφει ο Ρεζίς Ντεμπρέ στον πρόλογο του βιβλίου με τίτλο «Εγκώμιο των Συνόρων» το οποίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από το Βιβλιοπωλείο της Εστίας σε μετάφραση Αντώνη Καραβασίλη. Πρόκειται για το κείμενο μιας διάλεξης που είχε δώσει ο Ντεμπρέ στη Γαλλο-Ιαπωνική Εστία του Τόκυο το 2010.
Ο Ρεζίς Ντεμπρέ, ο οποίος έχει υπάρξει σύντροφος εν όπλοις του Τσε Γκεβάρα, φίλος του Σαλβαδόρ Αλιέντε, αλλά και μια εποχή σύμβουλος του Φρανσουά Μιττεράν, αποδομεί την ιδεολογία του «χωρίς σύνορα» υποστηρίζοντας πως τα «σύνορα είναι πρωτίστως μια υπόθεση διανοητική και ηθική». «Η Ευρωλάνδη μας», σημειώνει, «με πρωτεύουσα τις Βρυξέλλες έχει επισήμως απαρνηθεί την παλιά “συμφωνία των εθνών” με συνέπεια να προκύπτουν, παραδόξως, ποικίλες παραφωνίες και κραυγές. Εκπλήσσεται που ο Έλληνας δεν μοιάζει με τον Σουηδό, ο Λιθουανός με τον Ιταλό, κι αυτό της το θυμίζουν, παρά τη θέλησή της οι κρίσεις. Να απαρνιέσαι τον εαυτό σου είναι μάλλον μάταιη προσπάθεια: για να τον υπερβείς, καλύτερα να αρχίσεις να τον δέχεσαι όπως είναι».
Η ιδέα του borderless word για τον Ντεμπρέ δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα νανούρισμα για μεγάλα παιδιά, ένα Valium, όπως λέει, αντί του άγχους, γιατί είναι πράγματι επώδυνο να αντιλαμβάνεσαι τον κόσμο όπως είναι, και ευχάριστο όπως τον επιθυμείς.
«Πώς βάζεις τάξη στο χάος;» διερωτάται ο ίδιος για να απαντήσει «Τραβώντας μια γραμμή. Ξεχωρίζοντας το “εντός” και το “εκτός”, το “εδώ” και το “εκεί”. Έτσι ο σωρός γίνεται σύνολο». Ο Γάλλος διανοούμενος επιχειρηματολογεί κάνοντας μια εντυπωσιακή οντολογική αναζήτηση και ανατρέχει στα σπουδαιότερα κείμενα του ανθρώπινου πολιτισμού και στην ιστορία των πόλεων και των πολιτισμών.
«“Sacré” (ιερός) στα γαλλικά προέρχεται από το λατινικό sancire: οριοθετώ, κυκλώνω, απαγορεύω. Το ίδιο και το “sanctuaire” (το ιερό, το τέμενος). Το λατινικό templum (ο χώρος που όριζε στον ουρανό η ράβδος του οιωνοσκόπου) παραπέμπει στο ελληνικό τέμνειν, που σημαίνει αποκόπτω, τεμαχίζω. Ό,τι βρίσκεται μπροστά από τον περίβολο του τόπου λατρείας αποτελεί το pro-fanum, από όπου και “profane” (Κοσμικός, ανίερος, βέβηλος) – στίγμα στο χώρο που προμηνούσε και άλλα. Ακριβώς μέσω των συνόρων, το βλέπουμε, το πολιτικό συναντά το θρησκευτικό και το σημερινό πανάρχαιο».
Το ιερό για τον Ντεμπρέ είναι κάτι απτό και στέρεο και κατά τον ίδιο έχει σημασία να ιεροποιείς όταν όλα δείχνουν απο-ιεροποιημένα. «Διαφυλάσσεις ένα απόθεμα μνήμης. Προστατεύεις τον σπάνιο χαρακτήρα ενός τόπου και, μέσω αυτού, τη μοναδικότητα ενός λαού», του ίδιου του ανθρώπινου είδους, προσθέτουμε εμείς.
«Ό,τι βαθύτερο υπάρχει στον άνθρωπο...είναι το δέρμα του...Το δέρμα φαίνεται πως είναι το κατεξοχήν όργανο των επιγενέσεων, το πρώτο που διακρίνεται στο έμβρυο. Ένα έμβυο ον δεν μπορεί να σχηματισθεί και να αναπτυχθεί παρά μόνο περιβεβλημένο από μια μονωτική επίστρωση που ο ρόλος της είναι όχι να εμποδίζει, αλλά να ρυθμίζει την επικοινωνία ανάμεσα σε εντός και ένα εκτός». Έτσι και με τα σύνορα. «Ο τοίχος απαγορεύει τη διάβαση, το σύνορο τη ρυθμίζει». Το σύνορο βοηθάει στην αναγνώριση του Άλλου και φυσικά του ίδιου μας του εαυτού μας «όποιος προτίθεται να ξεπεράσει τον εαυτό του ξεκινάει οριοθετώντας τον».
Όμως αυτό που ακούμε καθημερινά, σχολιάζει ο Ντεμπρέ είναι ότι στις «μέρες μας δεν υπάρχουν πια όρια». Ο Γάλλος συγγραφέας εκτιμά ότι η αναίδεια της εποχής, η οποία δεν είναι τοπικό φαινόμενο, δεν προέρχεται από κατάχρηση αλλά από έλλειμμά συνόρων. «Δεν υπάρχουν πια όρια σε, διότι δεν υπάρχουν όρια μεταξύ. Δημόσιου και ιδιωτικού συμφέροντος. Πολίτη και ατόμου. Μεταξύ του εμείς και του εμένα-εγώ, του είναι και του φαίνεσθαι...».
«Ο μικροαστός θεώρησε τον εαυτό του απελευθερωμένο όταν το πνεύμα της εποχής επέβαλε να μη γίνονται διακρίσεις ανάμεσα στις τάξεις, ανάμεσα στα φύλα, ανάμεσα στο έργο και το προϊόν, στο κόκκινο και στο μαύρο...στην πραγματικότητα και στην εξαγγελία της. Και από αυτό το απίστευτο μπέρδεμα γεννήθηκε γρήγορα η πλήξη. Ο άλλος εξαφανίσθηκε και μαζί με αυτόν, το ταρακούνημα που φέρνει η αρνητική εικόνα. Γενικευμένος ναρκισσισμός».
Ο Γάλλος διανοούμενος προχωρά τον συλλογισμό του παραπέρα υποστηρίζοντας ότι όλοι αυτοί που εξέλαβαν την «διάκριση ως έπαρση, άνοιξαν τους κρουνούς του χρήματος, και οι οποίοι δεν αντέχουν τους φραγμούς και εξοργίζονται από την πολιτισμική ιδιαιτερότητα. «Τα σύνορα έχουν κακή φήμη υπερασπίζονται τις αντίπαλες εξουσίες». Άλλωστε «Ο ισχυρός είναι άστατος, ο αδύνατος δεν έχει παρά το σπιτικό του...Ο θηρευτής απεχθάνεται τα οχυρώματα. Στο θήραμα είναι ιδιαιτέρως αρεστά».
Η ιδεολογία «χωρίς σύνορα» μας λέει ο Ντεμπρέ είναι οικονομισμός, τεχνικισμός, απολυταρχισμός και ιμπεριαλισμός, αντίθετα συνεχίζει επικαλούμενος τον Ισραηλινό Ούρι Αβνέρι, η καρδιά της ειρήνης είναι τα σύνορα. Ωστόσο ο Ρεζίς Ντεμπρέ συμπληρώνει πως «Κάθε σύνορο, όπως το φάρμακο, είναι γιατρικό και δηλητήριο. Άρα υπόθεση δοσολογίας. Μακάρι να μπορέσουν οι εν ενεργεία διαχειριστές μας, που ρέπουν προς την κωμωδία της γειτνίασης και την προσποίηση των γυάλινων τοίχων, να φανούν τουλάχιστον αξιοπρεπείς φαρμακοποιοί, εάν η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ανάγεται σε μια χημεία που τους ξεπερνάει».
Για τον Ντεμπρέ τα σύνορα είναι άμυνα υπέρ της δημοκρατίας και ενάντια στην απολυταρχία, στην υποβάθμιση του ανθρώπινου είδους, στην κρεατομηχανή της χυδαίας ομογενοποίησης, στον μηδενισμό του “όλα είναι ίδια, όλοι είναι ίδιοι, άρα τίποτα δεν αξίζει”.
«Ένα δικαίωμα; Όχι ένα καθήκον και μάλιστα επειγόντως» υπογραμμίζει.
Ο Ρεζίς Ντεμπρέ (γενν. 1940), σύντροφος εν όπλοις του Τσε Γκεβάρα -καταδικάστηκε το 1967, από στρατοδικείο της Βολιβίας, σε τριάντα χρόνια κάθειρξη και εξέτισε ένα μέρος της ποινής στις φυλακές της-, φίλος του Σαλβαδόρ Αλλιέντε, σύμβουλος του Φρανσουά Μιττεράν, είναι σήμερα πρωτίστως ένας εξαιρετικά δραστήριος διανοούμενος και πολυγράφος συγγραφέας. Το θεωρητικό ενδιαφέρον του συγκεντρώνει τα τελευταία χρόνια η μελέτη των συμβολικών μέσων μετάδοσης και πληροφόρησης (mediologie) και το θρησκευτικό φαινόμενο. Τα σχετικά με τη θρησκεία βιβλία του είναι, εκτός από το ”Η διδασκαλία της θρησκείας σε ουδετερόθρησκο σχολείο” τα εξής: “Critique de la raison politique ou l’inconscient religieux” (Gallimard 1981), “Vie et mort de l’ image” (Gallimard 1992), “Croire, voir, faire” (Odile Jacob 1997), “Dieu, un itineraire” (Odile Jacob 2001), “Le feu sacre. Fonction du religieux” (Fayard 2003), “Ce que nous voile le voile. La republique et le sacre” (Gallimard 2004).