Με το έργο του Γιώργου Κοντογιώργη «Η δημοκρατία και ο πόλεμος στον Θουκυδίδη» επιχειρείται μία ανάγνωση της θουκυδίδειας Ιστορίας υπό την Κοσμοσυστημική Γνωσιολογία που διακτινώνεται σε δύο βασικές κατευθύνσεις. Αφετηριακά, έχοντας προηγουμένως αποκλείσει την τυχαιότητα ως κύριο παράγοντα διαμόρφωσης της ανθρώπινης εξέλιξης και δεχθεί την εφικτότητα σύλληψης μιας εξελικτικής βιολογίας του κοινωνικού ανθρώπου, ο συγγραφέας θεμελιώνει τη σταθερά της ελευθερίας ως μέτρο του κοσμοϊστορικού χρόνου, διακρίνοντας έτσι τις δεσποτικές κοινωνίες, στις οποίες ο κοινωνικός άνθρωπος συνιστά αντικείμενο ιδιοκτησίας, από τις ανθρωποκεντρικές, που υποστασιοποιούνται επί τη βάσει της (ατομικής κατ’ ελάχιστον, κοινωνικής και πολιτικής) ελευθερίας.
Η θουκυδίδειος Ιστορία παρουσιάζει ένα εξαιρετικό ενδιαφέρον καθόσον ενώ επαγγέλλεται την ενασχόλησή της με τον πόλεμο που χώρισε τον ελληνικό κόσμο τον 5ο αιώνα δεν περιγράφει ούτε μια μάχη, αλλ’αντιθέτως καταγράφει την ζωντανή λειτουργία της δημοκρατίας και με όχημα τους αντικείμενους λόγους τις στρατηγικές που καθορίζουν τις επιλογές υπέρ της ειρήνης ή του πολέμου και τις συνέπειές τους.
Ο συγγραφέας σπεύδει εξ αρχής να διευκρινίσει το πεδίο της διαφοράς που διακρίνει την περίοδο του Πελοποννησιακού Πολέμου από εκείνη της εποχής μας: και οι δύο ταξινομούνται στην κρατοκεντρική φάση του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος, με τις καίριες επισημάνσεις ότι διαφοροποιούνται αφενός ως προς την κλίμακα, αφετέρου ως προς το στάδιο.
Η διαφορά μικρής (της πόλης κράτους)-μεγάλης (του κράτους έθνους) κλίμακας αναμφίβολα μεταβάλλει τον τρόπο και τα μέσα του πολέμου καθώς και το επικοινωνιακό σύστημα. Ωστόσο, δεν επηρεάζει τη λογική της εξέλιξης που αφορά την εκάστοτε βιούμενη φάση, κατ’ επέκταση δεν διαφοροποιεί το διακρατικό ή πολιτειακό περιβάλλον στο οποίο ομόλογες κοσμοσυστημικές φάσεις καλούνται να λειτουργήσουν. Η διακρατική πολιτική σχέση στον κρατοκεντρισμό γίνεται αντιληπτή ως πεδίο σχέσεων δύναμης, ανεξαρτήτως κλίμακας. Το μείζον ζήτημα συνίσταται στον φορέα που ενσαρκώνει την πολιτεία (ο μονάρχης ή ο Δήμος) και καλείται να αποφασίσει για τη διεξαγωγή του πολέμου ή για τη διατήρηση της ειρήνης.
Αναφορικά με το ανθρωποκεντρικό στάδιο στο οποίο εγγράφεται η θουκυδίδεια περίοδος, στο έργο του Γ. Κοντογιώργη κατατάσσεται στον ώριμο, ολοκληρωμένο κρατοκεντρισμό, που αποτυπώνεται στη δημοκρατία) εν αντιθέσει προς τη σημερινή περίοδο της ανθρωποκεντρικής ιστορίας που ταξινομείται στην πρώιμη κρατοκεντρική φάση (με μέτρο την συνταγματική/αιρετή μοναρχία). Η καταστατικής σημασίας επισήμανση καταδεικνύει τις μεθερμηνείες της νεοτερικότητας ως προς τα πορίσματα του Θουκυδίδη, τα οποία ο συγγραφέας αποκαθιστά προσδιορίζοντας τα όρια εφαρμογής τους.
Παράλληλα, αποκωδικοποιεί τα επερχόμενα στάδια της εν λόγω φάσης, ανάγοντας έτσι τη θουκυδίδεια Ιστορία σε γνωσιολογικό οδηγό προσέγγισης σύγχρονων ζητημάτων για την κατανόηση των οποίων παρέχει τα αναγκαία γνωστικά εργαλεία, κατ’ επέκταση εμπλουτίζοντάς την με μία μοναδική προοπτική: όντως ο Πελοποννησιακός Πόλεμος υποστασιοποιεί τη δυναμική υπέρβασης του κρατοκεντρισμού αναγγέλλοντας τη μετάβαση στη φάση της οικουμένης. Συνακόλουθα, οι διακρατικές σχέσεις αποκαθηλώνονται από τη στατική οπτική της νεοτερικότητας και εξετάζονται με πρόσημο την εξελικτική βιολογία τους.
Ο συγγραφέας, έχοντας θεμελιώσει την τυπολογία και τη βιολογία του πολιτειακού φαινομένου και αποσαφηνίσει εντέλει τις μορφολογικές διαφοροποιήσεις, προχωρά στην ανάγνωση της ενδοκρατικής πολιτειακής δυναμικής σε συνάφεια με τη φυσιολογία των διακρατικών σχέσεων προσδιορίζοντας τη θεμέλια διαφορά μεταξύ δημοκρατίας και ολιγαρχίας και την αντιλογία μεταξύ πολιτειακής και διακρατικής σχέσης. Στο εν λόγω πλαίσιο, παρατηρεί ότι η επίκληση της ισχύος στις διακρατικές σχέσεις μεγιστοποιείται καθώς πραγματώνεται η κρατοκεντρική ολοκλήρωση, όπερ καθιστά τις πολεμικές συγκρούσεις ολοένα πιο αμείλικτες, ενώ βρίσκεται σε αντιστρόφως ανάλογη σχέση με την ανθρωποκεντρική ολοκλήρωση στο εσωτερικό της πολιτείας.
Έτσι στην πρώιμη εποχή της αντιμαχίας μεταξύ μοναρχευομένης ολιγαρχίας και αιρετής μοναρχίας ο πόλεμος εμφανίζει μια τοπική ή περιφερειακή δυναμική εν αντιθέσει προς την εποχή της αντιμαχίας μεταξύ ολιγαρχίας και δημοκρατίας που ο πόλεμος αποκτά έναν καθολικό/κοσμοσυστημικό χαρακτήρα. Η αντιμαχία αυτή αναδεικνύει τη διαλεκτική μεταξύ της πρόσληψης της πολιτικής ως δύναμης στις διακρατικές σχέσεις και ως εξουσίας ή ελευθερίας στο ενδοκρατικό πεδίο.
Συνακόλουθα, ο συγγραφέας διερευνά ζητήματα όπως η μεταλλαγή του πολιτικού φαινομένου από σχέση δύναμης σε σχέση ελευθερίας, η κανονιστική τάξη στον κρατοκεντρισμό και η ισορροπία στους ηγεμονικούς συσχετισμούς, οι επιμέρους πατριωτισμοί (εθνικός, φυλετικός, πολεοτικός, πολιτειακός) στον ελληνικό κόσμο, το συμφέρον ως κινούν αίτιο για τις αποφάσεις των κρατών, ο δίκαιος και ο άδικος πόλεμος.
Η προφανής επικαιρότητα του έργου «Η δημοκρατία και ο πόλεμος στον Θουκυδίδη», δεδομένων των εξελίξεων στο παγκόσμιο κρατοκεντρικό γίγνεσθαι της εποχής μας, δεν εξαντλείται στην ερμηνεία των αιτιών του πολέμου, ούτε περιορίζεται στην αποκωδικοποίηση των διαφαινόμενων σταδίων έως την τελική υπέρβαση της κρατοκεντρικής φάσης και τη μετάβαση στην οικουμενική. Αναδεικνύεται σε σημείο αναφοράς διαχρονικής αξίας, καθώς επεκτείνεται στον επαναπροσδιορισμό των ορίων του ερμηνευτικού πεδίου της Ιστορίας, επομένως στην ανάδειξη της σπουδαιότητας της θουκυδίδειας παρακαταθήκης μέσα από τη διαύγεια του επιστημονικού επιχειρήματος και την αποκάθαρση των ιδεολογικά επιφορτισμένων αναγνώσεων της νεοτερικότητας.
Η αναλογική μέθοδος που επικαλείται η Κοσμοσυστημική Γνωσιολογία και εφαρμόζει εν προκειμένω στην ανάγνωση του έργου του Θουκυδίδη φιλοδοξεί εντέλει να ανασυνδέσει τον σύγχρονο στοχασμό αφενός με το διακύβευμα της φάσης στην οποία έχει ήδη εισέλθει η εποχή μας ώστε να άρει το αδιέξοδο που επέφερε η ανατροπή των συσχετισμών, αφετέρου με τη σύνολη ανθρωποκεντρική βιολογία που διδάσκει το ελληνικό κοσμοσυστημικό παράδειγμα.
Κατά τούτο, η ερμηνευτική της θουκυδίδειας Ιστορίας που εισάγει ο καθηγητής Γ.Κοντογιώργης στο παρόν έργο τοποθετείται στον αντίποδα της στοχαστικής νεοτερικότητας στα ζητήματα τόσο της τυπολογίας των πολιτικών συστημάτων (ενοίς και της δημοκρατίας) όσο και της διαλεκτικής του πολέμου και της ειρήνης. Γεγονός που το καθιστά πολύτιμο οδηγό για την κατανόηση των όσων συμβαίνουν στον κόσμο της εποχής μας και του μέλλοντος της εξέλιξης.
***
Βανέσσα Ντόμη, Φιλόλογος-Πολιτική Επιστήμονας και επιμελήτρια του έργου