Αγριεύει ο τόπος μου
Σε αποκρούω Ελλάδα
ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ
Στους «λαμπρούς εορτασμούς» δεν είθισται να αναλογιζόμαστε τα δεινά του παρελθόντος. Πράγμα κατανοητό, οι επέτειοι είναι περισσότερο αφορμές επιβεβαίωσης του παρόντος. Στην ιστορία οι εορτάζοντες αναδιφούμε, αν καν, για να τονώσουμε την αυτοπεποίθησή μας. Νίλες, κουσούρια εθνικά, πολιτικές αχρειότητες, κοινωνικές παθογένειες και κακοδαιμονίες, όλα αυτά ερμηνεύονται ως φαινόμενα δυσάρεστα βέβαια, που όμως μέσες άκρες ξεπεράστηκαν. Που πάνω τους δοκιμάστηκε, αλλά και επιβραβεύθηκε η συλλογική μας αντοχή. Και που πάντως δεν αποτελούν λεκέ ενοχικό στην αυτοκατανόησή μας, δεν μπορούν να σκοτίσουν την ευφρόσυνή μας διάθεση.
Η λογοτεχνία, ειδικά η ποίηση, από πανηγύρεις εθνικές κάτι ξέρει. Και έχει κατηγορηθεί συχνά ότι η έφεσή της αυτή στις επευφημίες και στις πομπές, στον εγκωμιασμό των εθνικών κατορθωμάτων, στις θριαμβολογίες, την τυφλώνει. Ο παραπανίσιος πατριωτισμός, διαβάζουμε, η ελληνολατρία τόσων και τόσων μεγάλων μας ποιητών, όχι λίγες φορές τους καταδίκασε σε ρόλο φερέφωνου, σε παραπαίδι των μηχανισμών της σωβινιστικής χρηστομάθειας, σε ντεκόρ λεκτικό κατάλληλο μόνο για δεκάρικους γυμνασιαρχικούς και στρατιωτικές παρελάσεις. Εθνική ποίηση, ακούμε, σημαίνει εθνική ιδεολογία, ένα μείγμα δηλαδή από ευσεβείς πόθους, κακοφωτισμένες αλήθειες και αστραφτερά ψέμματα.
Τώρα, για όποιον εκλαμβάνει ως ποίηση εθνική τις σχολικές απαγγελίες των μεταπολεμικών, άντε και των πρώτων μεταπολιτευτικών δεκαετιών, αυτή η πίστη είναι βολική και δεν της λείπει ολότελα το έρεισμα. Για όποιον όμως θα ’θελε να ’χει, επαφή ουσιαστική μαζί τους, τα κείμενα του επιφυλλάσσουν εκπλήξεις. Διότι δεν υπάρχει αρνητική πλευρά του εθνικού μας βίου των δύο τελευταίων εκατονταετιών, αυτών που έχουν στην αφετηρία τους τον Αγώνα και την Aνεξαρτησία, που να μην την έχει καυτηριάσει επίμονα η νεοελληνική ποίηση. Που να μην την έχει μεγεθύνει, κάποτε σε βαθμό γκροτέσκο, κάτω από τον εταστικό της φακό. Που να μην την έχει εκθέσει επιδεικτικά στο προσκήνιο.
Το πράγμα πάει σε μάκρος, τι να πρωτοαναφερθεί εδώ; Το αλληλοφάγωμα και η διχόνοια με τα παράγωγά τους, τους διχασμούς και τους εμφυλίους; Η χρόνια υποτέλεια στους ξένους που πάει χέρι χέρι με τους λεονταρισμούς και τις υπερπατριωτικές κορώνες; Οι ήττες και οι πολεμικοί διασυρμοί; Η κωμωδία της μοναρχίας και των δικτατορικών καθεστώτων; Η λεηλασία του δημόσιου κορβανά από τα κόμματα και την πελατεία τους; Οι τόσες χρεοκοπίες; Η έφεση προς τις ρωμαϊκές φιέστες και τα ανούσια θεάματα; Ο δίδυμος αυταρχισμός της δεξιάς εθνικοφροσύνης και του αριστερού σταλινισμού; «Τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα» των δημοκόπων και η πειθήνια συμμόρφωση του όχλου;
Και, φυσικά, σε όλα αυτά πρέπει να προστεθούν τόσα και τόσα ακόμη: η αρχαιολαγνεία και ο λογιωτατισμός· η ξενομανία και ο πιθηκισμός· η αναξιότητα των ταγών μας αλλά και η αχαριστία των πολλών προς αυτούς που προσέφεραν· η μόνιμη φτώχεια και η διαχρονική αιμορραγία της μετανάστευσης· η μιζέρια και οι κλειστοί ορίζοντες της επαρχίας· οι πικροί τόποι της πολιτικής εξορίας· η αναίδεια και ο αρχοντοχωριατισμός της Αθήνας· η λεηλασία της φύσης, η καταστροφή των πόλεων, η ερήμωση της υπαίθρου, η χυδαιότητα του εκτουρισμού και ο νεοπλουτίστικος καταναλωτισμός.
Για όσους πονούν τον τόπο, η ανθολογία αυτή δεν υπόσχεται ένα ανέμελο φυλλομέτρημα. Μερικοί θ’ αρνηθούν ίσως ή θ’ απωθήσουν το κεντρικό της μήνυμα. Κάποιοι άλλοι μπορεί να διασκεδάσουν με τα πάθη και τα παθήματα που θ’ απαντήσουν στις σελίδες της. Κάποιοι εύθικτοι θα την εκλάβουν ενδεχομένως ως εγχείρημα ανθελληνικό, «εθνομηδενιστικό», καθ’ όλα άτοπο τούτη την ώρα της γιορτής. Ευελπιστώ ωστόσο ότι θα υπάρξουν κι εκείνοι που δεν θα δουν σ’ αυτήν ούτε μια δήλωση παραίτησης ούτε μια γουστόζικη χρονοτριβή. Αλλά μια συμβολή στη συλλογική μας αυτογνωσία. Και επιπροσθέτως μια προειδοποίηση: και οι επιπόλαιες πληγές γίνονται επικίνδυνες κάποτε, όταν αφήνονται αφρόντιστες. Πόσο μάλλον οι χρόνιες και βαθιές. Διακόσια χρόνια είναι ‒θα ’πρεπε να ’ναι‒ αρκετά. Όχι μόνο για τη διάγνωση μιας νόσου αλλά, επιτέλους, και για την θεραπεία της.
ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ
(από τον Πρόλογο του ανθολόγου)
1821-2021: Η Ελλάς των Ελλήνων
Δύο αιώνες εθνικά δεινά στον καθρέφτη της ποίησης
Μια παράκαιρη ανθολογία του Κώστα Κουτσουρέλη
Επιμέλεια-πηγές-γλωσσάρι Θανάσης Γαλανάκης
Έργο εξωφύλλου Χρήστος Μποκόρος
Σχεδιασμός έκδοσης Γιάννης Μαμάης
Gutenberg 2021, σ. 352