Έναν πολύτιμο αρχαιολογικό θησαυρό έκρυβε ένα μεσαιωνικό χειρόγραφο από μονή στην Αίγυπτο: Οι μελετητές του ανακάλυψαν, ανάμεσα σε χριστιανικά κείμενα, κάτι που φαίνεται να αποτελεί τμήμα του χαμένου καταλόγου άστρων του αστρονόμου Ίππαρχου- που θεωρείται ότι είναι η αρχαιότερη γνωστή στον κόσμο προσπάθεια χαρτογράφησης ολόκληρου του ουρανού.
Επιστήμονες αναζητούσαν τον κατάλογο του Ίππαρχου επί αιώνες. Όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα του Nature, ο Τζέιμς Έβανς, ιστορικός της αστρονομίας στο University of Puget Sound στην Τακόμα της Ουάσινγκτον, χαρακτηρίζει το εύρημα ως «σπάνιο» και «αξιοσημείωτο». Η σχετική δημοσίευση έγινε στο Journal of the History of Astronomy, με τον Έβανς να λέει ότι αποδεικνύει πως ο Ίππαρχος, που συχνά θεωρείται ως ο μεγαλύτερος αστρονόμος της αρχαίας Ελλάδας, χαρτογράφησε στα αλήθεια τον ουρανό αιώνες πριν τις άλλες γνωστές απόπειρες. Επίσης, ρίχνει φως σε μια κρίσιμη στιγμή στη «γένεση» της επιστήμης, όταν οι αστρονόμοι περνούσαν από την απλή περιγραφή των μοτίβων που έβλεπαν στον ουρανό στη μέτρηση και πρόβλεψή τους.
Το χειρόγραφο προέρχεται από την ελληνορθόδοξη μονή της Αγίας Αικατερίνης στη Χερσόνησο του Σινά, μα τα περισσότερα από τα 146 φύλλα της ανήκουν πλέον στο Μουσείο της Βίβλου στην Ουάσινγκτον. Οι σελίδες αυτές περιέχουν το Codex Climaci Rescriptus, μια συλλογή συριακών κειμένων γραμμένων στον 10ο ή 11ο αιώνα. Ο κώδικας, ωστόσο, είναι παλίμψηστο: Είχε καθαριστεί από παλαιότερο κείμενο έτσι ώστε να χρησιμοποιηθεί ξανά.
Τα παλαιότερα γραπτά πιστευόταν πως περιείχαν επίσης χριστιανικά κείμενα, και το 2012 ο Πίτερ Γουίλιαμς, ειδικός σε βιβλικά κείμενα στο University of Cambridge, ζήτησε από τους φοιτητές του να μελετήσουν τις σελίδες στο πλαίσιο ενός θερινού project. Ένας εξ αυτών, ο Τζέιμι Κλερ, εντόπισε απρόσμενα ένα κείμενο στα ελληνικά που συχνά αποδίδεται στον αστρονόμο Ερατοσθένη. Το 2017 οι σελίδες αναλύθηκαν εκ νέου χρησιμοποιώντας προηγμένη μέθοδο πολυφασματικής απεικόνησης. Ερευνητές στο Early Manuscripts Electronic Library στο Rolling Hills Estates στην Καλιφόρνια και στο University of Rochester στη Νέα Υόρκη τράβηξαν 42 φωτογραφίες κάθε σελίδας σε διάφορα μήκη κύματος φωτός, και χρησιμοποίησαν αλγορίθμους υπολογιστή για να αναζητήσουν συνδυασμούς συχνοτήτων που βελτίωσαν το κρυμμένο κείμενο.
Σε εννιά σελίδες βρέθηκε αστρονομικό υλικό, το οποίο (σύμφωνα με ραδιοχρονολόγηση άνθρακα και το στυλ γραφής) πιθανότατα είναι από τον 5ο ή 6ο αιώνα. Περιλαμβάνει μύθους για την προέλευση άστρων από τον Ερατοσθένη και τμήματα ενός διάσημου ποιήματος του 3ου πΧ αιώνα, ονόματι «Φαινόμενα», το οποίο περιγράφει τους αστερισμούς. Μετά, εξετάζοντας τις εικόνες κατά τη διάρκεια ενός lockdown, ο Γουίλιαμς πρόσεξε κάτι πολύ πιο ασυνήθιστο. Ενημέρωσε τον Βίκτορ Γκίζεμπεργκ, ιστορικό της επιστήμης στο CNRS στο Παρίσι. «Ήταν αμέσως φανερό πως είχαμε συντεταγμένες άστρων» είπε ο Γκίζεμπεργκ.
Το κείμενο που «επέζησε», το οποίο αποκρυπτογραφήθηκε από τον Γκίζεμπεργκ και τον συνεργάτη του Εμανουέλ Ζινγκ στο Sorbonne University στο Παρίσι, είναι περίπου μίας σελίδας. Αναφέρει συντεταγμένες για τα άστρα του αστερισμού Corona Borealis. Αρκετά στοιχεία υποδεικνύουν ως πηγή τον Ίππαρχο, αρχίζοντας με το ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο εκφράζονται κάποια από τα δεδομένα. Επίσης η ακρίβεια των μετρήσεων του αρχαίου αστρονόμου επέτρεψε στην ομάδα να χρονολογήσει τις παρατηρήσεις, καταλήγοντας στο 129 πΧ- που πέφτει εντός της περιόδου κατά την οποία εργαζόταν ο Ίππαρχος.
Μέχρι τώρα, λέει ο Έβανς, ο μόνος κατάλογος άστρων που είχε διασωθεί από την αρχαιότητα ήταν ένας από τον αστρονόμο Κλαύδιο Πτολεμαίο στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, στον 2ο μΧ αιώνα. Η «Αλμαγέστη» του θεωρείται ως ένα από τα πιο επιδραστικά επιστημονικά κείμενα της ιστορίας και παρουσίαζε ένα μαθηματικό μοντέλο του σύμπαντος, με τη Γη στο κέντρο του, που ήταν αποδεκτό για πάνω από 1.200 χρόνια. Επίσης έδινε τις συντεταγμένες για πάνω από 1.000 άστρα. Ωστόσο αναφέρεται πολλές φορές στις αρχαίες πηγές πως το πρώτο άτομο που έκανε μετρήσεις για τα άστρα ήταν ο Ίππαρχος, που εργάστηκε στη Ρόδο μεταξύ του 190 και 120 πΧ.
Βαβυλώνιοι αστρονόμοι είχαν μετρήσει προηγουμένως τις θέσεις κάποιων άστρων γύρω από τον ζωδιακό κύκλο. Ο Ίππαρχος ωστόσο ήταν ο πρώτος που καθόρισε τις τοποθεσίες των άστρων χρησιμοποιώντας δύο συντεταγμένες και που χαρτογράφησε άστρα σε όλο τον ουρανό.
Οι σχέσεις μεταξύ του Ίππαρχου και του Πτολεμαίου ήταν πάντα ασαφείς: Κάποιοι μελετητές θεωρούσαν πως ο κατάλογος του Ίππαρχου δεν υπήρξε ποτέ. Άλλοι, μεταξύ των οποίων και ο αστρονόμος του 16ου αιώνα Τύχο Μπράχε, έλεγαν πως ο Πτολεμαίος έκλεψε τα δεδομένα του Ίππαρχου και τα παρουσίασε ως δικά του. «Πολλοί πιστεύουν ότι ο Ίππαρχος ήταν αυτός που έκανε τις μεγάλες ανακαλύψεις» είπε ο Γκίζεμπεργκ, ενώ ο Πτολεμαίος ήταν ένας «θαυμάσιος δάσκαλος» που που συγκέντρωσε τη δουλειά του προκατόχου του.
Από τα δεδομένα στα χειρόγραφα, η ομάδα συμπεραίνει πως ο Πτολεμαίος δεν αντέγραψε απλά τους αριθμούς του Ίππαρχου- ωστόσο οι παρατηρήσεις του Ίππαρχου φαίνονται πολύ πιο ακριβείς. Επίσης, ο Ίππαρχος χρησιμοποίησε ένα σύστημα που είναι πολύ πιο κοινό στους σύγχρονους αστρικούς χάρτες.