Μετά από χρόνια που άκουγε κάθε είδους υποτιμητικά σχόλια από τους συμμαθητές της για το μαλλί αφάνα της, η Κένζα Μπελ Kεναντίλ αντιμετώπισε την ίδια περιφρόνηση όταν μπήκε στην αγορά εργασίας. Στην τρυφερή ηλικία των 17 ετών, της είπαν στη δουλειά ότι τα μαλλιά της ήταν «αντιεπαγγελματικά, βρώμικα και άγρια».
Όταν τελικά έπιασε δουλειά ως ρεσεψιονίστ σ′ ένα ξενοδοχείο στη νότια Γαλλία, δέχτηκε κατσάδα από τη διεύθυνση. «Ή θα πας σπίτι σου και θα αλλάξεις χτένισμα», της είπε το αφεντικό της, «ή δεν θα έρθεις ποτέ ξανά στη δουλειά».
Οι διακρίσεις με βάση την υφή, το μήκος, το χρώμα ή το στυλ των μαλλιών βρίσκονται στο επίκεντρο νομοσχεδίου που κατέθεσε ο Ολιβιέ Σερβά, βουλευτής της ομάδας LIOT από το νησί της Γαλλικής Καραϊβικής, τη Γουαδελούπη. Στόχος του είναι να διασφαλίσει ότι οι διακρίσεις στα μαλλιά θα είναι ποινικά κολάσιμες. Το νομοσχέδιο εισήχθη για πρώτη φορά τον Σεπτέμβριο του 2023 και εγκρίθηκε από τη γαλλική Βουλή την Πέμπτη 28 Μαρτίου.
Ωστόσο, το νομοσχέδιο πρέπει ακόμη να περάσει από την συντηρητική Γερουσία, όπου η ψήφισή του είναι αβέβαιη.
Ένα «ιστορικό» νομοσχέδιο
Ενώ ο Σερβά ηγείται του πολιτικού αγώνα για τον τερματισμό των διακρίσεων στα μαλλιά, η Μπελ Κεναντίλ διεξάγει τη δική της μάχη στο διαδίκτυο εδώ και χρόνια. Η 26χρονη δημοσιεύει βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης - ορισμένα από τα οποία έχουν συγκεντρώσει εκατομμύρια προβολές - για να ρίξει άπλετο φως στο ζήτημα.
Όταν το αφεντικό της στο ξενοδοχείο την απείλησε πριν από χρόνια, επέστρεψε στο σπίτι της «κλαίγοντας» και έδεσε τα μαλλιά της σε κότσο. «Δεν καταλάβαινα γιατί τα μαλλιά μου είχαν αντίκτυπο στον επαγγελματισμό μου ή στην απασχολησιμότητά μου», λέει.
Για να αποφευχθεί ότι τέτοιες καταστάσεις θα συνεχιστούν στο μέλλον, ο Σερβά πρότεινε να προστεθεί η ειδική αναφορά των μαλλιών στον κατάλογο των διακρίσεων που βασίζονται στη σωματική εμφάνιση.
«Είναι ιστορικό», δήλωσε ο Σερβά στις 18 Μαρτίου, αφού το νομοσχέδιο εγκρίθηκε για συζήτηση από τη γαλλική Νομική Επιτροπή, ο ρόλος της οποίας είναι να προετοιμάζει όλες τις νομοθετικές συζητήσεις στη Βουλή. «[Η Γαλλία] είναι η πρώτη χώρα στον κόσμο που αναγνωρίζει τις διακρίσεις στα μαλλιά σε εθνικό επίπεδο».
Η παραπάνω δήλωση είναι σχεδόν αλήθεια. Οι ΗΠΑ είναι η μοναδική άλλη χώρα που έχει θεσπίσει νομοθεσία για τις διακρίσεις στα μαλλιά. Ένα νομοσχέδιο γνωστό ως Crown Act (“Creating a Respectful and Open World for Natural Hair”) ψηφίστηκε από τη Βουλή των Αντιπροσώπων τον Μάρτιο του 2022. Αναφέρει ότι απαγορεύεται αυστηρά από το νόμο οποιαδήποτε φυλετική διάκριση για τα μαλλιά στην εργασία, στους δημόσιους χώρους και σε βάρος όσων συμμετέχουν σε προγράμματα που υποστηρίζονται από την ομοσπονδία, όπως προγράμματα στέγασης.
Το νομοσχέδιο, το οποίο ενίσχυσε ιδιαίτερα την προστασία στα σχολεία και στους χώρους εργασίας για τις μαύρες γυναίκες που πλήττονται δυσανάλογα από τις διακρίσεις στα μαλλιά, ψηφίστηκε σε 24 πολιτείες, μεταξύ των οποίων η Νέα Υόρκη, η Καλιφόρνια, η Αριζόνα και το Τέξας. Όμως μέχρι σήμερα, η νομοθεσία δεν έχει περάσει σε ομοσπονδιακή ισχύ, καθώς οι Ρεπουμπλικάνοι της Γερουσίας εμπόδισαν την ψήφιση του νόμου τον Δεκέμβριο του 2022.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Επιτροπή Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εξέδωσε οδηγία τον Οκτώβριο του 2022 σχετικά με την πρόληψη των διακρίσεων στα μαλλιά στα σχολεία. Με στόχο να βοηθήσει «τους διευθυντές των σχολείων να προωθήσουν ένα περιβάλλον χωρίς αποκλεισμούς», η οδηγία αναφέρεται σε τμήματα του νόμου περί ισότητας για να διασφαλίσει ότι τα ιδρύματα δεν κάνουν παράνομες διακρίσεις στις πολιτικές τους. Αν και εφαρμόζεται σε όλες τις μορφές διακρίσεων στα μαλλιά, δίνεται έμφαση στη φυλή, μιας και «έρευνες και δικαστικές υποθέσεις δείχνουν ότι οι διακρίσεις ... επηρεάζουν δυσανάλογα τους μαθητές με αφρο-υφή μαλλιών ή χτενισμάτων».
Το νομικό πλαίσιο υφίσταται, αλλά είναι αρκετό;
Πίσω στη Γαλλία, το εισαγωγικό κείμενο για το νομοσχέδιο του Σερβά για τις διακρίσεις στα μαλλιά αναφέρει ότι «τα άτομα που υφίστανται διακρίσεις λόγω της υφής, του χρώματος ή του στυλ των μαλλιών τους στερούνται συγκεκριμένου νομικού πλαισίου».
Παρά ταύτα, δεν συμμερίζονται όλοι οι βουλευτές την άποψή του για το θέμα, υποστηρίζοντας ότι υπάρχει ήδη άφθονη νομοθετική προστασία για την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω σωματικής εμφάνισης στη Γαλλία.
«Αυτό είναι ένα τυπικό παράδειγμα κακής ιδέας. Δεν υπάρχει νομικό κενό», δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων AFP ο ειδικός σε θέματα εργατικού δικαίου Eρίκ Ροσεμπλάβ. Σύμφωνα με τη γαλλική εργατική νομοθεσία, «οι διακρίσεις λόγω σωματικής εμφάνισης ήδη απαγορεύονται», ακόμη και αν δεν υπάρχει «ρητή αναφορά για τις διακρίσεις λόγω μαλλιών», πρόσθεσε.
Σε περίπτωση διάκρισης «με βάση τα μαλλιά, την έλλειψη μαλλιών, το χρώμα, το μήκος ή την εμφάνιση, θα μπορούσα να τη συνδέσω με την υφιστάμενη νομοθεσία», επιμένει ο Ροσεμπλάβ.
Το άρθρο 225-1 του εθνικού ποινικού κώδικα απαριθμεί 25 περιπτώσεις που θα συνιστούσαν διακρίσεις που απαγορεύονται από τον νόμο, όπως ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή οι πολιτικές πεποιθήσεις. Αλλά για τους υποστηρικτές ενός γαλλικού νόμου για τις διακρίσεις στα μαλλιά, η λίστα δεν επαρκεί.
Στυλ, χρώμα, μήκος ή υφή μαλλιών
Παρόλο που το άρθρο 225-1 ορίζει ότι «οι διαχωρισμοί που γίνονται με βάση την καταγωγή, το φύλο, την οικογενειακή κατάσταση, την εγκυμοσύνη, τη σωματική εμφάνιση ενός ατόμου ... συνιστούν διάκριση», ο Σερβά είναι αποφασισμένος να παράσχει μια «αναγκαία νομική διευκρίνιση», συμπεριλαμβάνοντας το «κούρεμα, το χρώμα, το μήκος ή την υφή των μαλλιών». Αυτή η ακρίβεια θα πρέπει στη συνέχεια να συμπεριληφθεί στις ρήτρες του γαλλικού εργατικού δικαίου και του κώδικα δημόσιας διοίκησης που αφορούν τις διακρίσεις.
Επειδή η Γαλλία δεν συλλέγει δεδομένα με βάση τη φυλή, την εθνικότητα ή τη θρησκεία, δεν υπάρχουν εθνικές μελέτες σχετικά με την έκταση των διακρίσεων σε βάρος των μαύρων ατόμων στα μαλλιά στη Γαλλία.
Αλλά σύμφωνα με μια αμερικανική μελέτη του 2023 που διεξήχθη από την Dove και το LinkedIn, τα μαλλιά των μαύρων γυναικών είναι «2,5 φορές πιο πιθανό να θεωρηθούν αντιεπαγγελματικά». Επίσης μια βρετανική μελέτη του 2009 που αναφέρεται στο εισαγωγικό κείμενο του νομοσχεδίου του Σερβά διαπίστωσε ότι μία στις τρεις ξανθές γυναίκες έβαφε τα μαλλιά της καστανά για να αυξήσει τις πιθανότητες πρόσληψής της και να θεωρηθεί ως «πιο έξυπνη» σε επαγγελματικά περιβάλλοντα.
Ο Σερβά δήλωσε επίσης ότι οι διακρίσεις στα μαλλιά επηρεάζουν τους φαλακρούς άνδρες σε συνέντευξή του στον γαλλικό ραδιοφωνικό σταθμό France info τον περασμένο Απρίλιο, υποστηρίζοντας ότι ερευνητές είχαν αποδείξει ότι οι φαλακροί άνδρες είχαν «30% λιγότερες πιθανότητες να μπορέσουν να ανέβουν την ιεραρχική σκάλα στην εταιρεία τους».
Zήτημα δημόσιας υγείας
Οι βουλευτές των συντηρητικών κομμάτων Les Républicains (Ρεπουμπλικανοί) και του ακροδεξιού Εθνικού Συναγερμού της Μαρίν Λεπέν επέκριναν το νομοσχέδιο, χαρακτηρίζοντάς το ως «εισαγωγή της λογικής του ”θύματος” στο γαλλικό δίκαιο».
Η Μπελ Κεναντίλ λέει ότι κατανοεί πώς «μπορεί κανείς να αμφισβητήσει την ύπαρξη κάποιου πράγματος όταν δεν έχει υπάρξει θύμα του». Από την άλλη πλευρά, προσθέτει, «για μένα, όταν έστω και ένα άτομο υφίσταται διακρίσεις, ανεξάρτητα από τον τρόπο, το άτομο αυτό πρέπει να προστατεύεται».
Σε ένα βίντεο που αναρτήθηκε στον λογαριασμό της στο Instagram, η influencer φοράει διάφορα χτενίσματα και διαβεβαιώνει όλους ότι είναι «επαγγελματίας», ενώ η λεζάντα γράφει: «Η εμφάνισή μου δεν έχει καμία σχέση με τις ικανότητές μου».
Αμέτρητες μαρτυρίες ανθρώπων που έχουν υποστεί διακρίσεις λόγω των μαλλιών τους κατακλύζουν τα σχόλια. «Όταν ήμουν νεαρή φοιτήτρια νοσοκόμα, έκανα τα μαλλιά μου πλεξούδες και μετά με ρώτησαν αν ήταν καθαρά», γράφει μια follower. «Μου είπαν να ισιώσω τα μαλλιά μου για τις συνεντεύξεις για δουλειά», θρηνεί μια άλλη. Άλλες ιστορίες πέρα από την ενότητα των σχολίων του προφίλ της στο Instagram έχουν σοκάρει την Μπελ Kεναντίλ. «Ένα άτομο με ξανθά μαλλιά απορρίφθηκε για μια δουλειά επειδή το χρώμα των μαλλιών της δεν ήταν ”αρκετά σοβαρό”», αναφέρει. «Μια ρεσεψιονίστ κατέγραψε μια ανταλλαγή απόψεων κατά την οποία ο εργοδότης της την έβριζε, λέγοντας: ”Στη συνέντευξή σας, σας είπαν να έχετε χαλαρά μαλλιά ή μαλλιά δεμένα, αλλά όμορφα χτενισμένα. Τι είναι αυτό; Μοιάζει με χαίτη λιονταριού”».
Το επεξηγηματικό κείμενο που συνοδεύει το νομοσχέδιο του Σερβά για τις διακρίσεις στα μαλλιά αναφέρει τη σημασία της αυτοεκτίμησης και της προσωπικής αυτοπεποίθησης, αλλά θίγει επίσης έναν σημαντικό παράγοντα υγείας όταν πρόκειται για αφρο-υφή με σγουρά ή σπαστά μαλλιά.
«Ένα άτομο που δεν μπορεί να έχει τα μαλλιά του φυσικά σε επαγγελματικό ή εκπαιδευτικό περιβάλλον θα αναγκαστεί είτε να κρύψει τα μαλλιά του είτε να τα αλλάξει χρησιμοποιώντας χημικά προϊόντα», αναφέρει το κείμενο. «Αυτό κάθε άλλο παρά ακίνδυνο είναι. Τα σφιχτά χτενίσματα μπορεί τελικά να οδηγήσουν σε αλωπεκία έλξης (απώλεια μαλλιών από χτενίσματα που τραβούν τις ρίζες) και τα προϊόντα που χρησιμοποιούνται για το χημικό ίσιωμα των μαλλιών μπορεί να προκαλέσουν εγκαύματα στο τριχωτό της κεφαλής».
Μια μελέτη του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας (NIH) των ΗΠΑ του 2022 διαπίστωσε ότι οι γυναίκες που χρησιμοποιούσαν χημικά προϊόντα ισιώματος μαλλιών διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου της μήτρας από ό,τι οι γυναίκες που δεν χρησιμοποιούσαν.
«Αυτό αποτελεί απόδειξη ότι το θέμα αυτό πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη», επιμένει η Μπελ Kεναντίλ. «Δεν με πειράζει όταν λένε ότι υπάρχουν πιο σοβαρά ζητήματα. Αλλά αν δεν κάνουμε την αρχή, δεν θα σημειώσουμε ποτέ πρόοδο σε τίποτα».
Πηγή: France24