Για το θέμα του γνήσιου ή μη, φιλελληνισμού έχουν γραφτεί τόμοι. Ενίοτε υπερασπιστικοί του φαινομένου εκείνης της εποχής, άλλοτε αποδομητικοί και ενίοτε με κριτική σκέψη ή περιπτωσιολογία με θετικές ή αρνητικές αναφορές στα πρόσωπα / άτομα και όχι στην εν γένει γεωπολιτική σκοπιμότητα των χωρών καταγωγής των φιλελλήνων, που πολλοί εξ αυτών σκοτώθηκαν στα πεδία των μαχών δίπλα σ’ Έλληνες αγωνιστές.
Στο παρόν δεν θα κάνω άλλη μία τέτοια αναφορά, υπέρ ή κατά , εξάλλου δεν ενδείκνυται σ’ ένα σύντομο άρθρο να προσπαθήσεις να εξαντλήσεις το σύνολο και τα επιμέρους. Κατά τη διάρκεια του αγώνα ( 1821 – 3.2.1830 πρωτόκολλο του Λονδίνου), οι μεγάλες δυνάμεις είχαν φροντίσει να εξασφαλίσουν τα γεωπολιτικά, δηλαδή οικονομικά/ εμπορικά τους συμφέροντα στην ανατολική Μεσόγειο, στο δρόμο για την Ανατολή. Αυτό συνέβαινε ήδη από το 1536 με τις οικονομικο/φορολογικές διευκολύνσεις - διομολογήσεις/ Kapitülasyon / capitulation του Γάλλου Βασιλιά François I / Φραγκίσκου του Α’ με τον Sultan Süleyman-ı Evvel / Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή, τις συνεχείς αποστολές εμπόρων/πρακτόρων, τους ναυτικούς αποκλεισμούς, τις συγκρούσεις και πολέμους, τις συνθήκες κ.λ.π επί αιώνες.
Φτάνοντας η εποχή της Ελληνικής επανάστασης οι δυτικοί προβληματίστηκαν, η δε επίσημη στάση τους μέσω της Sainte-Alliance/ ιεράς συμμαχίας, ήταν βασικά αρνητική. Οι συμπάθειες προς την επανάσταση ήταν μεμονωμένες και με δεύτερες σκέψεις ποδηγέτησής της, με σκοπό την εκμετάλλευση της γεωπολιτικής/ στρατηγικής/ εμπορικής θέσης της νοτίου Ελλάδας προς όφελός τους ( αναφέρεται ειδικό ενδιαφέρον του Ναπολέοντα για τον Μοριά ήδη από το 1808, γι’ αυτό και οι μυστικές συναντήσεις Δονζελότ, Αλή Φαρμάκη , θ.Κολοκοτρώνη ). Το ότι υπήρχαν ρομαντικές προσωπικότητες/μονάδες που φαντασιώνονταν την αρχαία Ελλάδα και έκαναν εράνους, δεν αλλάζει την γενική εικόνα των συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων.
Υπήρχε μάλιστα περίπτωση, η Sainte-Alliance να επέμβει κατασταλτικά και υπέρ των Οθωμανών, κάτι όμως που απέτρεψε ο Ι. Καποδίστριας. Αρχικά οι δυτικοί έδειξαν ανοχή, θεωρώντας πως οι Οθωμανοί θα μπορούσαν να καταστείλουν την επανάσταση μόνοι τους, κάτι όμως που δεν έγινε, λόγω πολλών συγκυριών, εσωτερικών προβλημάτων των Οθωμανών και του σθένους των αγωνιστών με τους αρχηγούς τους, τον κλεφτοπόλεμο και την σκληραγωγημένη φύση τους.
Όταν όμως οι ξένες δυνάμεις διαπίστωσαν πως οι Έλληνες θα κάνουν – έστω και μικρό αρχικά – κράτος, θεώρησαν προς έπρεπε να εκδηλώσουν το ενδιαφέρον τους. Αρχικά διακριτικά ως εν αφορά την στρατιωτική παρουσία τους και φοβούμενη η μία δύναμη την άλλη (είναι γνωστό το μίσος και η μεταξύ τους πολεμική, άγγλων – ρώσων , άγγλων – γάλλων ), αλλά φανερά, ως εν αφορά τους ανθρώπους τους, που θα μιλούσαν με τους αρχηγούς των επαναστατών για την χρηματική / δανειακή εξάρτηση. Τι και εάν υπήρχαν φωνές που έλεγαν όχι στα δάνεια, υπήρχαν πολλές άλλες που έλεγαν ναι σε αυτά και στην εξάρτηση από το άρμα των μεγάλων δυνάμεων. Ήδη από το πρώτο δάνειο του 1824, των 800.000 λιρών, οι επαναστάτες διχάστηκαν και αλληλοεξοντώνονταν. Ο αγώνας ποδηγετήθηκε και έβαινε σε πλήρη διάλυση.
Παρόλα αυτά, εν όψει του Ιμπραήμ, παραμερίστηκαν οι έριδες και έγινε προσπάθεια αντίστασης στο Γαλλοεκπαιδευμένο και Γαλλοστελεχωμένο στράτευμα των Αιγυπτίων συμμάχων των Οθωμανών, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το 1822 στη Χίο, όταν ο Κανάρης ανατίναξε την οθωμανική ναυαρχίδα, μαζί με τον Καρά Αλή και τους Οθωμανούς ναύτες, που κυρίως ήταν λεβέντες δηλ. χριστιανοί ρωμιοί δέσμιοι, σκοτώθηκαν και πολλοί άγγλοι αξιωματικοί που έκαναν «δημόσιες σχέσεις» επάνω στη ναυαρχίδα λόγω του εορτασμού του μπαϊραμιού !
Το Ναυαρίνο/Ναβαρίνο, θεωρείται ως η Ναυμαχία / μάχη που έσωσε την επανάσταση και έδωσε πίσω στους επαναστατημένους την αξιοπρέπεια και την ανασύστασή τους . Εκ του αποτελέσματος έτσι φαίνεται. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε πως αφενός το Οθωμανο –αιγυπτιακό ναυτικό με τα συμμαχικά τους πλοία, που ήταν αγκυροβολημένα στον κόλπο, δεν ανέμεναν σύγκρουση, οι δε τρείς Ναύαρχοι: Εντουαρντ Κόδρινκτον της Αγγλίας, Ανρί Δεριγνύ της Γαλλίας και Λογγίνος Χέϋδεν ( Ολλανδικής καταγωγής ) της Ρωσσίας, δεν είχαν εντολή να χτυπήσουν τον αντίπαλο στόλο του Ιμπραήμ Πασά, του Αμίρ Ταχίρ Πασά, του Μοχαρράμ Μπέη και του Καπιτάν Μπέη , αντιθέτως έπρεπε απλά να τον εποπτεύουν και να τον πιέζουν διακριτά όπως σε σύντομο διάστημα να φορτώσει τα χερσαία στρατεύματα, αποχωρώντας αναίμακτα άκαπνα και οριστικά από τον Μοριά.
Η σύγκρουση έγινε από τυχαίο γεγονός και παρανόηση, ενώ οι Ναύαρχοι είχαν πειθαρχικές συνέπειες γι’αυτήν, μιάς και παράκουσαν εντολές, ρίσκαραν να πάθουν ζημιές, σκοτώθηκαν πληρώματα, ενώ υπήρξαν οικονομικά αντίποινα στους εμπόρους και τα συμφέροντα των τριών μεγάλων δυνάμεων στην Αίγυπτο και σε όλη την Οθωμανική αυτοκρατορία, καθώς και ρήξη με τον Σουλτάνο την οποία δεν ήθελαν στη δεδομένη στιγμή. Οι μεγάλες δυνάμεις δεν είχαν κανέναν λόγο να συγκρουστούν με το ναυτικό του Ιμπραήμ, στο οποίο υπήρχαν κυρίως Γάλλοι, και κάποιοι άλλοι Ευρωπαίοι και φυσικά πολλοί δέσμιοι χριστιανοί.
O Jean-Marie Letellier (Brest, 3 Οκτωβρίου 1767 - Αλεξάνδρεια, 17 Απριλίου 1830) ήταν αξιωματικός του γαλλικού ναυτικού, που από το 1816 υπηρετούσε ως σύμβουλος του Ιμπραήμ Πασά και του πατέρα του , στην Αίγυπτο.
Πολλοί γάλλοι αξιωματικοί προσέφεραν υπηρεσίες στον Ιμπραήμ όταν κατέστρεφε τον Μοριά. Πριν τη ναυμαχία του Ναυαρίνο/Ναβαρίνο, τους ζητήθηκε ν′ αποχωρήσουν για να μην χρειαστεί να πολεμήσουν κατά των γάλλων του Δεριγνύ. Αν και επιβιβάστηκαν σ′ ένα ”ουδέτερο″ αυστριακό πλοίο από την Τεργέστη, εν τούτοις έδιναν εντολές από αυτό. Στα οθωμανικά, αιγυπτιακά και συμμαχικά τους πλοία, όπως προαναφέρθηκε, υπήρχαν πολλοί Έλληνες ναύτες δεμένοι στις θέσεις τους για να μην φύγουν, αιχμάλωτοι, καθώς και γάλλοι, άγγλοι, γερμανοί μισθοφόροι που σκοτώθηκαν. Ο Letellier διατήρησε τη θέση του ( παρά την ήττα ) ως επόπτης και φύλακας του λιμανιού της Αλεξάνδρειας μέχρι το θάνατό του το 1830 από ατύχημα.
* Σχετικά: Dictionnaire des capitines de νaisseau de Napoléon , Danielle & Bernard Quintin, SPM, 2003.
Στη συνέχεια οι σχέσεις μεγάλων δυνάμεων Υψηλής Πύλης και Αιγύπτου συνεχίστηκαν άριστα και μάλιστα έχουμε πολλούς Άγγλους, Γερμανούς κ.ά συμβούλους, πασάδες στη δούλεψη των Οθωμανών όλο τον 19ο αι. και 20ο αι.
Ο Βρετανός Baldwin Wake Walker, ή Yavir Pasha, εντάχθηκε στο Οθωμανικό ναυτικό το 1838 και υπηρέτησε για 7 χρόνια. Το 1840, βοήθησε τον Ahmet Fevzi Pasha, ν’ αλλάξει στρατόπεδο και από το οθωμανικό να πάει με το μέρος του Muhammad Ali της Αιγύπτου, ο οποίος τότε ήταν σε σύγκρουση με την Υψηλή Πύλη. Ομοίως Βρετανός Henry Felix Woods, ή Woods Pasha, υπηρέτησε περισσότερα από 40 χρόνια στο Οθωμανικό ναυτικό , κυρίως υπό τον Σουλτάνο Abdul Hamid τον 2ο .
Ο Adolphus Slade ή Mushaver ( σύμβουλος ) Pasha, πολέμησε ως Κυβερνήτης πλοίου στον Κριμαϊκό πόλεμο.
Ο Augustus Charles Hobart-Hampden, γνωστός ως Hobart Pasha, μετά τον Αμερικάνικο εμφύλιο, κατατάχθηκε εθελοντικά στο Οθωμανικό ναυτικό και έφτασε στο βαθμό του αντιναυάρχου στο ΡωσσοΤουρκικό πόλεμο του 1877 -78 . Ο αδελφός του, ονόματι Henry Hobart - Lord Hobart, ήταν την ίδια περίοδο ο Γενικός Τραπεζίτης της Ottoman Bank.
Ο Arnold Burrowes Kemball ήταν το «δεξί χέρι» του Abdülkerim Pasha, στον ΡωσσοΤουρκικό πόλεμο.
Ο Valentine Baker ή Baker Pasha, ήταν Ταξίαρχος του Οθωμανικού στρατού στο στράτευμα του Mehmet Ali Pasha, ο οποίος με τη σειρά του ήταν Γερμανός , που έγινε μουσουλμάνος και Οθωμανός Πολίτης. Το Γερμανικό του όνομα, ήταν Ludwig Karl Friedrich Detroit. Μετά τον πόλεμο, ο Valentine Baker ή Baker Pasha, πήγε στην Αίγυπτο και ίδρυσε ως πρώτος διοικητής της , την στρατοχωροφυλακή της χώρας.
Πέντε χρόνια πριν τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Douglas Gamble προσέφερε τις υπηρεσίες του στον Οθωμανικό στρατό, κυρίως κατά τον Ελλήνων.
Ο Βρετανός, Hugh Pigot Williams, που αντικατέστησε τον Gamble ως σύμβουλος του Ναυτικού, ομοίως έπραξε το ίδιο. ( σχετικά: https://britishdeepstate.com ).
Ο Ιταλός Giuseppe Donizetti Pasha, ήταν αδελφός του συνθέτης της όπερας Gaetano Donizetti. Από το 1828 ήταν ο Γενικός μαέστρος της αυτοκρατορικής Οθωμανικής μουσικής στην αυλή του Σουλτάνου Μαχμούτ Β (1808-39, δηλ. αυτού της Ελληνικής επανάστασης ). Μάλλον είναι ο συνθέτης του πρώτου εθνικού ύμνου της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ενώ καλούσε στην αυλή του Σουλτάνου στην Πόλη και σε μουσικές συναυλίες, συνθέτες μουσουργούς όπως ο Franz Liszt , ο Parish Alvars και ο Leopold de Meyer.
Ο κατάλογος είναι πολύ μεγάλος, εάν παρατεθούν όλα τα ονόματα μη Τούρκων που ήταν στην υπηρεσία των Οθωμανών διαχρονικά , ενώ είχαν ποικίλες καταγωγές.
Σουλτάνοι και πασάδες από Ελληνίδες μητέρες. Γενίτσαροι αξιωματούχοι, Διπλωμάτες Οθωμανοί Ελληνικής καταγωγής κ.λ.π
Εν κατακλείδι, οι άνθρωποι πάντοτε κυνηγούσαν την τύχη τους και εύκολα άλλαζαν στρατόπεδα με τα καπάκια, αναλόγως της ζήτησης και προσφοράς, εθελούσια ή βιαίως. Αυτό δεν αναιρεί την πίστη σε αξιακούς κώδικες και στο ακριβό τίμημα που πλήρωσαν και πληρώνουν όσοι δεν ζούν απ’ τις ιδέες τους, αλλά ζούσαν και ζούν πιστοί για τις ιδέες τους. Δηλ. ο τυχοδιωκτισμός δεν είναι γενικό ισοπεδωτικό φαινόμενο.
Φιλίες μεταξύ κρατών δεν υπάρχουν, παρά μόνον συμφέροντα που μεταβάλλονται εύκολα. Υπάρχουν μόνον συγκυριακές συμμαχίες και πράγματα που λέγονται αλλά δεν γίνονται, καθώς και πράγματα που γίνονται , αλλά δεν λέγονται. Όπως θα έλεγε και Μακιαβέλι στο έργο του Il Principe / ο Ηγεμών: « η υπόσχεση που δόθηκε, ήταν μια ανάγκη του παρελθόντος, ο λόγος που δεν κρατήθηκε ( η υπόσχεση ) , είναι μια ανάγκη του παρόντος » . Όσα φαίνονται ανήθικα στον καθημερινό βίο των ανθρώπων και τιμωρούνται από το νόμο, στις διεθνείς σχέσεις Κρατών , παρά την επίκληση του διεθνούς δικαίου, φαντάζουν αμελητέα πταίσματα.
Πολλοί Βαυαροί και αρκετοί Άγγλοι, Γάλλοι υπηρέτησαν ως σύμβουλοι και στο Ελληνικό στράτευμα . Οι Γερμανοί ( κυρίως ) ήταν και σύμβουλοι των Τούρκων σε όλους τους πολέμους, στις δε σχολές τους εκπαιδεύονταν Έλληνες και Τούρκοι αξιωματικοί, οι οποίοι είχαν υπάρξει συμφοιτητές.
Μέσα στο σύντομο αυτό άρθρο και στον κυκεώνα των διακρατικών σχέσεων και συμφερόντων, ποιος μπορεί να μιλήσει για γνήσιο ή νόθο φιλελληνισμό; Σύνθετα πράγματα με σύνθετες και επίπονες αναλύσεις, χωρίς απόλυτες απαντήσεις.