Η Ελλάδα έγινε το πρώτο ορθόδοξο χριστιανικό έθνος που νομιμοποίησε τους γάμους ομοφύλων βάσει του αστικού δικαίου. Τουλάχιστον για το εγγύς μέλλον, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα είναι και το μοναδικό.
Η Ανατολική Ορθόδοξη ηγεσία, παρά το γεγονός ότι στερείται μιας ενιαίας δογματικής εξουσίας όπως ο Πάπας, έχει ενωθεί ως προς την αντίθεσή της στην αναγνώριση των σχέσεων μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου. Η κοινή γνώμη στις περισσότερες ορθόδοξες χώρες είναι επίσης αντίθετη, σημειώνει το Associated Press.
Υπάρχουν όμως κάποια σημάδια αλλαγής. Δύο μικρές ορθόδοξες χώρες, το Μαυροβούνιο και η Κύπρος, έχουν εγκίνει τις ομοφυλοφιλικές ενώσεις τα τελευταία χρόνια, όπως και η Ελλάδα από το 2015 προτού κάνει νόμο του κράτους και τους γάμους ομόφυλων ζευγαριών αυτή την εβδομάδα. Ηδη προγραμματίστηκε ο πρώτος γάμος ομόφυλου ζευγαριού στον Δήμο της Νέας Σμύρνης.
Οι ενώσεις τέτοιου είδους μπορεί να γίνουν πιο συνηθισμένες σε ορθόδοξες χώρες που ρέπουν προς την Ευρωπαϊκή Ενωση. Παραμένουν εκτός τραπεζιού στη Ρωσία, που πολεμάει λυσσαλέα την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, όπως και στις χώρες επιρροής της.
Ο ορθόδοξος κόσμος
Η Ανατολική Ορθοδοξία είναι μια κοινωνικά συντηρητική, αρχαία εκκλησία με περίτεχνα τελετουργικά και αυστηρή ιεραρχία. Περίπου 200 εκατομμύρια Ανατολικοί Ορθόδοξοι ζουν κυρίως στην Ανατολική Ευρώπη και τις γειτονικές ασιατικές χώρες, με περίπου το ήμισυ αυτού του συνόλου στη Ρωσία, ενώ μικρότεροι αριθμοί ζουν σε όλο τον κόσμο. Οπως και άλλοι διεθνείς εκκλησιαστικοί φορείς, η Ορθοδοξία έχει αντιμετωπίσει εκκλήσεις για συμπερίληψη των LGBTQ+ ατόμων.
Μια δήλωση του 2016 από ένα συμβούλιο των περισσότερων Ορθοδόξων Εκκλησιών χαρακτήρισε τον γάμο μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας «τον παλαιότερο θεσμό του θείου νόμου» και ανέφερε ότι στα μέλη του απαγορεύτηκε να συνάψουν ενώσεις ομοφυλοφίλων.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, που θεωρείται ο πρώτος μεταξύ ίσων Ορθοδόξων ηγετών, επιβεβαίωσε αυτή τη στάση σε δήλωσή του στο πλαίσιο της ψηφοφορίας στην ελληνική Βουλή. Αλλά πρόσθεσε ότι η εκκλησία πρέπει να ανταποκρίνεται στα μέλη τέτοιων ενώσεων «με ποιμαντική ευθύνη και με αγάπη σαν του Χριστού».
Σε χώρες όπου οι Ορθόδοξοι αποτελούν πλειοψηφία, οι πιστοί λένε ότι η κοινωνία δεν πρέπει να αποδέχεται την ομοφυλοφιλία ή να εγκρίνει τους γάμους ομοφυλοφίλων, σύμφωνα με έρευνες που διεξήχθησαν το 2015 και το 2016 από το Pew Research Center, μια δεξαμενή σκέψης με έδρα την Ουάσιγκτον.
Στην Ελλάδα, σημειώνει το Associated Press, έδειξαν σχετική ανοχή. Ο ελληνικός νόμος επικυρώνει τον γάμο στην αστική σφαίρα, αλλά δεν απαιτεί από καμία εκκλησία να εκτελεί τέτοιες τελετές. Ωστόσο, η ηγεσία της Εκλλησίας της Ελλάδας αντιτάχθηκε ομόφωνα στον νόμο τον Ιανουάριο, λέγοντας ότι «η δυαδικότητα των φύλων και η συμπληρωματικότητά τους δεν είναι κοινωνικές εφευρέσεις, αλλά προέρχονται από τον Θεό».
Ο Ελληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης αναγνώρισε τη θέση της εκκλησίας, αλλά ξεκαθάρισε ότι «συζητάμε αποφάσεις του ελληνικού κράτους, που δεν σχετίζονται με θεολογικές πεποιθήσεις».
Τα ενώσεις ομοφύλων ενδέχεται να υπάρξουν στο εγγύς μέλλον ορισμένων ορθόδοξων χωρών, εκτιμά ο Γιώργος Δημακόπουλος, διευθυντής του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Fordham της Νέας Υόρκης.
Ας δούμε, όμως, τι κάνουν οι άλλες Ορθόδοξες χώρες αυτή τη στιγμή.
Ουκρανία
Στην Ουκρανία, τα ομόφυλα ζευγάρια δεν μπορούν να εγγραφούν νόμιμα. Το 2023, το ζήτημα έγινε οξύ καθώς πολλά ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα εντάχθηκαν στις ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας. Το ίδιο έτος εισήχθη στη Βουλή ένα νομοσχέδιο για τη θέσπιση συμφών συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια, παρέχοντας βασικά δικαιώματα, όπως αποζημίωση εάν ένας από τους συντρόφους σκοτωθεί στη μάχη.
Το Παν-Ουκρανικό Συμβούλιο Εκκλησιών και Θρησκευτικών Οργανώσεων -το οποίο περιλαμβάνει τις δύο αντίπαλες Ορθόδοξες Εκκλησίες της Ουκρανίας- αντιτάχθηκε στο σχέδιο νόμου, υποστηρίζοντας ότι ορισμένες διεθνείς οντότητες χρησιμοποιούν την τρέχουσα κατάσταση της χώρας για να επιβάλουν ανεπιθύμητες αλλαγές. Η νομοθεσία παραμένει σε εκκρεμότητα.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε το 2023 ότι η Ουκρανία παραβίασε τα δικαιώματα ενός ζευγαριού του ίδιου φύλου που ζητούσε νομική προστασία, η οποία παρέχεται σε παντρεμένα ετεροφυλόφιλα ζευγάρια. Η Ουκρανία είναι κατά πλειοψηφία Ορθόδοξη, με διάφορες θρησκευτικές μειονότητες.
Ρωσία
Στην ολοένα και πιο συντηρητική Ρωσία, ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έχει σφυρηλατήσει μια ισχυρή συμμαχία με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και έχει καταστήσει τις «παραδοσιακές οικογενειακές αξίες» ακρογωνιαίο λίθο της διακυβέρνησής του, αντιπαραβάλλοντάς τις με τις «διαστροφές» της Δύσης.
Ο Πούτιν ουσιαστικά απαγόρευσε τους γάμους ομοφυλόφιλων στη συνταγματική αναθεώρηση του 2020, προσθέτοντας μια ρήτρα που ορίζει ότι ο γάμος είναι μια ένωση άνδρα και γυναίκας.
Το 2013, το Κρεμλίνο υιοθέτησε αυτό που είναι γνωστό ως νόμος για την «gay προπαγάνδα», απαγορεύοντας κάθε δημόσια έγκριση «μη παραδοσιακών σεξουαλικών σχέσεων» μεταξύ ανηλίκων.
Μετά την αποστολή στρατευμάτων στην Ουκρανία το 2022, οι ρωσικές αρχές ενίσχυσαν μια εκστρατεία ενάντια σε αυτό που αποκάλεσε «εξευτελιστική» ηθική επιρροή της Δύσης, κάτι που οι υποστηρικτές των δικαιωμάτων θεώρησαν ως απόπειρα νομιμοποίησης του πολέμου.
Ο Πατριάρχης της Μόσχας Κύριλλος προσέβαλε τα δικαιώματα των LGBTQ+. Ως επικεφαλής της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, επιβλέπει το μεγαλύτερο Ορθόδοξο ποίμνιο στον κόσμο. Χαρακτήρισε την εισβολή της χώρας του στην Ουκρανία ως μέρος ενός μεταφυσικού αγώνα ενάντια σε μια φιλελεύθερη ατζέντα που περιλαμβάνει «παρελάσεις ομοφυλοφίλων».
Τον Νοέμβριο, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ρωσίας απαγόρευσε ουσιαστικά τον ακτιβισμό στους ΛΟΑΤΚΙ, χαρακτηρίζοντας τους «εξτρεμιστική ομάδα».
Το 2021, μια έρευνα από τον κορυφαίο ανεξάρτητο δημοσκόπο της Ρωσίας, το Levada Center, έδειξε ότι μόνο το 33% των Ρώσων συμφωνεί πλήρως ή κάπως ότι οι ομοφυλόφιλοι άνδρες και γυναίκες πρέπει να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα με τους ετεροφυλόφιλους, με το ποσοστό αυτό να είναι μειωμένο σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.
Λευκορωσία
Ο Οικογενειακός Κώδικας της Λευκορωσίας ορίζει τον γάμο ως «ένωση μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας». Επίσης, δεν υπάρχει νομοθεσία που να απαγορεύει τις διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου. Η ομοφυλοφιλία αποποινικοποιήθηκε στη Λευκορωσία το 1994, αλλά η LGBTQ+ κοινότητα αντιμετωπίζει έντονο στίγμα και υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών.
Ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων αναφέρουν εκατοντάδες περιπτώσεις όπου η KGB - η κύρια υπηρεσία εσωτερικής ασφάλειας της χώρας - προσπάθησε να στρατολογήσει ομοφυλόφιλους και απειλούσε να τους απομακρύνει.
Σερβία και Μαυροβούνιο
Η Σερβία και το Μαυροβούνιο, δύο συντηρητικά βαλκανικά έθνη όπου η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει τεράστια επιρροή, είχαν μικτά αποτελέσματα όσον αφορά τα δικαιώματα LGBTQ+ που αποτελούν μέρος των προσπαθειών τους για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το μικροσκοπικό Μαυροβούνιο ψήφισε ένα νομοσχέδιο το 2020 που επιτρέπει τις σχέσεις μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου - όχι γάμους και με λιγότερα δικαιώματα. Στη Σερβία, ένα παρόμοιο σχέδιο νόμου δεν έφτασε ποτέ σε κοινοβουλευτική ψηφοφορία. Η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία διατηρεί στενές σχέσεις με τη ρωσική εκκλησία, έχει αντιταχθεί στην ιδέα των γάμων μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου.
Ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς δήλωσε ότι δεν θα υπογράψει νομοσχέδιο για τους γάμους ομοφυλόφιλων, αν και η Σερβία έχει ανοιχτά δηλωμένη λεσβία πρωθυπουργό εδώ και χρόνια.
Οι πορείες pride στη Σερβία απαγορεύονται συνήθως ή γίνονται υπό αυστηρά μέτρα ασφαλείας. Στο Μαυροβούνιο, αν και επιτρέπονται τα σύμφωνα συμβίωσης μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου, η κοινωνία των 620.000 ατόμων με πλειοψηφλια τους άνδρες παραμένει διχασμένη ως προς το θέμα.
Ρουμανία και Μολδαβία
Η Ρουμανία είναι ένα από τα λίγα μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης που δεν επιτρέπει ούτε γάμους ομοφυλόφιλων ούτε πολιτικές ενώσεις, παρά την αυξανόμενη κοινωνική αποδοχή των LGBTQ+ ατόμων.
Το 2023, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε ότι η Ρουμανία απέτυχε να εξασφαλίσει τα δικαιώματα των ομόφυλων ζευγαριών με το να μην αναγνωρίζει νομικά τις σχέσεις τους. Στις αρχές Φεβρουαρίου στη Ρουμανία, ακτιβιστές LGBTQ+ φέρεται να δέχθηκαν επίθεση ενώ πραγματοποιούσαν ειρηνική διαμαρτυρία έξω από τα κεντρικά γραφεία του ακροδεξιού κόμματος AUR της χώρας στο Βουκουρέστι.
Το 2018, η Ρουμανία διεξήγαγε δημοψήφισμα -με την υποστήριξη της Ορθόδοξης Εκκλησίας- σχετικά με το αν θα περιοριστεί ο συνταγματικός ορισμός του γάμου από «ένωση συζύγων» σε «ένωση μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας». Οι υπερασπιστές των δικαιωμάτων προέτρεψαν τους Ρουμάνους να μποϊκοτάρουν την ψηφοφορία, η οποία απέτυχε λόγω της χαμηλής συμμετοχής.
Στη γειτονική Μολδαβία, η οποία δεν είναι μέλος της ΕΕ αλλά έχει επίσημο καθεστώς υποψηφιότητας, δεν επιτρέπονται ούτε γάμοι ομοφυλόφιλων ούτε σύμφωνα συμβίωσης. Η μεγάλη πλειοψηφία και στις δύο χώρες είναι Ορθόδοξοι.
Βουλγαρία
Η κοινή γνώμη στη Βουλγαρία είναι ως επί το πλείστον εχθρική προς τους ομοφυλόφιλους και περισσότερο με τους γάμους ομοφυλόφιλων. Στη γειτονική χώρα κυριαρχούν ακόμη οι πατριαρχικές οικογενειακές παραδόσεις.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων πέρυσι διαπίστωσε ότι η κυβέρνηση της Βουλγαρίας παραβίαζε την ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα ανθρώπινα δικαιώματα, παραλείποντας να αναγνωρίσει νομικά τα ομόφυλα ζευγάρια. Το δικαστήριο έκρινε επίσης ότι η Βουλγαρία είναι υποχρεωμένη να υιοθετήσει νομική αναγνώριση για ομόφυλα ζευγάρια, αλλά η χώρα δεν δείχνει πρόθεση εφαρμογής της απόφασης.
Οι ηγέτες της Βουλγαρικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία περιλαμβάνει περίπου το 80% των Βουλγάρων, καταδίκασαν την απόφαση του ΕΔΑΔ και κάλεσαν την κυβέρνηση να μην υποχωρήσει. Το Σύνταγμα της Βουλγαρίας απαγορεύει ρητά την αναγνώριση του γάμου μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου. Η τροποποίηση του συντάγματος απαιτεί πλειοψηφία 2/3 στο κοινοβούλιο σε τρεις διαδοχικές ψηφοφορίες. Ενα τέτοιο σενάριο φαίνεται μακρινό, αν όχι απίθανο.