Ένα ταχέως αναπτυσσόμενο οικοσύστημα φυσικού αερίου αναδύθηκε την τελευταία δεκαετία στην ευρύτερη γειτονιά μας της Ανατολικής Μεσογείου.
Ισραήλ, Κύπρος και Αίγυπτος βρίσκονται στο επίκεντρο των εξελίξεων με σημαντικές ανακαλύψεις κοιτασμάτων φυσικού αερίου. Οι ίδιες μοιράζονται παρόμοιες περιφερειακές ανησυχίες και ατζέντες ενώ επιδιώκουν να επιτύχουν ενεργειακή επάρκεια.
Μέχρι στιγμής έχουν γίνει 50 θαλάσσιες γεωτρήσεις σε όλη την περιοχή. Οι σχεδιασμοί προέβλεπαν επιτάχυνση της γεωτρητικής δραστηριότητας το 2020 αλλά η πανδημία του κορονοϊού ανέστειλε όλες τις εργασίες και έκοψε τα ‘φτερά’, ή μάλλον τα τρυπάνια των πετρελαϊκών εταιριών λόγω πτώσης των παγκόσμιων τιμών ενέργειας.
Μόνο η Τουρκία, κάνοντας πολιτικό παιχνίδι, στέλνει τα ερευνητικά της πλοία για σεισμικές καταγραφές ακόμη και μέσα στη ‘διεθνώς αναγνωρισμένη ΑΟΖ της Κύπρου’, αλλά και αλλού, σύμφωνα με τη ‘δική της ερμηνεία περί θαλασσίων συνόρων’ γράφει ο Petroleum Economist (13-5-2020). Το γεγονός ότι και οι οκτώ γεωτρήσεις που έκανε σε αμφισβητούμενες και μη περιοχές στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν άγονες, δεν φαίνεται να την πτοεί.
Τα μέλη του ΝΑΤΟ, Ελλάδα και Τουρκία, είναι δύο «εχθρικοί σύμμαχοι» αναφέρει η ιστοσελίδα Global Risk Insights του LSE (London School of Economics) σε άρθρο με τίτλο ”Ανατολική Μεσόγειος: Πολύ μικρή η μπανιέρα για δυο λουόμενους”. Υπαινίσσεται δε ότι ενώ λείπει η γάτα (Αμερική) παίζουν τα ποντίκια, αλλά ακόμη και αν υπάρξει ισχυρή διαμεσολάβηση τα δυο μέρη πρέπει να παραιτηθούν από ριζοσπαστικούς ισχυρισμούς για το Αιγαίο.
Στασιμότητα μέχρι νεοτέρας
Ο Julian Bowden, ειδικός ερευνητής στο Ινστιτούτο Ενέργειας της Οξφόρδης, με εξειδίκευση στο φυσικό αέριο ισχυρίζεται ότι οι ανακαλύψεις στα ανοιχτά της Κύπρου προκαλούν «απογοήτευση» αφού ενώ ‘χαιρετίστηκαν’ αρχικά ως μεγάλες στη συνέχεια υποβαθμίστηκαν.
Ο Petroleum Economist αναφέρεται στη στασιμότητα των εργασιών στην Κυπριακή ΑΟΖ και στην αβεβαιότητα για το μέλλον του αγωγού East Med που σχεδιάζεται να συνδέσει τις ενεργειακές πηγές της Ανατολικής Μεσογείου στο Ευρωπαϊκό σύστημα φυσικού αερίου μέσω της Ελλάδας. Πρόκειται για μια διάχυτη άποψη αφού μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν ποσότητες αερίου ικανές να τροφοδοτήσουν τον, κατά τα άλλα πανάκριβο αγωγό, τα δεδομένα της αγοράς είναι αποθαρρυντικά και σαν έργο είναι τεχνικά εξαιρετικά δύσκολο. Σαν να μην έφταναν αυτά, η συμφωνία ΑΟΖ μεταξύ Τουρκίας και κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας της Λιβύης (GNA), που έγινε εσκεμμένα προκειμένου να διεμβολίσει την τροχιά του, αποδυναμώνει έτι περαιτέρω τη συζήτηση αυτή.
Μέχρι στιγμής, ενώ ο αγωγός παραμένει στο τραπέζι και ως διπλωματικό ανάχωμα στην τουρκική προκλητικότητα, η όλη υπόθεση δεν φαίνεται να ‘περπατάει’ και για έναν ακόμη λόγο: Η Ευρωπαϊκή Ένωση σκοπεύει να αποδεσμεύσει την οικονομία της από τα ορυκτά καύσιμα έως το 2050, ”πράγμα που σημαίνει ότι η κατανάλωση φυσικού αερίου πρέπει να μειωθεί κατά 20-25% έως το 2030”. Στο μεταξύ η Ευρωπαϊκή αγορά έχει διασφαλίσει επαρκή τροφοδοσία σε φυσικό αέριο και LNG μέσω αγωγών από Ρωσία, Αζερμπαϊτζάν κλπ. Παράλληλα, το αέριο από τα κοιτάσματα του Ισραήλ, όσο δεν χρησιμοποιείται μέσα στη χώρα, έχει δρομολογηθεί προς Ιορδανία και Αίγυπτο. Τον Ιανουάριο του 2020, το Ισραήλ άρχισε να εξάγει αέριο στην Αίγυπτο με μια δεκαετή συμφωνία 15 δις$ ενώ το 2016, Noble και Delek έκαναν 15ετή συμφωνία με την Ιορδανία 10 δις$.
Μια από τις προτεινόμενες λύσεις είναι οι χώρες παραγωγοί να εξάγουν φυσικό αέριο αφού διοχετευτεί στην Αίγυπτο η οποία διαθέτει δύο τερματικούς σταθμούς εξαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου. Επειδή αυτές οι εγκαταστάσεις είναι παρωχημένες σχεδιάζονται και νέες στις ακτές της Μεσογείου και στην Ερυθρά Θάλασσα.
Η εμπειρία του Ισραήλ
«Αυτό που συμβαίνει εδώ γύρω μοιάζει σαν να πρόκειται για ανακάλυψη χρυσορυχείου» λέει η Ya’ara Peretz, της περιβαλλοντικής ομάδας Green Course του Ισραήλ, βλέποντας όλη αυτή την κινητικότητα γύρω από το φυσικό αέριο.
Η κυβέρνηση του Ισραήλ απορρίπτει τις περιβαλλοντικές ανησυχίες των πολιτών υποστηρίζοντας ότι το φυσικό αέριο είναι καθαρό καύσιμο που θα μειώσει την ατμοσφαιρική ρύπανση ενώ σχεδιάζει να αυξήσει τη χρήση του στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η αλήθεια είναι ότι ενώ το φυσικό αέριο απελευθερώνει λιγότερο CO2 από ότι το πετρέλαιο όταν καίγεται, εντούτοις κατά την παραγωγή και μεταφορά του εκλύεται το πλέον ρυπογόνο μεθάνιο. Επιπλέον, «η στρατηγική αυτή λειτουργεί εις βάρος των προσπαθειών για αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών στο ενεργειακό μείγμα του Ισραήλ. «Πρόκειται για μια ηλιόλουστη χώρα που θα μπορούσε να αξιοποιήσει καλύτερα την ηλιακή ενέργεια» ισχυρίζεται η Peretz.
Παρά τις βαρύγδουπες εξαγγελίες των πολιτικών, οι πολίτες μέχρι στιγμής δεν έχουν δει ουσιαστικά ‘οφέλη’ από το φυσικό αέριο. Το 2015, ο πρωθυπουργός Νετανιάχου υποσχόταν «εκατοντάδες εκατομμύρια σέκελ (1σέκελ= 0.25 ευρώ) για εκπαίδευση, ευημερία, υγεία», αλλά το πολύ -υπεσχημένο κρατικό ταμείο πλούτου, δεν έχει δημιουργηθεί ακόμη σύμφωνα με το associated press.
Η τιμή που πληρώνουν οι Ισραηλινοί καταναλωτές για το ρεύμα έχει αυξηθεί σταθερά από το 2015, αφού συνδέεται με τον δείκτη τιμών καταναλωτή των ΗΠΑ, ενώ οι τιμές παγκοσμίως έχουν πέσει. Αυτό συμφωνήθηκε κάπως έτσι το 2012 μεταξύ εκπροσώπων της Tamar Petroleum και της κρατικής εταιρίας ηλεκτρισμού IEC(Israel Electric Corporation). Όσοι διαφώνησαν παραμερίστηκαν .. όπως η επικεφαλής της αρχής δημοσίων υπηρεσιών κοινής ωφελείας, που υποστήριξε ότι ο μηχανισμός τιμολόγησης ήταν άδικος για τους καταναλωτές.
Παρομοίως ο αντιμονοπωλιακός επίτροπος του Ισραήλ παραιτήθηκε διαμαρτυρόμενος ότι η συμφωνία του 2015 δεν δημιουργεί ανταγωνισμό στην αγορά. Χιλιάδες πολίτες διαδήλωσαν αλλά ο Νετανιάχου ‘πέρασε το δικό του’ επικαλούμενος θέματα εθνικής ασφάλειας. Η δε Chevron, στην οποία μετά την εξαγορά της Noble Energy ανήκει το κοίτασμα Tamar, δήλωσε απλά ότι «πιστεύει ακράδαντα στην ιερότητα των συμβάσεων».. Να σημειωθεί ότι στη Chevron πέρασαν, εκτός από τα κοιτάσματα Tamar και Leviathan του Ισραήλ, και το κοίτασμα Αφροδίτη της Κύπρου.
«Το 2020, μετά τον κορονοϊό ο μέσος Ισραηλινός πληρώνει δύο και τρεις φορές παραπάνω τη μονάδα ενέργειας από ότι διατίθεται στην παγκόσμια αγορά», λέει τώρα ο Gabriel Mitchell, ερευνητής στο Ινστιτούτο Mitvim του Ισραήλ. Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι το IEC σε πρόσφατη αγορά LNG από τη διεθνή αγορά πλήρωσε χαμηλότερη τιμή από αυτή που δίνουν τα οικόπεδα αερίου του Ισραήλ.
Επίσης, το Ισραήλ υπέγραψε πέρυσι συμφωνία προμήθειας ηλιακής ενέργειας στη μισή τιμή από αυτή του αερίου. Επομένως μια σκέψη που αιωρείται είναι γιατί να προτιμήσουν το αέριο του Leviathan όταν υπάρχει φθηνότερη και καθαρότερη ενέργεια.
Υδρογονάνθρακες και περιβάλλον
Οι περιβαλλοντολόγοι βλέπουν την ανάπτυξη φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο ως λανθασμένη επιλογή: ρυπαίνει το περιβάλλον, επιδεινώνει την υπερθέρμανση του πλανήτη, θέτει σε κίνδυνο το οικοσύστημα της περιοχής, και προσθέτει ένα νέο εκρηκτικό μηχανισμό σε μια περιοχή που είναι ήδη ναρκοπέδιο. Επιπλέον, οι πιθανότητες για διαρροές ή εκρήξεις αυξάνονται σε τόσο μεγάλα βάθη θάλασσας (1.450-3.000μ).
Το περιβάλλον στην ανατολική Μεσόγειο ήδη βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή αναφέρει άρθρο του αμερικανικού περιοδικού ’the Atlantic’ με τίτλο «Η σπουδαιότερη θάλασσα στην ιστορία πεθαίνει». Τα ευρήματα φυσικού αερίου έχουν μετατρέψει τη θάλασσα σε γεωπολιτικό πεδίο μάχης. Θα πρέπει να ληφθούν μέτρα, «τώρα ή ποτέ», για να σωθεί. Οι χώρες της περιοχής φαίνονται ανίκανες να εγκαταλείψουν τα βραχυπρόθεσμα οικονομικά οφέλη, παρότι οι συνθήκες επιδεινώνονται. Οι φόβοι για διαρροές είναι υπαρκτοί και δύσκολα αντιμετωπίσιμοι σε μια τόσο κλειστή θάλασσα. Μια σταγόνα νερού χρειάζεται 100 χρόνια να βγει από αυτή τα δε ρεύματα έχουν φορά από τα δυτικά προς ανατολικά αναφέρει χαρακτηριστικά. Σκεφτείτε, λέει, ότι όταν ένα δεξαμενόπλοιο βυθίστηκε κοντά στην Αθήνα, πριν τρία χρόνια, ήταν δύσκολο να περιοριστεί η ρύπανση. Αν λοιπόν συμβεί κάτι αντίστοιχο σε ένα από τα απομακρυσμένα πεδία ερευνών στην ανατολική Μεσόγειο τα αποτελέσματα θα είναι καταστροφικά.
«Η καλύτερη και γρηγορότερη λύση στην κρίση της Ανατολικής Μεσογείου είναι τα ορυκτά καύσιμα να παραμείνουν στο έδαφος», δηλώνει ο Jonathan Gant, της οργάνωσης ‘Global Witness’. Παρόμοιες σκέψεις διατυπώνονται και στο Ισραήλ. Η Global Witness ζήτησε επίσης να αποσυρθεί το Project του αγωγού EastMed από τον επίσημο κατάλογο της ΕΕ. Εκτιμούν ότι ο αγωγός θα επέφερε δραματική αύξηση στα ετήσια επίπεδα αερίων εκπομπών, συγκρίσιμα με αυτά της πλέον ρυπογόνου λιγνιτικής μονάδας στο Bełchatów της Πολωνίας.
Να σημειωθεί επίσης ότι οι γεωτρήσεις και η μεταφορά φυσικού αερίου μέσω αγωγών έχουν ως αποτέλεσμα τη διαρροή μεθανίου, με 86 φορές πιο βλαπτικές συνέπειες για την υπερθέρμανση του πλανήτη από ότι το διοξείδιο του άνθρακα σε περίοδο 20 ετών.
Η Υπηρεσία Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σε πρόσφατη μελέτη (2019) απαριθμεί μια σειρά από κινδύνους που σχετίζονται με τη δραστηριότητα των ερευνών για υδρογονάνθρακες στην Ανατολική Μεσόγειο με επιπτώσεις για το περιβάλλον, τους εργαζόμενους και τους τοπικούς πληθυσμούς όπως:
Εκλύσεις αερίων θερμοκηπίου (GHG) στην ατμόσφαιρα, κυρίως μεθάνιο (CH4) και διοξείδιο του άνθρακα (CO2).
Διαταραχή της θαλάσσιας ζωής από σεισμικές έρευνες, θόρυβο, δονήσεις κ.λπ.
Διαταραχές από την τοποθέτηση γεωτρητικού εξοπλισμού στο βυθό, αγκυροβόλιο σκαφών γεώτρησης, απόρριψη ιζημάτων από τη στήλη της γεώτρησης.
Εκλύσεις στη θάλασσα από διασπορά χημικών ουσιών και υδρογονανθράκων.
Μια καταστροφή του μεγέθους του Deep Water Horizon (DWH) στατιστικά έχει πιθανότητα να επαναληφθεί κάθε 17 χρόνια.
Η Μεσόγειος χαρακτηρίζεται από υψηλή βιοποικιλότητα που όμως εξαφανίζεται με γρήγορους ρυθμούς. Μια από τις αιτίες είναι η συχνή κυκλοφορία εμπορικών, ερευνητικών και πολεμικών πλοίων. Εκτός από τις γειτονικές χώρες, Ρωσία, ΗΠΑ, ακόμη και Ιράν και Κίνα ‘χώνουν τη μύτη τους’ στην περιοχή. Η ωραία εικόνα που έχουμε για την ανατολική Μεσόγειο, δεν μπορεί να διατηρηθεί για πολύ ακόμη, λόγω της κλιματικής αλλαγής και της γρήγορης αύξησης του πληθυσμού στις γύρω χώρες, που επιταχύνουν την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Η επιφάνεια της θάλασσας θερμαίνεται με γρήγορους ρυθμούς και κατακλύζεται από πλαστικά. «Κάθε χρόνο, οι καταιγίδες γίνονται πιο βίαιες και πιο απρόβλεπτες» δήλωσε ο Δημήτρης Αχλαδότης, ψαράς από το Καστελόριζο. «Τίποτα δεν δείχνει φυσιολογικό πια».
Ο δρόμος για το φυσικό αέριο στην Ανατολική Μεσόγειο αποδεικνύεται ασύμμετρος αφού περνάει μέσα από γεωπολιτικές αναταράξεις, εγκυμονεί σοβαρούς περιβαλλοντικούς κινδύνους, και υποδαυλίζει την υπερθέρμανση του πλανήτη. Φαίνεται μάλλον σαν πισωγύρισμα παρά σαν γέφυρα προς τα εμπρός γράφει ο Nir Hasson στην εφημερίδα haaretz του Ισραήλ.
Συνεκτιμώντας όλες τις παραμέτρους η πιο ‘αναίμακτη’ και ελπιδοφόρα διαδρομή για τους λαούς της Ανατολικής Μεσογείου φαίνεται να περνάει μέσα από τον ήλιο και τον αέρα. Με λίγα λόγια οι γύρω χώρες πρέπει να επενδύσουν στις βιομηχανίες του μέλλοντος και σε έργα χαμηλών εκπομπών άνθρακα.