Ο ανθρώπινος πολιτισμός, από την αρχή της μακραίωνης πορείας του, «ιχνογραφούσε» τη πραγματική αλλά και τη συμβολική εικόνα της εξέλιξης του. Ο βίος του ανθρώπου, οι υλικές πλευρές της εξέλιξης (παραγωγή, αρχιτεκτονική, καλλιέργεια γης, τεχνολογία, κ.α), οι συνήθεις, οι σχέσεις, τα συναισθήματα, έπαιρναν αισθητική μορφή, μέσα από τον συμβολισμό, τις αναπαραστάσεις, τους μύθους, τις τέχνες, συμβάλλοντας στην αυτογνωσία, αλλά και στην ερμηνεία που έδινε ο άνθρωπος στον τρόπο ζωής και στα επιτεύγματά του.
Είναι αυτό που ονομάζουμε κοσμοεικόνα ή κοσμοείδωλο και αποτελεί τις αναπαραστάσεις και την αντίληψη του κόσμου μας σε συμβολικό επίπεδο. Είναι ο Λόγος και η αναφορά του ανθρώπινου πολιτισμού στο ίδιο του τον εαυτό. Το κοσμοείδωλο, ως συνισταμένη πολλών ερμηνειών για το μυστήριο της ζωής μας, στην εξέλιξη του πολιτισμού απέκτησε διαφορετικά πρόσωπα, παρόλο που ορισμένες συμβολικές μορφές του κοσμοειδώλου, θεωρούνται γενικευμένες και πολύ ουσιαστικές. Συνήθως είναι αυτές που αγγίζουν μύχιες πτυχές του ανθρώπου και της ψυχολογίας του, που συνδέονται με πραγματικές τομές στον ανθρώπινο πολιτισμό και οι οποίες ανέδειξαν και ολοκλήρωσαν τον άνθρωπο στην μέγιστη μορφή αυτονομίας του μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο. Οι αρχαίοι μύθοι είναι μορφές αναπαραστάσεων που αποτελούν αποτυπώματα του συλλογικού ασυνείδητου των λαών και μας μιλούν τόσο για την πράξη, όσο και για την κατασταλαγμένη σοφία της ιστορίας.
Μεταξύ των αναπαραστάσεων αυτών, κεντρική κοινωνική σημασία κατέχει η αρχαιοελληνική μυθολογία, που αποτελεί οικουμενικό παράδειγμα ερμηνείας και συμβολικής αποτύπωσης της ανθρώπινης ζωής και εξέλιξης.
Η ελληνική μυθολογία, είναι σαφώς και μια ερμηνευτική σημειολογία, στηριγμένη στην ανθρώπινη διαλεκτική σκέψη, έτσι που μπορεί να εξηγήσει τα όρια, τον πνευματικό και τεχνικό πλούτο, αλλά και να προβάλλει στο παρόν το εύρος, αλλά και τους περιορισμούς και της σύγχρονης ζωής. Η αρχαία ύβρις, εκφράζει πάντα την υπερβολή και το ξεπέρασμα των ορίων και είναι πολύ έντονη η μνήμη και η επίκλησή της, ακόμα και στις μέρες μας. Ύβρη αποκαλούμε, για παράδειγμα, την οικολογική λεηλασία που προκαλεί ο μαζικός παραγωγικός πολιτισμός μας, με την αέναη επέκταση του. Η ψυχανάλυση επίσης, στηριγμένη κι αυτή στην αρχαιοελληνική κληρονομιά και το μύθο του Οιδίποδα, αποτελεί μια συμβολική αναπαράσταση νοηματοδότησης και ερμηνείας της ανθρώπινης ψυχολογίας και του πολιτισμού μας.
Στη σύγχρονη εποχή, το κοσμοείδωλο που επικρατεί και κυριαρχεί, είναι η αναπαράσταση του κόσμου ως μια «μεγαμηχανή ισχύος», όπως κατέδειξε ο Αμερικανός κοινωνιολόγος, Λουίς Μάμφορντ. Ο Μάμφορντ, ταξίδεψε αρκετά, ιδιαίτερα στην Δυτική Ευρώπη και ανατέμνει άριστα τον δυτικό κόσμο και τις ολοκληρωτικές παρεκκλίσεις του. Αγωνίστηκε εναντίον του ναζισμού και της ατομικής βόμβας, εναντίον του μακαρθισμού και του πολέμου στο Βιετνάμ. Η εναντίωσή του στην περιβαλλοντική υποβάθμιση που προκάλεσε η τεχνολογική κυριαρχία του βιομηχανισμού, το αυτοκίνητο και ο ανορθολογικός μαζικός σχεδιασμός των πόλεων, τον συγκαταλέγει στους πιο ικανούς διανοητές της οικοσυστημικής-οικολογικής σκέψης.
Ο βιομηχανισμός και ο αυστηρός θετικισμός του ύστερου διαφωτισμού, η μαζική κοινωνία, η οικονομιστική λογική αξιολόγησης των ανθρώπινων σχέσεων και η θρησκεία της «προόδου», συνέπεια της τερατώδους τεχνολογικής εξέλιξης, αποτελεί το κυρίαρχο εργαλείο ηγεμονίας της εξουσίας η οποία αναπαριστά την ανθρώπινη εξέλιξη με όρους παραγωγής, ομοιάζοντας τον άνθρωπο με μηχανή.
Η μεγάλη συμβολή του όμως είναι η μελέτη του πάνω στην κυριαρχία του μηχανικού-τεχνολογικού κόσμου, έναντι του πολύπλευρου εαυτού του ανθρώπου. Η υπερίσχυση της τεχνικής ως ύβρη, με την ταυτόχρονη υποβάθμιση της θεώρησης του ανθρώπου ως συσσωρευμένη παράδοση και ολότητα. Ο ορισμός της Μεγαμηχανής, από τον Μάμφορντ, περιέγραφε την υλικοτεχνική οργάνωση της ισχύος και της εξουσίας μέσα από την ανθρώπινη οργάνωση που δημιούργησε τις πυραμίδες της Αιγύπτου και έφτανε μέχρι την ατομική βόμβα.
Εντοπίζει την αρχή της πλοκής αυτής, από την στιγμή που ο δυτικός πολιτισμός, εξοντώνει τη σοφία των προηγούμενων πολιτισμών και βαφτίζει ως νέο μεταφυσικό ιδεώδες την «κατάκτηση της φύσης» και την διαρκή επέκταση. Στην εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού, ως πραγματικότητα ορίζεται ότι είναι μηχανικά και υλικά αποδεκτό και «ορατό», ποσοτικά μετρήσιμο, θεωρώντας την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη ως κοσμοεικόνα μιας συνεχώς ανανεούμενης μηχανής.
Ως συστατικό στοιχείο για την κατασκευή των μεγαμηχανών και την συνακόλουθη κυβερνητική ισχύ τους, ο Μάμφορντ, προσδιόρισε τους «Άιχμανς»(Eichmanns), από τον Άντολφ Άιχμαν τον ναζιστικό αξιωματούχο που οργάνωσε την υλικοτεχνική υποστήριξη για το Ολοκαύτωμα. Οι Άιχαμανς είναι οι άνθρωποι που είναι διατεθειμένοι να υλοποιήσουν του στόχους της μεγαμηχανής της ισχύος, αδιαφορώντας για οποιοδήποτε ηθικό όριο.
Θα προσθέταμε ως θεμελιώδη θεωρητική ανακάλυψη του Μάμφορντ, την παραδοχή ότι το μηχανικό ρολόι – τον οποίο αναπτύχθηκε από τους μοναχούς του Μεσαίωνα – και όχι η ατμομηχανή υπήρξε ο πρόγονος της Βιομηχανικής Επανάστασης.
Η μελέτη του, εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πεδίο σκέψης, εντός του οποίου μας δείχνει ότι δεν πρέπει να υπάρχει μια μονόπλευρη κυριαρχία του Προμηθεϊκού μύθου, ως αποκλειστική κινητήριος δύναμη του ανθρώπινου πολιτισμού.
Ο άνθρωπος, στο πέρασμα των χιλιετιών, άρχισε να κατασκευάζει σε πολύ μεταγενέστερο χρόνο, τον τεχνικό πολιτισμό και τα εργαλεία. Ήταν η γλώσσα και τα σύμβολα, οι ζωγραφιές, οι αρμονικοί ήχοι, που εξανθρώπισαν τον άνθρωπο για να εκφράσει και να εμπλουτίσει τις ουσιαστικές στιγμές του. Ο άνθρωπος πρωταρχικά κατασκεύασε εικόνες και διαμόρφωσε την γλώσσα του και πολύ μετά κατασκεύασε εργαλεία. Όμως, παρ’όλη την πραγματικότητα αυτή, ο Homo Faber (άνθρωπος μηχανή-κατασκευαστής), θα κυριαρχήσει σχεδόν ολοκληρωτικά έναντι του σκεπτόμενου ανθρώπου, Homo Sapiens.
Έτσι, σ’αυτή τη: «…νέα επιστημονική διανομή ρόλων δεν χωρούσε ο οργανικός κόσμος και βέβαια ο άνθρωπος. Όλες οι ζωντανές μορφές πρέπει να εναρμονιστούν με τη μηχανική κοσμοεικόνα λιώνοντας, κατά κάποιο τρόπο, και χυνόμενες σε νέο καλούπι για να συμμορφωθούν σε ένα τελειότερο μηχανικό πρότυπο. Γιατί η μηχανή από μόνη της ήταν η αληθινή ενσάρκωση της νέας αυτής ιδεολογίας (…) Μόνο απορρίπτοντας την οργανική πολυπλοκότητα, καθαρίζοντάς την με αφαίρεση και τη νοητική αποστείρωση, βγάζοντας εσωτερικά όργανα του ανθρώπου και τυλίγοντας τα υπολείμματα σε ένα ιδεολογικό σάβανο μούμιας, μπόρεσε να γίνει ο άνθρωπος τόσο άψογος και τελειωμένος – από όλες τις απόψεις τελειωμένος! – όσο τα νέα μηχανικά του τεχνήματα. Για να λυτρωθεί από το οργανικό, το αυτόνομο και το υποκειμενικό, ο άνθρωπος πρέπει να μετατραπεί σε μηχανή ή ακόμα καλύτερα, να γίνει αναπόσπαστο μέρος μιας ευρύτερης μηχανής…» (Λ.Μάμφορντ).
Το παράδειγμα του ελληνικού μύθου
Όμως, η συμβολική διαλεκτική αναπαράσταση του ελληνικού μύθου για την τεχνολογία, είναι αδυσώπητη και σκληρή. Η τεχνολογία δεν μπορεί να απελευθερώσει και να ολοκληρώσει τον άνθρωπο. Η Τεχνική, είναι βοηθητική και προχωρά τη ζωή, αλλά είναι πάντα λειψή, κουτσή και κακομούτσουνη, παρά την καπατσοσύνη και το εύρος της. Όπως και το μυθολογικό ανάλογό της, ο Ήφαιστος, ο πρώτος τεχνολόγος, εφευρέτης και γκατζετάκιας της εποχής!!! Ο Ήφαιστος προστάτευε και βοηθούσε τους ανθρώπους όταν υπήρχε πραγματική ανάγκη. Ο Ήφαιστος εκτός από φύλακας της φωτιάς μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο φαντασιακός πατέρας του τεχνικού πολιτισμού. Και όπως η φωτιά, έτσι και η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει ή να επιφέρει καταστροφές, ειδικά όταν διεκδικεί ισότιμη θέση με τον άνθρωπο και δεν υπόκειται στον περιορισμό της από την ανθρώπινη φύση.
Η τεχνολογία ως σύστημα που επιδιώκει να τροποποιήσει γενετικά την ανθρώπινη φύση (μετάνθρωπος), θα αποτελεί πάντα μια ύβρη. Είναι δύσμορφη, όπως ο αρχαίος Θεός. Ο οποίος έχει σεξουαλική «σχέση» και παντριά με την ομορφιά (Αφροδίτη) και την ηδονή, αλλά ποτέ δεν φθάνει στον Έρωτα, το ανθρώπινο πάθος και την ψυχολογική πληρότητα. Επειδή πάντα η Αφροδίτη θα τον απατά με τον ρωμαλέο, δυνατό, γενναίο, ενστικτώδη και όμορφο θεό Άρη!!!
Ο μύθος αυτός, αποτελεί με μια δεύτερη ματιά, τον αποχωρισμό του ανθρώπου του δυτικού Διαφωτισμού, από τη Φύση και τη δική του φύση. Η μηχανική επιστήμη, είναι μόνο ένα ιδεολογικό παράγωγο της ανθρώπινης εμπειρίας και δεν αποτελεί την ολότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Η θρησκεία της μηχανικής προόδου, διαμόρφωσε έναν δυισμό ανάμεσα στον αντικειμενικό και τον υποκειμενικό κόσμο, που όμοιό του δεν είχε επιφέρει καμιά θρησκεία μέχρι τώρα. Επειδή, το βίωμα των θρησκευτικών τελετουργικών, ήταν λειτουργικό μέρος της καθημερινής ζωής και της κοινότητας των ανθρώπων που αγωνιούσαν να ζήσουν οργανικά, σαν ένα σώμα, ο ένας με τον άλλον, παρά τις αναπόφευκτες διαφορές και αντιθέσεις.
Ο μηχανικός κόσμος και η αντιανθρώπινη εκτροπή της Τεχνικής, θα βιώνεται στο σύγχρονο κόσμο ως βίαιη και παθογόνα απόσπαση, ως τραύμα, απώλεια και ακρωτηριασμός. Και η ανθρώπινη φύση θα χρειάζεται να αντιπαλεύει την τεχνολογική ύβρη, αναζητώντας τον Έρωτα και την ζεστασιά των σωμάτων, την ανθρώπινη φιλία και την ανάγκη ακόμα και να αυτοπεριορίζει την απόλυτη «πρόοδο», προκειμένου να αισθάνεται ευτυχισμένη.
Επειδή, πάντα η Αφροδίτη θα συνεχίζει να απατά τον Ήφαιστο με τον θεό Άρη!!!
