Η έννοια της ασφάλειας που παραδοσιακά περιοριζόταν στις στρατιωτικές απειλές μεταξύ κρατών, έχει προοδευτικά επεκταθεί για να καλύψει ευρύτερο πεδίο φαινομένων και δρώντων. Η έννοια της ασφάλειας εντοπίζεται όλο και λιγότερο σε στρατιωτικές απειλές και περισσότερο σε προκλήσεις και τους κινδύνους που προκύπτουν από διαφορετικούς τομείς.
Σήμερα πλέον οι απειλές ανήκουν σε ένα νέο πεδίο ασύμμετρων και αστάθμητων παραγόντων που ξεπερνούν την παραδοσιακή έννοια της απειλής και ως εκ τούτου και της ασφάλειας. Έννοιες όπως «ασύμμετρη απειλή», «υβριδική απειλή» αποτελούν συνήθη πεδία μελέτης και αντιμετώπισης σε επίπεδο μοντέλων διακυβέρνησης. Ζητήματα όπως η μετανάστευση, τα ανθρώπινα δικαιώματα , το περιβάλλον και οι πανδημίες, μεταξύ άλλων, αποτελούν υποκείμενα πρόληψης και αντιμετώπισης της παγκόσμιας κοινότητας που οφείλει πλέον να εστιάζει στην ΑΣΦΑΛΕΙΑ λόγω του αυξανόμενου ρόλου της υποκειμενικής κατανόησης των φαινομένων.
“Καλό σύστημα υγείας σύμφωνα με τις μελέτες και έρευνες που έχουν γίνει, είναι το σύστημα όπου το κράτος παρεμβαίνει αποφασιστικά ως προς τη βελτίωση των δεικτών υγείας προκειμένου να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα των δαπανών για την δημόσια υγεία, δηλ η αναλογία μεταξύ κόστους και δεικτών επίδοσης.”
Όμως τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα της έλευσης του COVID-2019 ανέδειξαν το απογυμνωμένο σύστημα δημόσιας υγείας σε κάθε κράτος, είτε λιγότερο , είτε περισσότερο ανεπτυγμένο. Η κόπωση του Κράτους-Πρόνοιας οδήγησε στην κριτική και στην αμφισβήτηση του από τα νέο-φιλελεύθερα συστήματα, υποβαθμίζοντας τελικά τις πολιτικές του καθώς θεωρήθηκαν δαπανηρές και ασύμφορες ως προς την εφαρμογή τους. Ως εκ τούτου οι πολιτικές λιτότητες οδήγησαν πολλά κράτη σε ‘γενναίες’ περικοπές στον τομέα της δημόσιας υγείας και στις μαζικές ιδιωτικοποιήσεις της υγείας.
Η αντιμετώπιση της δημόσιας υγείας από τα ιδεολογικά συστήματα
Η πανδημική κρίση έφερε την παγκόσμια κοινότητα προ των ευθυνών της και δοκίμασε τα όρια της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής αντοχής των κυβερνήσεων. Στην έκθεση του ο λόρδος Beveridge (1942) με την οποία έθεσε τις βάσεις του μεταπολεμικού Κράτους-Πρόνοιας, συγκαταλέγει την άγνοια και την ασθένεια ανάμεσα στις πέντε μάστιγες από τις οποίες το κράτος οφείλει να προστατεύει τους πολίτες του.
Το κράτος είναι αυτό που πρέπει να επωμιστεί το μεγαλύτερο βάρος ως προς τις δαπάνες που αφορούν στην πρόληψη και προφύλαξη της δημόσιας υγείας. Καλό σύστημα υγείας σύμφωνα με τις μελέτες και έρευνες που έχουν γίνει, είναι το σύστημα όπου το κράτος παρεμβαίνει αποφασιστικά ως προς τη βελτίωση των δεικτών υγείας προκειμένου να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα των δαπανών για την δημόσια υγεία, δηλ η αναλογία μεταξύ κόστους και δεικτών επίδοσης. Η πρώτη αφορά στη φύση των δαπανών και η δεύτερη στη διακυβέρνησης των συστημάτων υγείας.
Όμως με την επικράτηση της δεξιάς ιδεολογίας, του νεοφιλελευθερισμού ή της «συναίνεσης της Ουάσιγκτον» τη δεκαετία του ’70, το μοντέλο άλλαξε, δίνοντας πρωταγωνιστικό ρόλο στις ελεύθερες αγορές βασιζόμενη στη νέα πραγματικότητα της «παγκοσμιοποίησης».
“Οι επενδύσεις δεν παράγουν γρήγορα κέρδη και αυξάνονται οι τιμές των μετοχών για τις ιατρικές εταιρείες, οι οποίες προτιμούν να επενδύσουν στην έρευνα για τις κλασικές παθήσεις, όπως πχ οι καρδιακές παθήσεις, οι παθήσεις που συναρτώνται με το άγχος, κα.”
Οι νεοφιλελεύθεροι έβαλαν το τέλος του μεγάλου συμβιβασμού μεταξύ «κεφαλαίου» και «εργατικού κινήματος», σχετικά με τις αρετές του κράτους πρόνοιας και της κρατικά σχεδιασμένης ανάπτυξης. Οι νεοφιλελεύθεροι πολιτικοί και διανοούμενοι θα σπεύσουν να μας εξηγήσουν πως τίποτα δεν εμποδίζει το άτομο να προσφύγει σε δανεισμό προκειμένου να επενδύσει το ίδιο στην υγεία και στην εκπαίδευση του. Οι επενδύσεις στη δημόσια υγεία δεν είναι εμπορικά βιώσιμες για τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό. Για αυτό και επί δεκαετίες, οι νέο φιλελεύθερες κυβερνήσεις έχουν μειώσει τα κονδύλια στην έρευνα σχετικά με τις νέες ασθένειες και τις πανδημίες. Κι αυτό γιατί αυτές οι επενδύσεις δεν παράγουν γρήγορα κέρδη και αυξάνονται οι τιμές των μετοχών για τις ιατρικές εταιρείες, οι οποίες προτιμούν να επενδύσουν στην έρευνα για τις κλασικές παθήσεις, όπως πχ οι καρδιακές παθήσεις, οι παθήσεις που συναρτώνται με το άγχος, κα. . Ένα κρίσιμο στοιχείο που εντάσσεται στη σφαίρα της οικονομίας αφορά στο γεγονός πως η διατήρηση της υγείας ως δημόσιου αγαθού καθίσταται αδύνατη σε ένα ορισμένο επίπεδο ανισότητας και ανασφάλειας. Οι οικονομολόγοι το ονομάζουν «αποτυχία της αγοράς». Μια έκφραση που πραγματικά τα λέει όλα.
Η απειλή των πανδημιών - και το γεγονός ότι προχωρούμε γρήγορα προς τα λεγόμενα σημεία απόκλισης της κλιματικής κρίσης - είναι ορατά. Όμως, οι κινητήριες δυνάμεις πίσω από το κοντόφθαλμο οικονομικό και πολιτικό μας σύστημα, αρνούνται να δουν το μέλλον και να διαχειριστούν τα νέα δεδομένα πέρα από τους αριθμούς και την κερδοφορία.
➢ Για μια προτεραιοποίηση των πολιτικών
Οι πανδημίες μπορούν να ασκήσουν σημαντική πίεση στα συστήματα υγείας, αναγκάζοντας τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων να καθορίζουν προτεραιότητες για την κατανομή διαθέσιμων πόρων υγειονομικής περίθαλψης και δημόσιας υγείας :
α) σε ατομικό επίπεδο (π.χ. ταξινόμηση ασθενών σε νοσοκομειακό κρεβάτι),
β) σε οργανωτικό επίπεδο (π.χ., οι προτεραιότητες των υπηρεσιών στις οργανώσεις υγείας) και
γ) στο επίπεδο του πληθυσμού (π.χ. ομάδες προτεραιότητας για εμβολιασμό).
Οι σημαντικές πρωτοβουλίες πανδημικού προγραμματισμού, προϋποθέτουν ότι τα συστήματα υγείας θα πρέπει να αφιερώσουν πόρους για τον καθορισμό του τρόπου με τον οποίο θα καθοριστούν οι προτεραιότητες τους πριν από τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, ώστε οι αποφάσεις να μην λαμβάνονται ad hoc, υπό πίεση και σημαντικούς χρονικούς περιορισμούς.
Η εμπειρία έχει δείξει ότι τα ανθρώπινα σχέδια, ακόμη και τα σχέδια πανδημίας διαφορετικών κρατών διαφωνούν για το ποια από αυτές και πολλές άλλες αρχές θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για τη λήψη δίκαιων αποφάσεων καθορισμού προτεραιοτήτων. Σε αυτό το σημείο να γεννάται η ανάγκη για μια οριζόντια και υπερεθνική ανάγκη λήψης αποφάσεων καθώς η πανδημία δεν διαφοροποιείται από κράτος σε κράτος. Ο πλανήτης βρίσκεται σε κίνδυνο και όχι μεμονωμένα κράτη.
Τα ερωτήματα είναι πολλά ως προς την αντιμετώπιση του και την εύρεση της κατάλληλης θεραπείας. Αλλά ακόμα πιο έκδηλη η αγωνία για την αντιμετώπιση του στο πλαίσιο των πολιτικών και συστημάτων δημόσιας υγείας που συναρτώνται με την επικράτηση ιδεολογικών συστημάτων.
➢ Προτάσεις
1ο) Δομικές αλλαγές στα ιδεολογικά συστήματα με την κυριαρχία της υγείας στις προτεραιότητες των πολιτικών ταγών. Ο νεοφιλελευθερισμός αποδείχτηκε ανεπαρκής μπροστά σε παγκόσμια κρίσιμα ζητήματα της ανθρωπότητας, όπως εν προκειμένω η πανδημία COVID-2019. Τι αξία έχει η οικονομική ευημερία όταν η ίδια η ζωή δεν προστατεύεται;
2ο) Αποκεντρωμένα μοντέλα διακυβέρνησης με εκχώρηση αρμοδιοτήτων σε περιφερειακές οντότητες. Το κράτος με τη Βεστφαλιανή του μορφή, έχει ολοκληρώσει τον κύκλο του . Οι νέες συνθήκες και προκλήσεις απαιτούν δομική αλλαγή του μοντέλου διακυβέρνησης και κατανομής της εξουσίας. Νέοι δρώντες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στο πλαίσιο αποκεντρωμένων/αυτοδύναμων οντοτήτων. Εν προκειμένω, ισχυρές αιρετές περιφέρειες με διακριτές αρμοδιότητες και πόρους.
3ο) Αντίστοιχα, σε ευρωπαϊκό επίπεδο πρέπει να προχωρήσει η ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία προκειμένου να επαναπροσδιοριστούν οι σχέσεις μεταξύ πολιτικής / πολιτικής ασφάλειας και διακυβέρνησης της ασφάλειας, καθώς και μεταξύ πολιτικής / οικονομικής ανάπτυξης και διακυβέρνησης της ασφάλειας.
4ο) Δημιουργία ενός νέου Ταμείου για την αντιμετώπιση της κρίσης που θα επιφέρει η πανδημία στα κράτη μέλη της ΕΕ, στη λογική του Ευρωπαϊκού Ταμείο Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση (EC, No 1927/2006). Σκοπός του Ταμείου θα είναι η υποστήριξη τόσο των επιχειρήσεων όσο και των εργαζόμενων και αυτοαπασχολούμενων λόγω αλλαγής των συνθηκών των αποτελεσμάτων που θα επιφέρει η πανδημία στην παγκόσμια οικονομία.
➢ Επίλογος
Γνωρίζουμε πως η πανδημία δεν μπορεί να καταπολεμηθεί αποτελεσματικά μόνο σε ατομικό, ή μόνο σε συλλογικό επίπεδο, αλλά ούτε και μεμονωμένα οι κυβερνήσεις μπορούν. Η πραγματικότητα απέδειξε πως απαιτείται συστράτευση, προετοιμασία, συντονισμός, σχεδιασμός και αποτελεσματικότητα λήψης ταχέων αποφάσεων και αύξησης των προσπαθειών. Οι συνθήκες απαιτούν αφενός ατομική ευθύνη και αφετέρου συλλογική αίσθηση καθήκοντος και ανησυχία για τον συνάνθρωπο μας .
Η πανδημία καλπάζει. Για να διαμορφώσουμε βιώσιμες και αποτελεσματικές απαντήσεις στις προκλήσεις που θέτει, είναι καιρός να προβληματιστούμε σχετικά με το πλαίσιο των αξιών και αρχών της Ηθικής στη Δημόσια Υγεία, για την ετοιμότητα και την αντιμετώπιση της πανδημίας και την αποτελεσματικότητα των πολιτικών επιλογών διακυβέρνησης.
Οι κυβερνήσεις οφείλουν να ενδυναμώσουν τον τομέα της δημόσιας υγείας, να επενδύσουν σε ανθρώπινο δυναμικό αλλά και σε σύγχρονο εξοπλισμό και φυσικά να τελειοποιήσουν την τηλεϊατρική για τα νησιά και τις απομονωμένες περιοχές.
Η ΕΕ οφείλει να αλλάξει τους δημοσιονομικούς της κανόνες και να συμβάλλει με κάθε δυνατό τρόπο στην αντιμετώπιση του προβλήματος.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας να επενδύσει στην έρευνα και σε νέα μοντέλα ασφαλούς διακυβέρνησης της δημόσιας υγείας.
Το 2020 αποτελεί έτος- σταθμός που θα καθορίσει την εποχή μας και θα σηματοδοτήσει τη μετάβαση σε ένα νέο μοντέλο διακυβέρνησης, όπου πλέον νέες πτυχές ασφάλειας θα αποκτήσουν προτεραιότητα όπως η ασφάλεια της δημόσιας υγείας, η αποτροπή βιοαπειλών, κλπ.
Η ασφαλής διακυβέρνηση πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα της παγκόσμιας κοινότητας. Εν τέλει, ποια είναι η αξία της ζωής, αν όχι η ασφάλεια;