Το άρθρο συνυπογράφεται από τον κ. Λόη Λαμπριανίδη και τον επίκ. καθηγητή Α.Π.Θ., τ. Γεν. Γραμματέα του ΥΠΠΕΘ. κ. Γιώργο Αγγελόπουλο
Η πανδημία του κορονοϊού δε γνωρίζει σύνορα, έθνη και τάξεις. Πλήττει αδιάκριτα τους ανθρώπων και ανατρέπει βασικά δεδομένα της ύπαρξης και του τρόπου με τον οποίο τη συλλαμβάνουμε: τη σχέση μας με τον χρόνο και τη σχέση μας με τους άλλους. Καλούμαστε να πάρουμε αποφάσεις που μας υπερβαίνουν: ποιος θα ζήσει, ποιος θα πεθάνει, ποιον θα σώσουμε. Απειλεί την ανθρωπότητα όχι μόνο στη βιολογική της υπόσταση, αλλά ως αυταξία, ως αυτοσκοπό.
Σε στιγμές σαν κι αυτή καλούμαστε να δούμε κάθε άνθρωπο σαν επιμέρους εικόνα της ανθρωπότητας που την εμπερικλείει στην ολότητά της. Να τον δούμε ως πρόσωπο που θέτει απέναντί μας ένα αίτημα αμοιβαιότητας ώστε από κοινού να διατηρήσουμε και να δικαιώσουμε την ύπαρξή μας. Αλλά, στο πλαίσιο αυτό, εμείς είμαστε κάθε φορά η αφετηρία της αμοιβαιότητας και το γεγονός αυτό αναδεικνύει την πολιτική δράση και ευθύνη ως καθολικό αίτημα συνύπαρξης. Ευθύνη με νόημα διττό: ευθύνη απέναντι στον άλλο και ευθύνη απέναντι στον ηθικό και πολιτικό μας εαυτό. Ποιοι θέλουμε να είμαστε και πώς θέλουμε να δράσουμε στην παρούσα συγκυρία. Η απάντηση που θα δώσουμε στο ερώτημα αυτό θα είναι το μέτρο του αναστήματος μας.
Αν έτσι έχουν τα πράγματα, μπορεί να αναρωτηθούμε για το ποια είναι σήμερα η ευθύνη μας ως δάσκαλοι και ως ερευνητές. Για να απαντήσουμε στο ερώτημα πρέπει πρώτα να αναρωτηθούμε τι έχουμε μπροστά μας. Έχουμε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που με τις ατέλειές του δυσχεραίνει το έργο μας; Έχουμε ένα κράτος που δεν μας πληρώνει όσα μας αναλογούν; Έχουμε έναν ασθενή θεσμό για την κατάσταση του οποίου οφείλουμε όλοι να παρέμβουμε με επισημάνσεις, διεκδικήσεις και παρεμβάσεις στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση αλλαγών; Υποστηρίζουμε ότι, δεδομένων όλων των παραπάνω, στην παρούσα συγκυρία αυτό που έχουμε μπροστά μας είναι η ανευθυνότητα της κυβέρνησης. Αυτούς που όμως έχουμε ανάγκη ως συνομιλητές είναι οι φοιτητές και οι μαθητές μας που στερούνται τα υψηλότερα παιδευτικά αγαθά της γνώσης και το βίωμα της εκπαιδευτικής κοινότητας. Φοιτητές και μαθητές μας, που, ακόμη και αν χαίρονται που δεν πάνε στο αμφιθέατρο, στο εργαστήριο, στο σχολείο, δε χαίρονται τη ζωή τους έξω από αυτά. Αυτοί είναι που μας καλούν, συχνά άρρητα, με κάθε τρόπο και με όσα μέσα διαθέτουν να τους προσφέρουμε τα αγαθά που στερούνται. Και στο κάλεσμα αυτό κάθε εμπλεκόμενος στην εκπαίδευση ανταποκρίνεται διότι μεριμνά. Αυτό πρωτίστως γνωρίζει: να μεριμνά. Και για αυτό είναι αδήριτη η ανάγκη να συμβάλουμε με τις όποιες μορφές συνέχισης της σχέσης των φοιτητών και μαθητών μας με τα αγαθά της γνώσης και της κοινότητας που, σαν αντίβαρο στο πάνδημο κακό, πρέπει και αυτά να είναι πάνδημα. Τονίζουμε το «μορφές συνέχισης της σχέσης με τα αγαθά της γνώσης και της κοινότητας» αφενός για να μην εμπλακούμε στο ζήτημα του τι συνιστά «εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση» και αφετέρου για να επισημάνουμε ότι η γνώση εκτός του πλαισίου της κοινότητας (σχολείο, πανεπιστήμιο) δεν υφίσταται για εμάς. Κατανοούμε ότι τα προτάγματα αυτά διαφοροποιούνται ως προς την υλοποίηση τους στις διαφορετικές εκπαιδευτικές βαθμίδες. Η καθολικότητα του αιτήματος της σχέσης με το αγαθό της παιδείας παραμένει σε κάθε περίπτωση.
Εκφράζονται προς τούτο ορισμένες ενστάσεις:
- Δεν έχουν όλοι οι εκπαιδευτικοί, οι φοιτητές και μαθητές τα τεχνολογικά μέσα για να συμμετάσχουν στην «εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση»: Αν η παρατήρηση αυτή μας υπενθυμίζει τη συνταγματικά κατοχυρωμένη καθολικότητα του δικαιώματος στην εκπαίδευση, τότε μέριμνα όλων των εκπαιδευτικών φορέων είναι, από κοινού, να εντοπίσουμε αυτούς τους φοιτητές και μαθητές, να διεκδικήσουμε επιτακτικά, να υποδείξουμε προς την πολιτεία και να υλοποιήσουμε μέτρα άρσης του αποκλεισμού τους. Το κόστος και ο χρόνος που απαιτεί η υλοποίηση παροχής δωρεάν πρόσβασης στο διαδίκτυο, η βελτίωση της ταχύτητας των δικτύων και η παροχή συσκευών είναι διαχειρίσιμο. Η κυβέρνηση είχε άλλωστε διακηρύξει προεκλογικά την παροχή δωρεάν υπολογιστών σε ειδικές ομάδες πληθυσμού. Αν όμως η παρατήρηση απουσίας τεχνολογικών μέσων γίνεται για να υπηρετήσουμε το αίτημα της ισότητας που στο όνομα του εξισωτισμού δέχεται την ιστορική ακινησία, τότε βρισκόμαστε εκτός του όποιου πλαισίου πολιτικής διεκδίκησης. Επιπλέον, η εκπαιδευτική και ερευνητική κοινότητα πρέπει ενεργά να διαμορφώσει τους όρους αξιοποίησης της παρούσας εμπειρίας ώστε η πρόσβαση ειδικά των πιο αδύναμων κοινωνικοοικονομικά φοιτητών και μαθητών στις όποιες εκδοχές «εξ’ αποστάσεως εκπαίδευσης» και στα τεχνολογικά εργαλεία που απαιτούνται, να αποτελέσει ένα ανεκτίμητο γνωστικό εφόδιο. Εφόδιο που, εφόσον αναπτυχθεί και εξασκηθεί συστηματικά, μπορεί να συμβάλει στην ανοδική κοινωνικοοικονομική κινητικότητα και να αμβλύνει την ανισότητα από την οποία βάλλονται.
- Η εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση κινδυνεύει να παγιωθεί και να αντικαταστήσει τη δια ζώσης επικοινωνία εκπαιδευτικού - μαθητή: κάτι τέτοιο δεν ερείδεται σε κανένα ερευνητικό δεδομένο, ούτε υφίσταται ως καθολικά δυνατή προοπτική. Κανένα σύστημα εξ’ αποστάσεως εκπαίδευσης δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη δια ζώσης εκπαιδευτική διαδικασία. Ας το ξεκαθαρίσουμε από την αρχή, ειδικά προς τις πολιτικές δυνάμεις που ψιθυριστά το διακινούν. Αλλά ας μην το αποδεχθούμε ως επιχείρημα για να μην εμπλακούμε στην εξασφάλιση της σχέσης των φοιτητών και μαθητών μας στο αγαθό της παιδείας στην παρούσα συγκυρία. Προχωράμε με αυτά που έχουμε σήμερα για να εξασφαλίσουμε όσα είχαμε χθες και όσα παραπάνω διεκδικούμε για το μέλλον ξεκινώντας από τους μόνιμους διορισμούς, την ενίσχυση των υποδομών, τη βελτίωση των προγραμμάτων και της επιμόρφωσης.
- Η αποδοχή εκπαιδευτικού λογισμικού από ιδιωτικές επιχειρήσεις ανοίγει την κερκόπορτα στην ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης: Η δομή του επιχειρήματος εδώ είναι η εξής: Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι κακές. Τα λογισμικά προέρχονται από ιδιωτικές επιχειρήσεις. Άρα, τα ιδιωτικά λογισμικά είναι κακά. Το επιχείρημα δεν πάσχει μόνο στην πρώτη προκείμενη λόγω γενίκευσης. Από ένα γεγονός, την αποδοχή και αξιοποίηση ενός ιδιωτικού λογισμικού, προσπαθεί να συνάγει ένα ζοφερό μέλλον – αυτό της ιδιωτικοποίησης της εκπαίδευσης - με ένα λογικό άλμα, που αν για λίγο το πιστέψουμε, θα πρέπει να δεχτούμε ότι η ιστορία δεν ξεκίνησε ακόμη. Ζούμε στον προθάλαμό της. Η ιστορία θα ξεκινήσει μόλις καταρρεύσει το υπάρχον κοινωνικοοικονομικό σύστημα. Γνωρίζουμε όμως ότι ως άνθρωποι διαμορφώνουμε την ιστορία μας σε συνθήκες που δεν επιλέγουμε. Η χρησιμοποίηση λογισμικού από ιδιωτικές επιχειρήσεις δείχνει τις προθέσεις των ιδιωτικών επιχειρήσεων να παγιώσουν την εξάρτηση του εκπαιδευτικού συστήματος από αυτές. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να διαπιστώσουμε τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα αυτού του λογισμικού και να απαιτήσουμε την χρήση λογισμικού ανοιχτού κώδικα ανώτερου από αυτό ιδιωτικών συμφερόντων. Η εν λόγω στοχοθεσία αξιοποιεί το παρόν διασφαλίζοντας το μέλλον της παιδείας ως δημόσιου αγαθού.
- Οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν επιμορφωθεί στα λογισμικά που καλούνται να χρησιμοποιήσουν. Τα λογισμικά αυτά διατίθενται, οι οδηγίες χρήσης τους επίσης και η χρήση τους απαιτεί εξάσκηση, κανείς δεν αμφιβάλει για αυτό. Η δυσκολία στη χρήση τους είναι σημαντικό δεδομένο. Η επιμόρφωση σε συνθήκες ιστορικής βίας, η συνεργασία με πιο καταρτισμένους στις ΤΠΕ συναδέλφους για την εκμάθησή των λογισμικών και, ευρύτερα, η κοινή προσπάθεια να παραχθεί εκπαιδευτικό έργο στην πρωτόγνωρη παρούσα συνθήκη, θα αφήσει, στο τέλος της ημέρας, ένα ιδιαίτερα σημαντικό γνωστικό και κοινωνικό-συνεργατικό κεφάλαιο. Αυτό το κεφάλαιο μπορεί να αποτελέσει την παρακαταθήκη για την ποιοτική αναβάθμιση της παρεχόμενης εκπαίδευσης στο δημόσιο σχολείο. Και αυτή η ποιοτική αναβάθμιση συνιστά την ισχυρότερη, ιστορικά συνεπή και διαρκέστερη απάντηση στις φωνές που προκρίνουν, ως πανάκεια, την ελεύθερη αγορά στις ατέλειες της δημόσιας εκπαίδευσης.
Πάνω από όλα, η ενεργή συμμετοχή στη συλλογική προσπάθεια εξασφάλισης της συνέχειας της σχέσης με το αγαθό της παιδείας συνιστά μέγιστο μάθημα πολιτικής διαπαιδαγώγησης στους φοιτητές και στους μαθητές μας. Πραγματώνει την προσφορά χωρίς αντάλλαγμα και ως καταστατική συνθήκη της ανθρώπινης συνύπαρξης και της πολιτικής μας κοινότητας. Είναι μια κίνηση υπέρβασης του ατομικισμού και της λογικής «μένω σπίτι για να φυλάξω μόνο τον εαυτό και τους οικείους μου». Είναι ένα μετουσιωμένο έμπρακτο παράδειγμα που θέτει τα θεμέλια της παρούσας και μελλοντικής συνοχής και της δημοκρατίας στην εκπαίδευση που προτάσσουμε, σε συνθήκες ιστορικής βίας, για να δικαιώσουμε την παρουσία μας ως αυταξία και ως αυτοσκοπό.