Αν και η δραστηριότητα του κ. Γιάννη Ιωαννίδη έχει επικεντρωθεί τους τελευταίους μήνες στην Ευρώπη και την Ελλάδα (και αναφερθήκαμε ήδη σε προηγούμενο άρθρο μας), η διαμάχη ξεκίνησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες και συνδέεται, όχι μόνο έμμεσα αλλά και άμεσα,με τις υγειονομικές και πολιτικές εξελίξεις στις Ηνωμένες Πολιτείες επί προεδρίας Τραμπ και εν τέλει ευρύτερα με τη Δύση.
Πράγματι, ο Γιάννης Ιωαννίδης και ο Γάλλος λοιμωξιολόγος Ντιντιέ Ραούλτ (Didier Raoult), με τη μεγάλη τους επιδραστικότητα και τη μιντιακή τους προβολή, διαδραμάτισαν σημαντικό –αν όχι και καθοριστικό– ρόλο στην εξέλιξη των επίσημων πολιτικών των Ηνωμένων Πολιτειών και του προέδρου Τραμπ για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Ο Ιωαννίδης προσέφερε το επιστημονικό κύρος του ώστε να υποστηρίζει ο Τραμπ, ή ο Μπολσονάρο, πως πρόκειται για μία απλή γρίπη που θα περάσει. Όσο για τον Ντιντιέ Ραούλτ, προέβαλε την υδροξυχλωροκίνη ως το μαγικό φάρμακο που μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την ασθένεια που προκαλεί ο Κόβιντ 19 – και την οποία Τραμπ και Μπολσονάρο συνιστούσαν σε όλους τους Αμερικανούς και τους Βραζιλιάνους.
Συνεπώς, εάν στην Ελλάδα ο Ιωαννίδης, αλλά και ο Ραούλτ δευτερευόντως, λειτούργησαν κατ’ εξοχήν ως παράγοντες σύγχυσης της κοινής γνώμης, στις Ηνωμένες Πολιτείες η επίδραση τους ήταν πολύ μεγαλύτερη μια και δεν έμεινε μόνο στους αρνητές του κορωνοϊού αλλά συνδέθηκε με την επίσημη κυβερνητική πολιτική.
Παρότι σκοπεύαμε να εξετάσουμε παράλληλα και τις δύο αυτές περιπτώσεις, στη διασύνδεσή τους με την πολιτική του προέδρου Τραμπ, τελικώς, λόγω της μεγάλης έκτασης του υλικού, θα αναφερθούμε αποκλειστικά στην περίπτωση Ιωαννίδη, που εξάλλου αφορά και σε έναν συμπατριώτη μας ιδιαίτερα επιδραστικό στην Ελλάδα. Άλλωστε, μετά το πρώτο σχετικό κείμενό μου, είμαι υποχρεωμένος να παραθέσω ένα μεγάλο μέρος του υλικού στο οποίο στηρίζω τη θέση μου. Όσο για τη σχέση του Ραούλτ με την πολιτική Τραμπ σχετικά με την υδροξυχλωροκίνη, θα αναφερθούμε σε ιδιαίτερη μελέτη.
Ο Γιάννης Ιωαννίδης έγινε διεθνώς γνωστός με τη μελέτη του 2005, «Why Most Published ResearchFindings Are False», που αμφισβητεί την εγκυρότητα και τα κίνητρα μεγάλου αριθμού, αν όχι και των περισσότερων, επιστημονικών και ιδιαίτερα ιατρικών ερευνών, καθώς και τα κίνητρα των ερευνητών. Πολλές φορές έχει αναφερθεί στην ανάμειξη των φαρμακευτικών εταιρειών και των καπνοβιομηχανιών στον προσανατολισμό των ερευνών. Μάλιστα, στο περιοδικό Άρδην, το οποίο διευθύνω, αναδημοσιεύσαμε το 2007 άρθρο που είχε γράψει στα αγγλικά, μαζί με τον Ιωάννη Α. Γιαννακάκη, σχετικά με το πώς οι φαρμακευτικές εταιρείες διαφθείρουν μεγάλο αριθμό γιατρών[1].
Με αφετηρία τις επιδραστικές του παρεμβάσεις, ο Γιάννης Ιωαννίδης, που από το 1998 έως το 2010 ήταν καθηγητής στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, έγινε δεκτός στο φημισμένο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ όπου και ανέλαβε την έδρα της «Έρευνας της Υγείας και Πολιτικής», ενώ είναι διευθυντής του Κέντρου Ερευνών Πρόληψης του Stanford και συνδιευθυντής του Meta-Research Innovation Center at Stanford (METRICS).
Ο Γιάννης Ιωαννίδης δεν πραγματοποιεί πρωτογενή έρευνα, αλλά είναι «μετα-αναλυτής» επιστημονικών ερευνών, δηλαδή συνθέτει και εξετάζει τις πραγματοποιούμενες έρευνες.
Εδώ δεν θα ασχοληθούμε με τις λοιπές δραστηριότητές του –επιστημονικές, λογοτεχνικές και άλλες– ούτε με την έντονη παρουσία του στο διαδίκτυο και στα ΜΜΕ. Μας ενδιαφέρουν αποκλειστικά οι παρεμβάσεις του σχετικά με το μεγάλο ζήτημα της πανδημίας, καθώς και ο ρόλος που διαδραμάτισε στη διαμόρφωση της πολιτικής των ΗΠΑ και του προέδρου Τραμπ, και εμμέσως άλλων χωρών, και τέλος στην ενίσχυση της προπαγάνδας των «αρνητών» της πανδημίας σε όλο τον κόσμο.
«Λιγότερο από μια εποχική γρίπη»… και 40 εκατ. νεκροί
H πρώτη βαρύγδουπη επέμβασή του, που τάραξε τα νερά της επιστημονικής κοινότητας αλλά και της κοινής γνώμης στις ΗΠΑ και άνοιξε το «ζήτημα Ιωαννίδη», υπήρξε ένα άρθρο του, στις 17 Μαρτίου 2020, με τον τίτλο «Ένα φιάσκο βρίσκεται υπόκατασκευήν; Καθώς η πανδημία του κορωνοϊού συνεχίζεται, λαμβάνουμε αποφάσεις χωρίς αξιόπιστα δεδομένα»[2] στο οποίο ανέφερε μεταξύ άλλων πως:
«Η τρέχουσα νόσος του κορωνοϊού, Covid-19, έχει χαρακτηριστεί ως η πανδημία του αιώνα. Αλλά μπορεί επίσης να αποτελέσει και το φιάσκο του αιώνα». Και συνεχίζει: «Δρακόντεια αντίμετρα έχουν υιοθετηθεί σε πολλές χώρες. Εάν η πανδημία εξαλειφθεί –είτε από μόνη της είτε λόγω αυτών των μέτρων–, η βραχυπρόθεσμη ακραία κοινωνική αποστασιοποίηση και ο αποκλεισμός ενδέχεται να γίνουν ανεκτές. Πόσο καιρό, όμως, θα πρέπει να συνεχίζονται μέτρα όπως αυτά εάν η πανδημία εξακολουθεί να μαίνεται; Και πώς μπορούν να υποστηρίξουν οι πολιτικοί ότι κάνουν περισσότερο καλό από ζημιά;»
Στηριζόμενος στο ποσοστό θνησιμότητας των εγκλείστων –τουριστών και προσωπικού– του κρουαζιερόπλοιου Diamond Princess, τον Φεβρουάριο 2020 (όπου από τους 700 επιμολυνθέντες από τον ιό πέθαναν οι 14, δηλαδή το 2%), συνάγει με διάφορες αναγωγές το συμπέρασμα πως: «λογικές εκτιμήσεις για το ποσοστό θνησιμότητας των περιστατικών στον πληθυσμό των ΗΠΑ μπορούν να κυμαίνονται από το 0,05% έως το 1%» – των επιμολυνθέντων.
Είναι φανερό πως το τεράστιο εύρος μιας τέτοιας εκτίμησης (ένα προς είκοσι) καθιστά μάλλον υποθετική οποιαδήποτε σοβαρή συζήτηση. Πάντως συνεχίζει: «Αν υποθέσουμε ότι το ποσοστό θνησιμότητας μεταξύ ατόμων που έχουν μολυνθεί από τον SARS-CoV-2 είναι 0,3% στον γενικό πληθυσμό και ότι το 1% του πληθυσμού των ΗΠΑ μολύνθηκε (περίπου 3,3 εκατομμύρια άνθρωποι ), αυτό θα μεταφράζεται σε περίπου 10.000 θανάτους».
Εντούτοις ακόμα και το 0,3% –και οι 10,000 θάνατοι– τού μοιάζει ιδιαίτερα υψηλό και συνεχίζει ακάθεκτος προς το… 0,05%!:
«Το ποσοστό θνησιμότητας στην περίπτωση του 0,05% στον συνολικό πληθυσμό είναι χαμηλότερο από την εποχική γρίπη. Εάν αυτό είναι το πραγματικό ποσοστό (υπογράμ. Γ.Κ.), το κλείδωμα του κόσμου με δυνητικά τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες μπορεί να είναι εντελώς παράλογο. Μοιάζει σαν έναν ελέφαντα που δέχεται επίθεση από μια οικόσιτη γάτα και, προσπαθώντας αποκαρδιωμένος να αποφύγει τη γάτα, ο ελέφαντας μπορεί να πηδήσει κατά λάθος από ένα βράχο και πεθάνει.» [Αξίζει βέβαια να υπενθυμίσουμε πως σήμερα, στις 26 Νοεμβρίου, στην Αμερική, οι νεκροί έχουν ξεπεράσει τις 260.000, χωρίς προφανώς να έχει μολυνθεί όλος ο πληθυσμός, αντίθετα πρόκειται ακόμα για τη μειοψηφία του πληθυσμού.]
Ο Ιωαννίδης επιμένει λοιπόν στο «φαντασιώδες» σενάριο μιας θνησιμότητας που ανέρχεται μόλις στο 0,05% των επιμολυνθέντων που έχει ήδη διαψευσθεί πανηγυρικά. Καθώς, παρά τα τόσα λοκντάουν και τα περιοριστικά μέτρα, στις ΗΠΑ η θνησιμότητα έχει φθάσει στο 0,08% επί του συνόλου του πληθυσμού. και όχι των επιμολυνθέντων, στην Ισπανία πλησιάζει το 0,1% και στο Βέλγιο το 0,14% – πάντα επί του συνόλου του πληθυσμού!
Όμως, για να δείξει πως δεν πρέπει να ανησυχούμε υπερβολικά, ακόμα και αν οι νεκροί φθάσουν στις δεκάδες εκατομμύρια, συνεχίζει: «στο πιο απαισιόδοξο σενάριο, το οποίο δεν υποστηρίζω, εάν ο νέος κορωνοϊός μολύνει το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 1% των μολυσμένων ανθρώπων πεθάνουν, αυτό θα μεταφραστεί σε περισσότερα από 40 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως», αριθμός ανάλογος με τη γρίπη του 1918. Και υπογραμμίζει απτόητος:
«Η συντριπτική πλειοψηφία αυτής της εκατόμβης θα ήταν άτομα με περιορισμένο προσδόκιμο ζωής. Σε αντίθεση με το 1918, όταν πολλοί νέοι πέθαναν. Μπορούμε λοιπόν να ελπίσουμε ότι, όπως συνέβη το 1918, η ζωή θα συνεχιστεί. Αντίθετα, με ένα κλείσιμο που θα διαρκέσει μήνες, αν όχι και χρόνια, η ζωή σε μεγάλο βαθμό θα σταματήσει, οι βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες είναι εντελώς άγνωστες και ενδέχεται να διακυβευθούν τελικά δισεκατομμύρια, και όχι μόνο εκατομμύρια, ζωές».
Ο Ιωαννίδης, συμπεριλαμβάνοντας μία τέτοια πρόβλεψη –στον αντίποδα της θεωρίας του για μια «απλή γρίπη»–, αποδεικνύεται και ιδιαίτερα κυνικός, μια και θεωρεί πως δεν έγινε και τίποτε το φοβερό εάν πεθάνουν και 40 εκατομμύρια άνθρωποι!
Το μήνυμα που θέλει να στείλει σε κυβερνώντες και επιχειρηματίες είναι μάλλον διάφανο στην πανουργία του. Ισχυριζόμαστε μεν πως τα θύματα θα είναι πολύ λίγα, για να αποκλείσουμε τη λήψη απαγορευτικών, αλλά ας είμαστε προετοιμασμένοι και για τα 40 εκατομμύρια νεκρούς με «τη ζωή να συνεχίζεται»!
Ο Ιωαννίδης μεταβλήθηκε αυτόματα στην επιστημονική «σημαία» του προεδρικού περιβάλλοντος αλλά και αναρίθμητων κυβερνητών Πολιτειών, των συντηρητικών ΜΜΕ, των ομάδων των «αρνητών», καθώς και του πολιτικού, επιχειρηματικού και μεγάλου μέρους του μηντιακού συστήματος.
Διότι εισήγαγε εντέχνως –ιδιαίτερα με την τελευταία του φράση για τα 40 εκατ. θύματα– τη θεωρία της «ανοσίας αγέλης», που είχαν μόλις υιοθετήσει η Μεγάλη Βρετανία και η Σουηδία.
Εξάλλου, το άρθρο του δεν αποτελούσε μια μεμονωμένη κίνηση αλλά εντασσόταν σε εκστρατεία του κεντρικού πυρήνα της ομάδας του Στάνφορντ – Ιωαννίδης, Μπατατσάρια και Μπεντάβιντ– καθώς, δύο ημέρες μετά στις 19 Μαρτίου, ανάλογο άρθρο δημοσιεύτηκε από τους δύο άλλους εταίρους στη Wall Street Journal[3].
Μάλιστα υποστηρίχθηκε από πολλούς πως ο Ιωαννίδης ελαυνόταν και από προσωπικά ελατήρια ενάντια σε κάθε είδους απαγορευτικό, καθώς, στις 14 Μαρτίου, «διεκόπη η λειτουργία των περισσότερων ερευνητικών εργαστηρίων, ανάμεσά τους και εκείνου του Ιωαννίδη». Στις 16 Μαρτίου, «το εργαστήριο του Ιωαννίδη εκδίδει μια εντολή για παραμονή στο σπίτι». Και το κείμενο συνεχίζει: «Στις 17 Μαρτίου δημοσιεύει το άρθρο του που, δεδομένης της συγκυρίας, εμφανίζεται ως απάντηση στο κλείσιμο των εργασιών και την υποχρέωση της παραμονής στο σπίτι»[4].
Ο πρόεδρος Τραμπ ήταν δεδηλωμένα ομοϊδεάτης της ομάδας καθώς, ήδη από τον Φεβρουάριο, υποστήριζε πως «Ο κορωνοϊός θα αδυνατίσει καθώς θα βαδίζουμε προς τον Απρίλιο και ο καιρός θα ζεστάνει. Θα εξαφανιστεί μια μέρα, σαν από θαύμα θα εξαφανιστεί» (Παρασκευή 7 Φεβρουαρίου και Τετάρτη 19 Φεβρουαρίου). [Ανάλογες επιστημονικές απόψεις υποστήριζε και ο Ιωαννίδης στην εκπομπή των «Αντιθέσεων», στις 4 Απριλίου 2020, πως ο ζεστός καιρός επηρεάζει τον ιό[5]].
Ο πρόεδρος Τραμπ, στην ίδια αναφορά, προωθούσε και το κλασικό επιχείρημα της ανάλυσης «κόστους αποτελέσματος», σχετικά με το εάν «συμφέρουν» τα μέτρα για «τη σωτηρία κάποιων ηλικιωμένων»: «Εάν το οικονομικό κλείσιμο συνεχιστεί, οι θάνατοι από αυτοκτονίες θα είναι περισσότεροι από αυτούς για τους οποίους μιλάμε» κ.λπ. και, στις 4 Ιουλίου, υποστήριζε πως για το «99% των κρουσμάτων του κορωνοϊού δεν υπάρχει καμία συνέπεια».
H «έρευνα» και η επικοινωνιακή φρενίτιδα
Επειδή όμως οι ισχυρισμοί του Ιωαννίδη και των συνεργατών του στηρίζονταν σχεδόν αποκλειστικά στο παράδειγμα του Diamond Princess και επειδή, όπως θα δούμε, είχε αποτύχει η απόπειρα απευθείας επαφής με τον πρόεδρο Τραμπ, θα έπρεπε να ανευρεθεί, ή εν ανάγκη να κατασκευαστεί ταχύτατα, μια έρευνα που να αποδεικνύει αυτά που ισχυριζόταν η ομάδα.
Επιταχύνθηκε λοιπόν η πραγματοποίηση της περιβόητης «Έρευνας της Κομητείας της Σάντα Κλάρα στην Καλιφόρνια»[6] που μεταβλήθηκε τελικώς και στο Βατερλό του Ιωαννίδη. Στην προδημοσίευση που στάλθηκε στις 14 Απριλίου στην medRxiv και αναρτήθηκε στις 17 του μήνα, αναφερόταν πως «Στις 4/3-4/4, 2020, πραγματοποιήσαμε τεστ για τον SARS-CoV-2 σε κατοίκους της κομητείας».
Περισσότεροι από 3.300 εθελοντές έδωσαν δείγματα αίματος σε τρεις σταθμούς στην κομητεία της Σάντα Κλάρα, όπου βρίσκεται και το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ. Πολλοί συμμετέχοντες έμαθαν για την έρευνα από το Facebook και ορισμένοι έλαβαν ένα μήνυμα από τη σύζυγο του Τζέυ Μπατατσάρια, που ισχυριζόταν ψευδώς ότι το τεστ ήταν: «Εγκεκριμένο από την Υπηρεσία Φαρμάκων και Τροφίμων (FDA) και θα αποκάλυπτε με βεβαιότητα αν μπορούσαν να επιστρέψουν χωρίς φόβο στη δουλειά».
Τα αποτελέσματα της έρευνας δημοσιεύτηκαν στις 17 Απριλίου, πριν ελεγχθούν από ανεξάρτητους επιστήμονες, και απασχόλησαν τα διεθνή μέσα, καθώς η έκθεση υποστήριζε πως ο ιός πιθανώς να είχε μολύνει από 50 έως και 85 φορές περισσότερους ανθρώπους από τα καταγεγραμμένα κρούσματα και, ως εκ τούτου, ήταν πολύ λιγότερο επικίνδυνος για τους ανθρώπους από όσο πιστευόταν, ρίχνοντας το ποσοστό θνησιμότητας στο 0,12% με 0,2%.
Στις 13 Απριλίου, πριν καν την επίσημη δημοσίευση της προέρευνας, εμφανίστηκαν σe εκπομπή του Steve Hilton, στο Fox News, υπό τον τίτλο «How to reopen America safely, but soon», οι βασικοί συνεργάτες του Ιωαννίδη, Jay Bhattacharya και Andrew Bogan αλλά, εντελώς αντιδεοντολογικά, και ο ιδιοκτήτης αεροπορικών εταιρειών και ιδρυτής της JetBlue Airways, David Neeleman. Όπως είναι κατανοητό, ο τελευταίος ενδιαφερόταν άμεσα για το ζήτημα, καθώς οι απαγορεύσεις είχαν πλήξει δραστικά τις αερομεταφορές.
Στις 14 Απριλίου, ο βασικότερος συνεργάτης του Ιωαννίδη, ο καθηγητής του Στάνφορντ, Τζέυ Μπατατσάρια, εμφανίστηκε πάλι στο Tucker Carlson’s show του Fox News υποστηρίζοντας τη θεωρία πως οι φόβοι για τον κορωνοϊό είναι υπερβολικοί
Το Fox News του Ρόμπερτ Μέρντοχ , και η εφημερίδα του συγκροτήματος, η Wall Street Journal, όχι απλώς υποστήριζαν την πολιτική Τραμπ για την αποφυγή περιοριστικών μέτρων αλλά εν πολλοίς πίεζαν τον πρόεδρο προς μια τέτοια κατεύθυνση. Το Fox, πρώτος σε τηλεθέαση τηλεοπτικός σταθμός των ΗΠΑ, συνιστά τη ναυαρχίδα όλων των συντηρητικών ΜΜΕ, που με αστραπιαία ταχύτητα αναπαρήγαγαν τη σχετική είδηση που κυκλοφόρησε ευρέως και στο διαδίκτυο[7]. Τέλος και ο ίδιος ο επικεφαλής της έρευνας, Γιάννης Ιωαννίδης, θα δώσει δύο συνεντεύξεις, στις 20 και στις 22 Απριλίου, σε δύο από τους γνωστότερους δημοσιογράφους του συντηρητικού καναλιού Fox, στον Mark Levin on «Life, Liberty & Levin» και στο Laura Ingraham’s show, υποστηρίζοντας χαρακτηριστικά πως «Η πλειονότητα του πληθυσμού διατρέχει ελάχιστο κίνδυνο, όσο κινδυνεύετε να σκοτωθείτε ενώ οδηγείτε από το σπίτι στη δουλειά και επιστρέφετε»[8], ενώ την 1η Μαΐου θα εμφανιστεί και στο CNN[9]. Στο βίντεο που ανακοίνωσε τα ευρέως αμφισβητούμενα αποτελέσματα, ακούγεται να λέει πως «Η θνητότητα είναι στην ίδια κλίμακα με την εποχική γρίπη». Την 1η Μαΐου επανέλαβε και στο περιοδικό Wired πως «βάσει των όσων βλέπουμε τώρα, η θνητότητα του ιού είναι περίπου ίδια με της γρίπης, περίπου στο 0,1%. Τα προηγούμενα στοιχεία ήταν εντελώς ανυπόστατα»[10].
Ο Άντριου Μπόγκαν δήλωνε με την ίδια βεβαιότητα στην Wall Street Journal, στις 17 Απριλίου, πως πρόκειται για «εξαιρετική είδηση», καθώς η θνησιμότητα κυμαινόταν από 0,12% έως 0,2%[11].
Στις 15 Απριλίου, ο Μπόγκαν μίλησε στο ραδιοφωνικό σόου του Τζον Φεντερίκις και, μία εβδομάδα αργότερα, ο Δρ. Ιωαννίδης εμφανίστηκε στο σόου της Λόρα Ίνγκραχαμ.
Η αποκαθήλωση
Ωστόσο, αν ταχύτατη υπήρξε η επικοινωνιακή προώθηση της «έρευνας», το ίδιο γρήγορη, τουλάχιστον, υπήρξε και η αποκαθήλωσή της.
Αποκαθήλωση που κορυφώθηκε με αναφορά-καταγγελία, στο Stanford, όπου επισημαίνεται πως οι συγγραφείς της έρευνας έκαναν συντονισμένες εμφανίσεις στα ΜΜΕ μετά τη δημοσίευση και συνέχισαν να προωθούν τη μελέτη τους, παρά τις ήδη σοβαρές επικρίσεις από πολλούς στατιστικολόγους. Ένας από αυτούς χαρακτήρισε την έρευνα ως το «εγχειρίδιο όσων ΔΕΝ πρέπει να κάνουμε στη στατιστική». Στις 21 Απριλίου, ο Ιωαννίδης, επιχειρώντας να απαντήσει στην κριτική, παραδέχτηκε στους New York Times πως «Δεν είναι τέλεια η έρευνα, αλλά είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να προσφέρει η επιστήμη».
Εξάλλου, η υπερβολική δημοσιότητα έστρεψε την προσοχή πολλών στην έρευνα η οποία μεταβλήθηκε σύντομα σε Πύρρειο νίκη για την ομάδα στου Στάνφορντ, καθώς ήταν παντελώς διάτρητη – από την αξιοπιστία των τεστ[12] μέχρι τις μεθόδους που ακολουθήθηκαν για τη επιλογή των συμμετεχόντων σε αυτή[13] και τέλος τα ίδια τα αποτελέσματά της[14] . Έτσι προκάλεσε ένα πλήθος από επικριτικά κείμενα και σχόλια από επιστήμονες και δημοσιογράφους που αμφισβητούσαν τόσο τις μεθόδους όσο και τα ίδια τα συναγόμενα αποτελέσματα.
Τα τεστ είχαν χαμηλή αξιοπιστία. Το τεστ που είχε χρησιμοποιηθεί δεν είχε πιστοποιηθεί από τον FDA αλλά εισήχθη από την Κίνα. Η Τάια Γουάνγκ (Taia Wang ), ειδική σε μεταδοτικές ασθένειες, που είχε αναλάβει τον έλεγχο των τεστ και την οποία επιχείρησε να δωροδοκήσει ο Νίλμαν, αρνήθηκε να συμπεριληφθεί το όνομα της στην έρευνα. Η Γουάνγκ υποστήριξε «φαίνεται πως υπήρχε τεράστια βιασύνη» διότι οι επιστήμονες βιάζονταν να καταλήξουν σε συμπεράσματα. Σε email που είχε σταλεί τόσο στον Μπόγκαν όσο και στον επιχειρηματία Ντέιβιντ Νίλμαν, γινόταν εκτενής συζήτηση για τους ελέγχους της και παροτρύνονταν ο Νίλμαν να την χρηματίσει: «Ντέιβιντ, νομίζω ότι θα πρέπει να γράψεις στην Τάια και να της πεις ότι θα υποστηρίξεις το εργαστήριό της, αν επικυρώσει το κιτ των τεστ». Τελικώς, ο Νίλμαν αναγνώρισε «ότι θυμόταν» να την ρωτά «χρειάζεστε χρήματα;» με εκείνη να του απαντά «όχι, έχω αρκετά χρήματα»[15].
Αλλά και ο αναπληρωτής καθηγητής παθολογίας του Στάνφορντ, Σκoτ Μπόυντ (Scott Boyd), που του ζητήθηκε να ελέγξει με το εργαστήριο του (Scott Boyd Laboratory for Human Immunology – Stanford ) τα αποτελέσματα, απαίτησε να πραγματοποιηθεί επανέλεγχος των συμμετεχόντων στην έρευνα. Όμως, η ομάδα του Ιωαννίδη, επειδή «βιαζόταν», έσπευσε να προ-δημοσιεύσει την έρευνα στο MedRxiv, χωρίς να ενημερώσει τον Μπόυντ, μία ημέρα πριν ολοκληρωθεί η επαλήθευση των τεστ[16]!
Αναθεώρηση: Μετά τον σάλο που προκλήθηκε, και δύο εβδομάδες μετά την αρχική παρουσίαση της έρευνας, ο Ιωαννίδης και οι συνεργάτες του αναθεώρησαν τα συμπεράσματά τους με βάση τον επανέλεγχο του Μπόυντ. Τωόντι, στις 30 Απριλίου, αναρτήθηκε μια δεύτερη, διορθωμένη, προδημοσίευση με μεγαλύτερα όρια σφάλματος και αβεβαιότητας, σύμφωνα με τον επανέλεγχο που είχε πραγματοποιήσει ο Μπόυντ. Ο Μπόυντ, παρ’ όλα ταύτα, θεωρούσε πως τα αποτελέσματα του επανελέγχου δεν ήταν ικανοποιητικά και ζήτησε να μη συμπεριληφθεί το όνομά του.
Οι αναθεωρημένες εκτιμήσεις για τον πολλαπλασιαστή των πραγματικών κρουσμάτων είχαν μετακινηθεί: από την αρχική εκτίμηση που προέβλεπε 50-85 φορές περισσότερα κρούσματα από όσα είχαν καταγραφεί πέρασε στην πρόβλεψη 26-95 φορές περισσότερα· έτσι το ποσοστό θνησιμότητας, στη χαμηλότερη τιμή της εκτίμησης, περνάει από το αρχικό 0,2% στο 0,37% (!). Όχι και λίγο για μια διορθωσούλα.
Επιπλέον, σε αυτή τη δεύτερη αναθεωρημένη εκδοχή, η φράση «Η μόλυνση είναι πολύ πιο διαδεδομένη από ό,τι καταδεικνύουν τα επιβεβαιωμένα κρούσματα», είχε αλλαχθεί σε «μπορεί να είναι πολύ πιο διαδομένη»!
Εδώ, λόγω της έκτασης της, δεν μπορούμε να αναπαράγουμε και τη σχετική συζήτηση για το είδος των μη εγκεκριμένων κινέζικων τεστ που χρησιμοποιήθηκαν ούτε για τη μεθοδολογία της έρευνας (η αλίευση εθελοντών από το facebook είναι κατ’ εξοχήν αντιδεοντολογική διότι δεν είναι αντιπροσωπευτική του πληθυσμού). Όποιος το επιθυμεί όμως μπορεί καταφύγει σε ορισμένα από την πληθώρα των σχετικών κειμένων[17], ορισμένα από τα οποία και στα ελληνικά[18], τα οποία και χρησιμοποίησα στη δική μου «μετα-ανάλυση».
Χρηματοδότηση: Αλλά η απαξίωση της έρευνας κορυφώθηκε όταν άγγιξε και τη χρηματοδότηση της έρευνας καθώς μάλιστα η επαναλαμβανόμενη και αντιδεοντολογική ανάμειξη του Νίλμαν στις συζητήσεις για τα συμπεράσματα της έρευνας είχε ήδη δημιουργήσει έντονη δυσφορία. Εντέλει, ο Νίλμαν παραδέχτηκε, μετά από καταγγελία στη διοίκηση του Πανεπιστημίου, πως είχε κάνει μια δωρεά 5.000 $ καθώς και ότι ορισμένοι από τους ερευνητές το γνώριζαν, κάτι το απολύτως αντιδεοντολογικό.
Ο Νίλμαν επιβεβαίωσε πως επικοινωνούσε προσωπικά μαζί τους, αλλά «δεν γνώριζε τα αποτελέσματα των ερευνών». Δεδομένου όμως ότι οι χρηματοδότες των ερευνών πρέπει, σύμφωνα με τη δεοντολογία του Στάνφορντ, να παραμένουν ανώνυμοι, δεν γνωρίζουμε ούτε το πραγματικό ποσό που «δώρισε» ο Νίλμαν ή εάν υπήρχαν και άλλοι επιχειρηματίες αναμεμειγμένοι στη χρηματοδότηση.
O σάλος που προκλήθηκε έφτασε και στην Ελλάδα[19]. Ορισμένοι φίλοι εξέλαβαν το ζήτημα των 5.000 $ ως μια μάλλον συκοφαντική αναφορά για χρηματισμό με ένα ασήμαντο ποσό και υποστήριξαν καλοπροαίρετα πως δεν ήταν δυνατόν ο Ιωαννίδης να δωροδωκήθηκε με ένα τόσο αστείο ποσό.[Μάλιστα σχετικό κείμενο υπεράσπισης του Ιωαννίδη δημοσίευσα και στην εφ. Ρήξη![20].]
Ωστόσο, ανακαλύψαμε εκ των υστέρων ότι ο θόρυβος στις ΗΠΑ δεν προκλήθηκε για το ύψος του ποσού αλλά για το γεγονός της γνωστοποίησής του στους ερευνητές, πράξη που απαγορεύεται δια ροπάλου.
Αν και ο Νίλμαν υποστηρίζει πως δεν γνώριζε τα αποτελέσματα πριν αυτά δημοσιευτούν (στις 17 Απριλίου), εν τούτοις δέκα ημέρες νωρίτερα,«σχολίαζε δημοσίως στο Daily Wire: «Από το ξέσπασμα της πανδημίας, περνώ τις ημέρες και πολλές από τις νύχτες μου προσπαθώντας να βρω μία λύση για να σώσω όσο το δυνατόν περισσότερες από τις 40.000 θέσεις εργασίας». Στην αναζήτηση αυτής της λύσης, ανακάλυψε «τρεις εκπληκτικούς και αφοσιωμένους καθηγητές… του πανεπιστημίου Stanford με άψογα διαπιστευτήρια»: τον Τζέι Μπατατσάρια, τον Έραν Μπεντάβιντ και τον Δρ. Ιωαννίδη» οι οποίοι πιστεύουν ότι ο πραγματικός αριθμός περιστατικών είναι πιθανώς δεκαπλάσιος ή και ακόμα μεγαλύτερος»[21].
Όσο για τον Ιωαννίδη, χωρίς να αρνείται το γεγονός, απάντησε πως δεν ήταν «προσωπικά ενήμερος» για τη χρηματοδότηση του Νίλμαν (ο οποίος πρόσφατα απέκτησε και την κυπριακή υπηκοότητα). Ωστόσο, σε δικό του e-mail που στάλθηκε σε ακαδημαϊκούς σε όλη τη χώρα στις 28 Μαρτίου, υποστήριζε πως «υπάρχει ενδεχομένως ενδιαφέρον από έναν δισεκατομμυριούχο»![22] Προφανώς (sic) ήταν κάποιος άλλος από τον Νίλμαν, που τις ίδιες ημέρες χρηματοδοτούσε την έρευνα της Santa Clara!
Εξάλλου, σε ένα από τα πολλά email του, ο Μπόγκαν ευχαριστεί τον Νίλμαν «για τη διάθεσή του να βοηθήσει αυτόν και τους φίλους του στην Silicon Valley», «στην οικονομική υποστήριξη αυτής της ρηξικέλευθης μελέτης που έρχεται την κατάλληλη στιγμή», ώστε «να ενημερώσουμε όσο το δυνατόν καλύτερα τους επικεφαλής της Δημόσιας Υγείας και των υπηρεσιών για τη χάραξη πολιτικής σε όλο το έθνος».
Παράλληλα, πολλαπλασιάστηκαν οι επικριτικές τοποθετήσεις: Ο επιδημιολόγος του πανεπιστημίου Harvard, Μαρκ Λίπσιτς (Marc Lipsitch), τόνισε μάλιστα πως «οι μελέτες του Στάνφορντ ερμηνεύτηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να ταιριάζουν με τις προβλέψεις του (Ιωαννίδη) τις οποίες τώρα ενισχύει μέσω της ερμηνείας αυτών των ερευνών. Πρόκειται για σκέτη ιδεολογία»[23]. Ενώ για την ανάμειξη του Νίλμαν τόνισε πως: «Δεν έχει καμία σχέση με επιστήμη, αυτό που θέλει είναι να ευδοκιμήσουν οι αερογραμμές του».
Ένας ακόμα αναγνωρισμένος επιστήμονας εκτός από τον Λίπσιτς που υπέβαλε σε αυστηρή κριτική την «έρευνα» ήταν και ο καθηγητής στατιστικής του Columbia, Άντριου Γκέλμαν (Andrew Gelman), που, αφού αμφισβήτησε τη στατιστική αξία της έρευνας την οποία και εξέτασε σημείο προς σημείο, κατέληξε πως «Αποτελεί παραβίαση των ηθικών κανόνων η μη αναγνώριση των σφαλμάτων που περιέχει η έρευνα τα οποία έχουν επισημανθεί από ανθρώπους ξένους προς αυτή»[24].
Μετά λοιπόν από μια κυριολεκτική θύελλα δημοσιεύσεων και τοποθετήσεων καθηγητών και επιστημονικών δημοσιογράφων, με αποκορύφωμα τη χρηματοδότηση από τον Νίλμαν, η ίδια η εκπρόσωπος του Stanford Medicine, Julie Greicius, δήλωσε τον Μάιο πως έχει ενημερωθεί για τους «σοβαρούς προβληματισμούς» σχετικά με την έρευνα στη Σάντα Κλάρα. «Η ακεραιότητα των ερευνών του Stanford Medicine βρίσκεται στον πυρήνα της αποστολής μας. Όταν δεχόμαστε τέτοια αιτήματα όπως αυτό, τα λαμβάνουμε πολύ σοβαρά υπόψιν. Το ζήτημα ελέγχεται από τους αρμόδιους μηχανισμούς του Stanford»[25].
Προσπάθεια άμεσης προσέγγισης του Τραμπ
Καθώς άρχισε να διερευνάται η «έρευνα» της Σάντα Κλάρα, αποκαλύφθηκε πως ο Ιωαννίδης δεν ήταν απλώς ο εμπνευστής πολλών από τις τοποθετήσεις και τις πολιτικές του προέδρου Τραμπ για τον κορωνοϊό αλλά είχε προσπαθήσει να έλθει και σε άμεση επαφή μαζί του, επικεφαλής μίας ομάδας ομοϊδεατών επιστημόνων. Όπως αποκάλυψε η Στέφανι Λη στο BuzzFeed News με στοιχεία που προήλθαν από την επίσημη δημοσιοποίηση δεκάδων ηλεκτρονικών επιστολών των πρωταγωνιστών της προσέγγισης με τον Τραμπ[26], ο Ιωαννίδης προσπάθησε να οργανώσει στα τέλη Μαρτίου μια συνάντηση με τον πρόεδρο καλώντας τον να απορρίψει «το κλείσιμο της χώρας για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα που θα διακυβεύσει πολλές ανθρώπινες ζωές».
Ο Ιωαννίδης πράγματι άρχισε από τις 23 Μαρτίου να συγκεντρώνει επιστήμονες που θα υπογράψουν το αίτημα της συνάντησης με τον Ντόναλντ Τραμπ και οκτώ από αυτούς δέχτηκαν (βλ. το κείμενο του αιτήματος στις 24 Μαρτίου που ακολουθεί) ενώ, τις προηγούμενες ημέρες, είχε ήδη δημιουργήσει τον απαραίτητο μηντιακό θόρυβο για να προετοιμάσει το έδαφος με πλήθος συνεντεύξεων και άρθρων έχοντας ως αφετηρία του το περιβόητο κείμενο της 17ης Μαρτίου[27].
Και αμέσως μετά έστειλε την πρότασή του στον πρόεδρο για την προσδοκώμενη συνάντηση.
Και παρότι η συνάντηση τελικώς δεν έλαβε χώρα ο Ιωαννίδης υποστήριξε, στις 28 Μαρτίου, πως «παρόλα ταύτα οι ιδέες μας διείσδυσαν στον Λευκό Οίκο».
Ένας από τους συνυπογράφοντες ήταν και ο μάλλον διαβόητος για τις συντηρητικές του απόψεις καθηγητής Ντέιβιντ Κατζ (David Katz), ο οποίος, μετά το άρθρο του Ιωαννίδη της 17ης Μαρτίου, είχε ήδη γράψει στους New York Times, στις 20 Μαρτίου, ένα προκλητικό άρθρο «Is Our Fight Against Coronavirus Worse Than the Disease?». Ο γνωστός Τόμας Φρήντμαν (Thomas Friedman) των New York Times έγραψε μεταξύ άλλων μια σχετική ανοικτή επιστολή στον Τραμπ ενώ και ο κυβερνήτης της Νέας Υόρκης, Άντριου Κουόμο, υποστήριξε σε μία πρώτη φάση –πράγμα που κόστισε πολυάριθμα θύματα στη Νέα Υόρκη– ανάλογες απόψεις[28].
H καθηγήτρια στο Harvard Kennedy School, Σέιλα Γιασάνωφ (Sheila Jasanoff), ειδική για τις σχέσεις πολιτικής και επιστήμης, αναφέρει: «οι προσπάθειες του Ιωαννίδη να κοινοποιήσει τις απόψεις του απ’ ευθείας στον Λευκό Οίκο», καθώς μάλιστα δεν είχε ακόμα πραγματοποιηθεί οποιαδήποτε έρευνα, είναι «ενάντια στο ήθος της επιστήμης». (BuzzFeed News)
Καθώς όμως τα ευρωπαϊκά κράτη προχώρησαν εκείνες τις ημέρες σε γενικευμένα απαγορευτικά, ο Τραμπ υποχρεώθηκε να αλλάξει πορεία, τουλάχιστον προς στιγμήν, και ανήγγειλε την εφαρμογή περιοριστικών μέτρων μέχρι τα τέλη Απριλίου. Παρόλα αυτά, ο Ιωαννίδης επέμεινε πως «παλεύει να βρει τον τρόπο για να μπουν στον Λευκό Οίκο».
Αμέσως μετά την αποτυχία της απ’ ευθείας επαφής με τον Τραμπ, προωθήθηκε από την ομάδα των Ιωαννίδη, Μπεντάβιντ και Μπατατσάρια, η έρευνα στη Σάντα Κλάρα ώστε να υπάρξει και η πολυπόθητη στατιστική θεμελίωση των «ιδεών» τους.
Όμως συνέβη το ακριβώς αντίθετο επειδή ο Ιωαννίδης «κάηκε» μετά την καταιγιστική κριτική που δέχτηκε η έρευνά του και δεν μπόρεσε να έλθει πλέον σε άμεση επαφή με τον Τραμπ. Εντούτοις, ένας εκπρόσωπος των ιδεών του, ο Σκοτ Άτλας (Scott Atlas), επίσης καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Στάνφορντ, διορίστηκε στα μέσα Αυγούστου μέλος της προεδρικής ομάδας για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού και σύμβουλος του προέδρου ως το «αντίβαρο» του Φάουτσι. Ο Άτλας μάλιστα επέμενε ανοικτά στην «ανοσία αγέλης» ήδη από τον Απρίλιο, όταν υποστήριξε πως, «καθώς δεν έχει επιτευχθεί ανοσία, η κοινωνία χρειάζεται να κυκλοφορήσει ο ιός ενώ παράλληλα θα απομονωθούν οι ομάδες υψηλού κινδύνου». «Ο Άτλας, καθηγητής νευρο-ακτινολογίας στο Στάνφορντ, είναι στενά δεμένος με τον Δρ. Ιωάννη Ιωαννίδη»[29]. Μάλιστα, σε μία συνέντευξη τύπου στον Λευκό Οίκο, σε ερωτήσεις δημοσιογράφων που επέκριναν τις αντιλήψεις του περί ανοσίας αγέλης, απάντησε: «Ο Τζέυ Μπατατσάρια και ο Γιάννης Ιωαννίδης, επιδημιολόγοι στο Στάνφορντ, και ο καθηγητής Γκούπτα του πανεπιστημίου της Οξφόρδης γνωρίζουν τα τελευταία στοιχεία της λοιμωξιολογίας και τι ακριβώς συμβαίνει. Αυτά ακριβώς τα στοιχεία σας παρέθεσα»[30]. Σε ένα τουίτ, στις 16 Οκτωβρίου, αναφέρεται και πάλι στον Ιωαννίδη, αναρτώντας μια τεράστια φωτογραφία του: «Οι κορυφαίοι επιστήμονες της ιατρικής στο Στάνφορντ προτείνουν… Προστατεύστε τους ανθρώπους υψηλού κινδύνου, ανοίξτε τα σχολεία και την κοινωνία. Διαφορετικά κλειδώνεις τους υγιείς, περιορίζεις τις επιχειρήσεις, κλείνεις τα σχολεία, σκοτώνεις τον κόσμο, καταστρέφεις τις οικογένειες, θυσιάζεις τα παιδιά[31]».
Η τελευταία ίσως ενέργεια του Σκοτ Άτλας, μετά τις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου, προς υποστήριξη των απόψεων του επιδημιολογικού μέντορά του, ήταν ένα τουίτ που καλούσε τους πολίτες του Μίσιγκαν να «ξεσηκωθούν» ενάντια στα περιοριστικά μέτρα του κυβερνήτη της Πολιτείας για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Αυτή η ενέργεια υποχρέωσε το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ να προβεί σε δημόσια δήλωση αποστασιοποίησης[32].
Πάντως, οι επαφές του Ιωαννίδη με το περιβάλλον Τραμπ χρονολογούνται από πολύ παλιότερα όταν, τον Ιανουάριο του 2017, την περίοδο που ο Τραμπ συγκροτούσε την προεδρική του ομάδα, προτάθηκε ως υποψήφιος για τη θέση του διευθυντή του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας (INH) στην οποία παρέμεινε εν τέλει ο προηγούμενος διευθυντής Francis S. Collins[33].
Η αποκαθήλωση ενός ειδώλου
Όπως προαναφέρθηκε, το περίφημο «paper» του Ιωαννίδη το 2005 για την αναξιοπιστία πολλών επιστημονικών ερευνών, εξαιτίας των συμφερόντων των ίδιων των ερευνητών, τού προσέφερε παγκόσμια αναγνώριση και τον έφερε, από το 2010, στο Stanford. Εν συνέχεια, η συστηματική αποκάλυψη των δεσμών των γιατρών με τις φαρμακευτικές εταιρείες ή τις καπνοβιομηχανίες του προσέδωσε ακόμα μεγαλύτερο κύρος. Κύρος που ο ίδιος επέλεξε να καταρρακώσει, επιμένοντας αρχικώς σε μια αστήρικτη θέση για τον χαμηλό κίνδυνο που αντιπροσώπευε ο κορωνοϊός και στη συνέχεια επιχειρώντας να κατασκευάσει επιστημονικά δεδομένα πάνω στα οποία θα στήριζε τις απόψεις του. Έτσι συνδέθηκε αναπόφευκτα με όλο το σύστημα Τραμπ και των αρνητών του κορωνοϊού, στις ΗΠΑ αρχικώς, και παγκοσμίως στη συνέχεια.
Αυτοφυλακίστηκε έτσι σε μια απόφανση, καταστροφική για χιλιάδες ανθρώπους, αλλά παρεμπιπτόντως και για το ίδιο του το κύρος. Όλοι οι άνθρωποι, επιστήμονες και μη, που τον εκτιμούσαν έπεσαν κυριολεκτικώς από τα σύννεφα. Γι’ αυτό, όπως προαναφέραμε, και εμείς, μέχρι τις αρχές του καλοκαιριού, βλέπαμε με δυσπιστία τις καταγγελίες εναντίον του. Νομίζω πως η πιο χαρακτηριστική περίπτωση αυτής της αποκαθήλωσης είναι εκείνη του Ντέιβιντ Φρήντμαν (David H. Freedman). Ο γνωστός και έγκυρος δημοσιογράφος είχε γράψει, το 2010, μια εκτενή μελέτη, Lies, Damned Lies, and Medical Science, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό The Atlantic (2010-12-18). Σε αυτή παρουσίαζε τον Ιωαννίδη και την ομάδα του στα Γιάννενα και στο Στάνφορντ, όπου μετακινήθηκε τότε, ως τον άνθρωπο «που αφιέρωσε όλη του τη σταδιοδρομία αμφισβητώντας τους συναδέλφους του και αποκαλύπτοντας την κακή επιστήμη τους».
Σήμερα, δέκα χρόνια μετά, την 1η Μαΐου του 2020, έκπληκτος δημοσίευσε στο γνωστό περιοδικό Wired μια έρευνα για την επιστημονική «πτώση» του άλλοτε ήρωά του[34]
Γράφει χαρακτηριστικά:
«Κοιτάζω μια μικρή θάλασσα με συνοφρυωμένα πρόσωπα στο Zoom. “Είμαι πολύ θυμωμένος γι’ αυτό”, λέει ένας από αυτούς. Είναι φοιτητές Ιατρικής στο Κολούμπια… Ήταν φιλικοί μαζί μου μέχρι τώρα, αλλά όλα άλλαξαν όταν ανέφερα τον επιδημιολόγο του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, Γιάννη Ιωαννίδη».
«Ο Ιωαννίδης βρίσκεται εδώ και χρόνια στο προσκήνιο των προγραμμάτων σπουδών της Ιατρικής Σχολής, έχοντας κατακτήσει σχεδόν τη φήμη ενός ήρωα. Αλλά τώρα ο επιστήμονας που δοξαζόταν επειδή κατεδείκνυε στους συναδέλφους του πως οι μελέτες τους είναι προβληματικές διεκδικεί μια νέα αιτία διασημότητας. Η εντελώς διαφορετική κατεύθυνσή της αντανακλάται στα πρόσωπα των φοιτητών της Ιατρικής στους οποίους απευθύνομαι. Σχεδόν μέσα σε μια μέρα, κυριολεκτικά, ο Ιωαννίδης μεταβλήθηκε ο ίδιος σε αντικείμενο μελέτης για το πώς μπορεί κάποιος να καταστρέψει μια ιατρική έρευνα. Και όχι την οποιαδήποτε έρευνα: Μια έρευνα που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο Covid-19 δεν είναι τόσο επικίνδυνος και ότι οι τρέχουσες απαγορεύσεις για την πρόληψη της εξάπλωσής του αποτελούν μεγαλύτερη απειλή για τη δημόσια υγεία από την ίδια την ασθένεια. Με άλλα λόγια, οι απόψεις του Ιωαννίδη σχετικά με την πανδημία ακούγονται πιο κοντά στις απόψεις του κυβερνήτη της Τζόρτζια παρά σε αυτές του Άντονι Φάουτσι».
Τη βαθιά του απογοήτευση θα εκφράσει ένας ακόμα θαυμαστής του, ο ψυχολόγος και μέλος του διδακτικού προσωπικού του «Κέντρου της Κοινωνικής Γενετικής και Αναπτυξιακής Ψυχολογίας» του King’s College του Λονδίνου, Στιούαρτ Ρίτσι (Stuart Ritchie), με ένα πικρόχολο άρθρο: «Δεν θα έπρεπε να υπάρχουν ήρωες στην επιστήμη. Ορισμένοι επιστήμονες οικοδόμησαν την καριέρα τους κριτικάροντας τις έρευνες των άλλων. Ποιος όμως θα ελέγξει τους ελεγκτές;» Βαθύτατα απογοητευμένος, γραφεί: «Θα πρέπει να αναγνωρίσω πως ο Ιωάννης Ιωαννίδης του Στάνφορντ υπήρξε ένας από τους ήρωές μου. Συνέβαλε στο να γίνει η επιστήμη περισσότερο ανοικτή, τίμια, και αυτο-θεραπευτική σε σχέση με τις ελλείψεις της. Πόσο παράδοξο είναι να παρατηρείς την αποτυχία του να ακολουθήσει την ίδια του τη συμβουλή. Εντάξει: ο καθένας μπορεί να κάνει κάποτε λανθασμένες προβλέψεις. Αλλά, μερικές εβδομάδες αργότερα, προέκυψε ότι ο Ιωαννίδης υπήρξε ένας από τους συγγραφείς της διαβόητης μελέτης της κομητείας Santa Clara … Μιας μελέτης που έγινε εξαιρετικά δημοφιλής στους κύκλους που απέρριπταν το απαγορευτικό και στα δεξιά λαϊκιστικά μέσα ενημέρωσης»[35].
Ο Ιωαννίδης στην Ελλάδα
Επειδή λοιπόν το κύρος του Γιάννη Ιωαννίδη καταρρακώθηκε κυριολεκτικά στην επιστημονική κοινότητα των Ηνωμένων Πολιτειών, καθώς ταυτίστηκε εν πολλοίς με τον Ντόναλντ Τραμπ, τις ψευδολογίες και την πολιτική του, σε μια φρενιτιώδη αναζήτηση δημοσιότητας –η οποία εν πολλοίς αποτέλεσε και μια από τις αιτίες της επιστημονικής του αποκαθήλωσης–, έχει στραφεί την τελευταία περίοδο στην Ευρώπη και κατ’ εξοχήν στην Ελλάδα.
Εδώ, κατόρθωσε, μέσα στην πανδημία, να μεταβληθεί στην επιστημονική «φωνή» και το άλλοθι των κάθε λογής αρνητών. Εξ ου και η ανάγκη να ασχοληθούμε σχετικά συστηματικά μαζί του. Πολλοί είναι αυτοί που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την κρίση για πολιτικό, ιδεολογικό ή προσωπικό όφελος. Αντιεξουσιαστές βλέπουν τον κορωνοϊό ως συνωμοσία του κεφαλαίου﮲ «αριστεροί», όπως ο Κουτσούμπας ή Τσίπρας και ο γιατρός Πολάκης, που το Καλοκαίρι διαμαρτύρονταν ότι «δεν ανοίγει η οικονομία», το Φθινόπωρο καταγγέλλουν την καθυστέρηση στο λοκντάουν, ενώ κλείνουν το μάτι στους αριστερούς «αρνητές» με το Πολυτεχνείο﮲ «ορθόδοξοι» όπως αυτοί της «Ενωμένης Ρωμιοσύνης» δημοσιεύουν κατάπτυστα αντιχριστιανικά κείμενα και μαζί τους συντάσσονται και κάποιοι ιεράρχες﮲ «δημοσιογράφοι», όπως ο Τράγκας ή ο νεόκοπος ζηλωτής του από την Κρήτη, σκορπίζουν την αμφισβήτηση και τη σύγχυση﮲ «πατριώτες» του διαδικτύου και του facebook κάθε λογής, όλοι μαζί, κορυβαντιούν νυχθημερόν «ενάντια» στον κορωνοϊό και τα μέτρα που λαμβάνονται ή δεν… λαμβάνονται – κατά περίπτωση. Όλοι αυτοί χρειάζονται και ένα επιστημονικό άλλοθι και προφανώς δεν αρκούν διάφοροι καθηγητίσκοι –που νιώθουν ριγμένοι– επειδή οι ίδιοι δεν συμμετέχουν στην «Επιτροπή» και τους κλέβει τη δόξα ο… Τσιόδρας. Χρειαζόταν και μια «αυθεντία», και μάλιστα διεθνούς κύρους. Έστω και εκπεσών άγγελος από τον Παράδεισο της Αμερικής, μπορεί ίσως για ένα διάστημα να λάμψει με «εωσφορικό» –κατά Άνθιμο Αλεξανδρουπόλεως– φως στο μαγαζί του Βαρουφάκη και του Βελόπουλου.
Σε προσωπικό επίπεδο νιώθουμε μάλλον άσχημα για το αυτοκαταστροφικό σπιράλ «υπεροψίας και μέθης» ενός ανθρώπου, πόσο μάλλον που αποτελούσε και ένα παράδειγμα ελληνικής αριστείας παγκοσμίως, ενώ τώρα θα δίνει λαβή στους πολλούς εχθρούς μας στο εξωτερικό να λένε «Έλληνας, τι περιμένεις».
Θα θέλαμε να είχε κλείσει αυτή η θλιβερή και εξευτελιστική περιπέτεια χωρίς να εγκύψουμε ιδιαίτερα σε αυτήν, αλλά δυστυχώς οι απόψεις του λειτουργούν ως ένας επιπλέον αποφασιστικός παράγοντας σύγχυσης και αποπροσανατολισμού. Και η «σύγχυση» σε ένα τέτοιο ζήτημα μετράει για χιλιάδες ζωές και εκατοντάδες χιλιάδες δουλειές – μια και η υγειονομική και οικονομική κρίση διαιωνίζονται και εξ αιτίας των αρνητών και των γκουρού τους. Εξ ου και οι ακατανόμαστες και χυδαίες ύβρεις σε όσους αποκαλύπτουν την ανεπάρκεια και την απάτη των απόψεών του και η λυσσαλέα προσπάθεια υπεράσπισής του από όλους –αριστερούς και δεξιούς– που κάνουν πολιτική πάνω στα αποκαΐδια της χώρας τους και τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων
Αλλά αυτή η χυδαία και πολυπλόκαμη εκστρατεία των πάσης φύσεως αρνητών έχει και μια άλλη σημαντική επίπτωση. Καθώς οι πραγματικές ελλείψεις και σφάλματα στην πολιτική της κυβέρνησης και των επιστημόνων μεταβάλλονται σε χυδαίο άλλοθι των κάθε λογής αρνητών και πολιτικάντηδων, στην ουσία αποκλείουν κάθε σοβαρή συζήτηση και κριτική αυτών των ανεπαρκειών. Πώς να συζητήσεις για την ανάγκη περισσότερων και συστηματικότερων τεστ, που θα επέτρεπαν την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση της πανδημίας, όταν τα τεστ χρησιμοποιούνται –και από τον Ιωαννίδη– ως επιχείρημα υπέρ της ανοσίας αγέλης;
Έτσι, η συζήτηση παίρνει τη μορφή: είτε απαγορευτικό, είτε πολλαπλασιασμός των τεστ. Αντίθετα, όπως μας έδειξε η Άπω Ανατολή, ένας συνδυασμός αυξημένου αριθμού τεστ και απαγορεύσεων επέτρεψε το βέλτιστο αποτέλεσμα και την κυριολεκτική εξαφάνιση του κορωνοϊού, με όλες τις υγειονομικές και οικονομικές συνέπειες αυτής της εξαφάνισης.
Πώς να επικρίνει κανείς την υπερβολική «χαλάρωση» του καλοκαιριού –«χαλάρωση» που χαρακτήρισε και την ίδια την κυβέρνηση–, η οποία εν πολλοίς οδήγησε στο νέο λοκντάουν, όταν γνωρίζουμε τον κυριολεκτικό «χαμό» που υπήρξε μετά τον Μάιο για να «ανοίξουμε» πάση θυσία. Λίγοι τότε είμασταν εναντίον ενός τέτοιου ανοίγματος, προτείνοντας μια πολιτική απω-ασιατικού χαρακτήρα –ξεριζώματος του κορωνοϊού και μαζικών τεστ–, ώστε να μπορούμε να ανοίξουμε με ασφάλεια και εν τέλει συντομότερα. Όμως δεν τολμούσαμε κυριολεκτικώς «να πούμε το όνομά μας» . Γι’ αυτό και αποδεχτήκαμε, όπως όλοι, μια πολιτική που εμφανιζόταν ως «παλλαϊκό αίτημα» μιας παρασιτικής και στηριγμένης στον τουρισμό οικονομίας. Γι’ αυτό και, τουλάχιστον εγώ, επέμενα με αναρίθμητα κείμενά μου, στην υπευθυνοποίησή μας ως πρωταρχικό υγειονομικό και οικονομικό αίτημα. Εξ ου και η μόνιμη κριτική μου στην κυβέρνηση, στο πρώτο λοκντάουν, ότι δεν τόνιζε την οικονομική παράμετρο της τήρησης των μέτρων, επιμένοντας μόνο στην ηθική και την υγειονομική κρίση: Μένουμε μέσα σήμερα για να έχουμε δουλειά αύριο, ήταν η μόνιμη επωδός μου.
Γι’ αυτό και, ορθότατα, το κύριο μέτωπο της κριτικής αφορούσε τους πάσης φύσεως «αρνητές»: αρχίζοντας από κάποιους «ορθόδοξους», που ήθελαν να εμφανίσουν τον Καποδίστρια ως «αρνητή» των περιοριστικών μέτρων, περάσαμε εν συνεχεία στην άκρα αριστερά και τον δικό της γκουρού, τον Τζόρτζιο Αγκάμπεν, που διεκδικούσε την «ελευθερία με τίμημα τον θάνατο» και φθάνοντας σήμερα στον Ντιντιέ Ραούλτ και τον Γιάννη Ιωαννίδη. Διότι, σε όλες τις δυτικές κοινωνίες, η υγειονομική κρίση επιδεινώθηκε κατ’ εξοχήν εξ αιτίας της έλλειψης ατομικής και συλλογικής υπευθυνότητας, η οποία διαιωνίζει την κρίση και μεταβάλλει τα λοκντάουν σε αναπόφευκτο και επαναλαμβανόμενο φάρμακο. Είναι αξιοσημείωτο μάλιστα πως, στη διάρκεια του δεύτερου κύματος, οι υπόλοιπες κοινωνίες, ακόμα και η Ινδία ή η Βραζιλία, παρότι με λιγότερα μέσα και δυνατότητες από τους «μορφωμένους» και «πλούσιους» Δυτικούς, έχουν ελέγξει σε μεγαλύτερο βαθμό την πανδημία. Ακριβώς γιατί ο δυτικός κόσμος, και εμείς εν πολλοίς, έχει μέσα του το σκουλήκι του ακραίου και ναρκισσιστικού ατομικισμού του χρήματος και του μικροσυμφέροντος που τυφλώνει. (Βλ. από την ιστοσελίδα της Le Monde, 25 Νοεμβρίου Το γαλάζιο χρώμα δείχνει την εξέλιξη στην Ευρώπη).
1] Ιωάννης Α. Γιαννακάκης και Ιωάννης Π. Α. Ιωαννίδης «Πώς οι φαρμακοβιομηχανίες “φροντίζουν” τις υλικές ανάγκες των γιατρών», Άρδην, τ. 64. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο ιατρικό περιοδικό British Medical Journal (23 Δεκεμβρίου 2000, τόμος 321, σσ. 1563-1564). «Χίλιες και μία ιστορίες για το πώς οι φαρμακοβιομηχανίες “φροντίζουν” τις υλικές ανάγκες των γιατρών: μελέτη».
[2] A fiasco in the making? As the coronavirus pandemic takes hold, we are making decisions without reliable data https://www.statnews.com/2020/03/17/a-fiasco-in-the-making-as-the-coronavirus-pandemic-takes-hold-we-are-making-decisions-without-reliable-data/
[3] Eran Bendavid and Jay Bhattacharya, «Is the Coronavirus as Deadly as They Say?» Wall Street Journal, 19/3/2020 . https://www.wsj.com/articles/is-the-coronavirus-as-deadly-as-they-say-11585088464
[4] https://flipflopstosnowshoes.medium.com/dr-ioannidis-ec45cec1cd06
[6] Eran Bendavid, Bianca Mulaney, Neeraj Sood, Soleil Shah, Emilia Ling, Rebecca Bromley-Dulfano, Cara Lai, Zoe Weissberg, Rodrigo Saavedra-Walker, Jim Tedrow, Dona Tversky, Andrew Bogan, Thomas Kupiec, Daniel Eichner, Ribhav Gupta, John P.A. Ioannidis, Jay Bhattacharya: COVID-19 Antibody Seroprevalence in Santa Clara County, California https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.04.14.20062463v1.full.pdf
[7] Ανάμεσα στα σχετικά κείμενα, βλέπε και το χαρακτηριστικό άρθρο της Alysia Finley, “The Bearer of Good Coronavirus. News Stanford scientist John Ioannidis finds himself under attack for questioning the prevailing wisdom about lockdowns”, στην Wall Street Journal, στις 24 /4/2020. https://www.wsj.com/articles/the-bearer-of-good-coronavirus-news-11587746176.
Ο Daniel Horowitz θα γράψει στην Conservative Review: «New antibody study is strong evidence that the lockdown strategy is the wrong course», 20/4/2020 https://www.theblaze.com/conservative-review/horowitz-new-antibody-study-strong-evidence-lockdown-strategy-wrong-course. Παράλληλα, η είδηση διαδόθηκε αστραπιαία και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από χάσταγκ όπως #ReopenAmerica, #EndTheLockdown και #BackToWork.
[8] (https://video.foxnews.com/v/6150670357001#sp=show-clips και https://video.foxnews.com/v/6151202533001#sp=show-clips)
[9] https://edition.cnn.com/videos/tv/2020/05/01/making-sense-of-emerging-coronavirus-data.cnn
[10] David H. Freedman, A Prophet of Scientific Rigor–and a Covid Contrarian, https://www.wired.com/story/prophet-of-scientific-rigor-and-a-covid-contrarian/
[11] Andrew Bogan, «New Data Suggest the Coronavirus Isn’t as Deadly as We Thought», WSJ, 17/4/2020, https://www.wsj.com/articles/new-data-suggest-the-coronavirus-isnt-as-deadly-as-we-thought-11587155298.
[12] Βλ. Andrew Gelman, «Assessing Evidence vs. Truth in the Coronavirus Pandemic», CHANCE τομ. 33, τχ. 3, 2020 https://chance.amstat.org/2020/09/evidence-vs-truth/ και https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09332480.2020.1820254, στατιστικολόγος στο Columbia University.
[13] Όπως προαναφέρθηκε, επιλέχθηκαν από το facebook.
[14] Stephanie M. Lee, «Two Antibody Studies Say Coronavirus Infections Are More Common Than We Think. Scientists Are Mad»». BuzzFeed News, 22 Απριλίου https://www.buzzfeednews.com/article/stephaniemlee/coronavirus-antibody-test-santa-clara-los-angeles-stanford?bfsource=relatedmanual﮲ Stephanie M. Lee, «A Stanford Professor’s Wife Recruited People For His Coronavirus Study By Claiming It Would Reveal If They Could “Return To Work Without Fear”», BuzzFeed News, 27 Απριλίου https://www.buzzfeednews.com/article/stephaniemlee/stanford-coronavirus-study-bhattacharya-email?bfsource=relatedmanual
[15] Stephanie M. Lee, Buzzfeednews, 15 Μαΐου 2020, «JetBlue’s Founder Helped Fund A Stanford Study That Said The Coronavirus Wasn’t That Deadly» buzzfeednews , https://www.buzzfeednews.com/article/stephaniemlee/stanford-coronavirus-neeleman-ioannidis-whistleblower
[16] Stephanie M. Lee, «JetBlue’s Founder, ό.π.
[17] Βλ. μεταξύ άλλων, Stephanie M. Lee, «Two Antibody ….», ό.π.﮲ Stephanie M. Lee, «A Stanford Professor’s Wife…», ό.π.﮲ Catherine Offord «How (Not) to Do an Antibody Survey for SARS-CoV-2», Τhe-scientist, 28 Απριλίου, 2020 https://www.the-scientist.com/news-opinion/how-not-to-do-an-antibody-survey-for-sars-cov-2-67488﮲ Stephanie M. Lee, Buzzfeednews, 15 Μαΐου 2020, «JetBlue’s Founder», ό.π.
The National Herald, The Ioannidis Factor in Trump’s COVID-19 Anti-Lockdown Stance, 8/10/2020 https://www.thenationalherald.com/community_general_news/arthro/the_ioannidis_factor_in_trump_s_covid_19_anti_lockdown_stance-699205/﮲ Ari Schulman, «The Coronavirus and the Right’s Scientific Counterrevolution How a new class of outsider experts is exploiting institutional failures and destabilizing knowledge», Νew Republic,15 Ιουνίου 2020 https://.com/article/158058/coronavirus-conservative-experts-scientific-counterrevolution
Lisa M. Krieger, «Stanford coronavirus research: Did politically-motivated scientists hype their speedy study?», 24/5/2020, https://www.mercurynews.com/2020/05/24/coronavirus-research-stanford-scientists-accused-of-hyping-covid-19-antibody-study/
Michael Schulson, «On Covid-19, a Respected Science Watchdog Raises Eyebrows. For his Covid-19 work, the Stanford scientist John Ioannidis is being accused of the same bad science he has criticized», Undark, 04.24.2020
https://undark.org/2020/04/24/john-ioannidis-covid-19-death-rate-critics/﮲ Louis Proyect
«What Stanford University and Fox News Have in Common», Counter Punch, May 22, 2020
[18] LIFOTEAM, «ΗΠΑ: Η “καθησυχαστική” έρευνα του Ιωαννίδη για τον κορωνοϊό χρηματοδοτήθηκε από ιδρυτή αερογραμμών», 16.5.2020, https://www.lifo.gr/now/world/282546/salos-stis-ipa-kathisyxastiki-ereyna-toy-stanford-gia-ton-koronoio-xrimatodotithike-apo-idryti-aerogrammon﮲ Σκάνδαλο: «Έρευνα» του Στάνφορντ κατά παραγγελία ιδιοκτήτη αερογραμμών! Rovespieros, 17 Μαΐου 2020 ﮲ Παύλος Παπαδόπουλος, «Ο Ελληνας επιδημιολόγος που «παρέσυρε» τον Τραμπ», Καθημερινή, 02.08.2020,
[19] Βλ. παραπάνω Lifo, 16.5.2020﮲ Rovespieros, 17 Μαΐου 2020﮲ Παύλος Παπαδόπουλος, Καθημερινή, 02.08.2020.
[20] Μάνος Στεφανίδης, «Εξαγοράστηκε ο John Ιωαννίδης;» Ρήξη 160, Μάιος 2020.
[21] David Neeleman, Stanford Professors’ Coronavirus Study Could Be Game Changer https://www.dailywire.com/news/neeleman-stanford-professors-coronavirus-study-could-be-game-changer, Apr 8, 2020.
22] Stephanie M. Lee, «An Elite Group Of Scientists Tried To Warn Trump Against Lockdowns In March», BuzzFeed News, 24 Ιουλίου 2020. https://www.buzzfeednews.com/article/stephaniemlee/ioannidis-trump-white-house-coronavirus-lockdowns.
[24] Andrew Gelman, «Assessing Evidence vs. Truth in the Coronavirus Pandemic», CHANCE τομ. 33, τχ. 3, 2020 – https://chance.amstat.org/2020/09/evidence-vs- και https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09332480.2020.1820254﮲ Fithian, W. 2020. Statistical comment on the revision of Bendavid, et al. https://www.stat.berkeley.edu/~wfithian/overdispersionSimple.html. [Google Scholar]
[25] «https://www.dailymail.co.uk/health/article-8358003/Stanford-researchers-investigation-tipping-scale-antibody-studies.html
[26] Stephanie M. Lee, An Elite Group Of Scientists Tried To Warn Trump Against Lockdowns In March, BuzzFeed News, 24 Ιουλίου 2020, https://www.buzzfeednews.com/article/stephaniemlee/ioannidis-trump-white-house-coronavirus-lockdowns
[27] Όπως τονίζει η Στέφανι Λη, «Over the following days, Ioannidis grew more vocal in a flurry of interviews and scientific commentary». Προφανώς, δε, τράβηξε την προσοχή πολλών συντηρητικών σχολιαστών, όπως της Ann Coulter, της προσωπικότητας του Fox News, Lisa Boothe, κ.ά. Το δε Bloomberg έγραψε σχετικά, Trump Set Easter Target After Kushner Meeting, Seeing Empty Pews.
[28] Thomas L. Friedman, March 22, 2020, A Plan to Get America Back to Work, March 26, 2020, An Open Letter to President Trump., Thomas L. Friedman March 26, 2020
[29] Βλ. Benjamin Mateus, «Who is Scott Atlas, Trump’s new adviser on the COVID-19 pandemic?», 18 Αυγούστου 2020,
[30] Remarks by President Trump in Press Briefing September 23, 2020 https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/remarks-president-trump-press-briefing-092420/Benjamin Mateus, «Scott Atlas. Who is, Trump’s new adviser on the COVID-19 pandemic?», 18 August 2020, https://www.wsws.org/en/articles/2020/08/18/atls-a18. html
[32] Brakkton Booker, «Stanford University Appears To Distance Itself From Scott Atlas After ‘Rise Up’ Tweet», 17 Νοεμβρίου, https://www.kqed.org/news/11847774/stanford-appears-to-distance-itself-from-scott-atlas-after-rise-up-tweet
[33] Sara Reardon, Surprising contenders emerge for Trump’s NIH chief, Nature, 13 January 2017, https://www.nature.com/news/surprising-contenders-emerge-for-trump-s-nih-chief-1.21295
[34] (David H. Freedman, A Prophet of Scientific Rigor–and a Covid Contrarian. John Ioannidis laid bare the foibles of medical science. Now medical science is returning the favor).
[35] Stuart Ritchie «There should never be heroes in science. Some scientists make their careers by criticising other’s research. But who watches the watchmen?», 29 Ιουνίου 2020.
Απόψεις και άλλες δηλώσεις που εκφράζονται από χρήστες και τρίτα μέρη (π.χ., bloggers) είναι αποκλειστικά δικές τους και δεν αποτελούν απόψεις της HuffPost Greece. Την ευθύνη για περιεχόμενο που δημιουργείται από τρίτα μέρη φέρουν αποκλειστικά τα μέρη αυτά.