Το 1996, η Ντόλι το πρόβατο έγινε πρωτοσέλιδο σε όλο τον κόσμο αφού έγινε το πρώτο θηλαστικό που κλωνοποιήθηκε επιτυχώς από ενήλικο κύτταρο. Πολλοί επιστήμονες πίστευαν ότι σύντομα ο πρώτος ανθρώπινος κλώνος θα ερχόταν μετά από λίγα χρόνια.
Ορισμένοι επιστήμονες πρότειναν ότι οι ανθρώπινοι κλώνοι θα μπορούσαν να παίξουν ρόλο στην εξάλειψη γενετικών ασθενειών, ενώ άλλοι θεώρησαν ότι η διαδικασία κλωνοποίησης θα μπορούσε, τελικά, να εξαλείψει γενετικές ανωμαλίες (παρά την έρευνα μιας ομάδας Γάλλων επιστημόνων το 1999 που διαπίστωσε ότι η κλωνοποίηση μπορεί πράγματι να αυξήσει τον κίνδυνο γενετικών ασθενειών).
Υπήρξαν διάφοροι ισχυρισμοί - όλοι αβάσιμοι, είναι σημαντικό να προσθέσουμε - για επιτυχημένα προγράμματα ανθρώπινης κλωνοποίησης μετά την επιτυχία της Ντόλι. Το 2002, η Μπριζίτ Μπουισολιέρ , Γαλλίδα χημικός και πιστός υποστηρικτής του Raëlism - μια θρησκεία UFO που βασίζεται στην ιδέα ότι οι εξωγήινοι δημιούργησαν την ανθρωπότητα - ισχυρίστηκε ότι αυτή και μια ομάδα επιστημόνων είχαν επιτυχώς παραδώσει τον πρώτο κλωνοποιημένο άνθρωπο, τον οποίο ονόμασε Έβε.
Ωστόσο, η Μπουισολιέρ δεν ήταν πρόθυμη να παράσχει οποιαδήποτε απόδειξη, και γι′ αυτό πιστεύεται ευρέως ότι πρόκειται για ψέμμα.
Γιατί λοιπόν, σχεδόν 30 χρόνια μετά την Ντόλι, δεν έχουν κλωνοποιηθεί ακόμη οι άνθρωποι; Είναι πρωτίστως για ηθικούς λόγους, υπάρχουν τεχνολογικά εμπόδια ή απλά δεν αξίζει να το κάνουμε;
Η κλωνοποίηση» είναι ένας ευρύς όρος, δεδομένου ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει μια σειρά διαδικασιών και προσεγγίσεων, αλλά ο στόχος είναι πάντα η παραγωγή «γενετικά πανομοιότυπων αντιγράφων μιας βιολογικής οντότητας», σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Ερευνών Ανθρώπινου Γονιδιώματος (NHGRI).
Οποιαδήποτε απόπειρα ανθρώπινης κλωνοποίησης πιθανότατα θα χρησιμοποιούσε τεχνικές «αναπαραγωγικής κλωνοποίησης» - μια προσέγγιση στην οποία θα χρησιμοποιούταν ένα «ώριμο σωματικό κύτταρο», πιθανότατα ένα κύτταρο δέρματος, σύμφωνα με το NHGRI. Το DNA που εξάγεται από αυτό το κύτταρο θα τοποθετηθεί στο ωάριο ενός δότη που «έχει αφαιρεθεί ο δικός του πυρήνας που περιέχει DNA».
Το ωάριο θα αρχίσει στη συνέχεια να αναπτυχθεί σε δοκιμαστικό σωλήνα πριν «εμφυτευθεί στη μήτρα ενός ενήλικου θηλυκού», σύμφωνα με το NHGRI.
Ωστόσο, ενώ οι επιστήμονες έχουν κλωνοποιήσει πολλά θηλαστικά, συμπεριλαμβανομένων των βοοειδών, των κατσικιών, των κουνελιών και των γατών, οι άνθρωποι δεν έχουν μπει στη λίστα.
«Νομίζω ότι δεν υπάρχει κανένας καλός λόγος για να φτιάχνουμε [ανθρώπους] κλώνους», δήλωσε στο Live Science σε email ο Χανκ Γκρίλι, καθηγητής νομικής και γενετικής στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ που ειδικεύεται σε ηθικά, νομικά και κοινωνικά ζητήματα που προκύπτουν από την πρόοδο των βιοεπιστημών.
«Η ανθρώπινη κλωνοποίηση είναι μια ιδιαίτερα δραματική δράση και ήταν ένα από τα θέματα που βοήθησαν στην έναρξη της αμερικανικής βιοηθικής», πρόσθεσε ο Γκρίλι.
Οι ηθικές ανησυχίες σχετικά με την ανθρώπινη κλωνοποίηση είναι πολλές και ποικίλες. Σύμφωνα με την Britannica, τα πιθανά ζητήματα περιλαμβάνουν «ψυχολογικούς, κοινωνικούς και φυσιολογικούς κινδύνους». Αυτά περιλαμβάνουν την ιδέα ότι η κλωνοποίηση θα μπορούσε να οδηγήσει σε «πολύ υψηλή πιθανότητα» απώλειας ζωής, καθώς και ανησυχίες σχετικά με τη χρήση της κλωνοποίησης από τους υποστηρικτές της ευγονικής. Επιπλέον, σύμφωνα με την Britannica, η κλωνοποίηση θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι παραβιάζει τις «αρχές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ελευθερίας και ισότητας».
Επιπλέον, η κλωνοποίηση θηλαστικών έχει ιστορικά οδηγήσει σε εξαιρετικά υψηλά ποσοστά θανάτου και αναπτυξιακές ανωμαλίες στους κλώνους, ανέφερε προηγουμένως το Live Science.
Ένα άλλο βασικό ζήτημα με την ανθρώπινη κλωνοποίηση είναι ότι, αντί να δημιουργηθεί ένα αντίγραφο του αρχικού ατόμου, θα δημιουργούσε ένα άτομο με τις δικές του σκέψεις και απόψεις.
«Όλοι γνωρίζουμε κλώνους - τα πανομοιότυπα δίδυμα είναι κλώνοι ο ένας του άλλου - και έτσι όλοι γνωρίζουμε ότι οι κλώνοι δεν είναι το ίδιο άτομο», εξήγησε ο Γκρίλι.
Ένας ανθρώπινος κλώνος, συνέχισε η Γκρίλι, θα είχε μόνο την ίδια γενετική σύνθεση με κάποιον άλλο - δεν θα μοιραζόταν άλλα πράγματα όπως προσωπικότητα, ήθος ή αίσθηση του χιούμορ: αυτά θα ήταν μοναδικά και για τα δύο μέρη.
Οι άνθρωποι είναι, όπως πολύ καλά γνωρίζουμε, πολύ περισσότερα από απλώς ένα προϊόν του DNA τους. Ενώ είναι δυνατή η αναπαραγωγή γενετικού υλικού, δεν είναι δυνατό να αναπαραχθούν ακριβώς περιβάλλοντα διαβίωσης, να δημιουργηθεί μια πανομοιότυπη ανατροφή ή δύο άτομα να αντιμετωπίσουν τις ίδιες εμπειρίες ζωής.
Θα είχε κανένα όφελος η κλωνοποίηση ανθρώπων;
Έτσι, εάν οι επιστήμονες κλωνοποιούσαν έναν άνθρωπο, θα υπήρχαν οφέλη, επιστημονικά ή άλλα;
«Δεν υπάρχει κανένα που θα πρέπει να είμαστε διατεθειμένοι να εξετάσουμε», είπε ο Γκρίλι, τονίζοντας ότι οι ηθικές ανησυχίες θα ήταν αδύνατο να παραβλεφθούν.
Ωστόσο, εάν οι ηθικοί προβληματισμοί αφαιρούνταν εντελώς από την εξίσωση, τότε «ένα θεωρητικό όφελος θα ήταν η δημιουργία γενετικά πανομοιότυπων ανθρώπων για ερευνητικούς σκοπούς», είπε ο Γκρίλι, αν και ήθελε να επιβεβαιώσει την άποψή του ότι αυτό θα έπρεπε να θεωρηθεί ως «ηθικό μη εκκίνησης.»
Ο Γκρίλι δήλωσε επίσης ότι, ανεξάρτητα από τη δική του προσωπική γνώμη, ορισμένα από τα πιθανά οφέλη που σχετίζονται με την κλωνοποίηση ανθρώπων έχουν, σε κάποιο βαθμό, περιττεύουν από άλλες επιστημονικές εξελίξεις.
«Η ιδέα της χρήσης κλωνοποιημένων εμβρύων για σκοπούς άλλους από τη δημιουργία μωρών, για παράδειγμα την παραγωγή ανθρώπινων εμβρυϊκών βλαστοκυττάρων πανομοιότυπων με τα κύτταρα ενός δότη, συζητήθηκε ευρέως στις αρχές της δεκαετίας του 2000», είπε, αλλά αυτή η γραμμή έρευνας έγινε άσχετη - και στη συνέχεια δεν έχει επεκταθεί — μετά το 2006, το έτος ανακαλύφθηκαν τα λεγόμενα επαγόμενα πολυδύναμα βλαστοκύτταρα (iPSCs). Πρόκειται για «ενήλικα» κύτταρα που έχουν επαναπρογραμματιστεί ώστε να μοιάζουν με κύτταρα στην πρώιμη ανάπτυξη.
Ο Σίνια Γιαμανάκα, ένας Ιάπωνας ερευνητής βλαστοκυττάρων και βραβευμένος με Νόμπελ το 2012, έκανε την ανακάλυψη όταν «επεξεργάστηκε πώς να επαναφέρει τα κύτταρα ενήλικου ποντικού σε μια εμβρυϊκή κατάσταση χρησιμοποιώντας μόνο τέσσερις γενετικούς παράγοντες», σύμφωνα με ένα άρθρο στο Nature. Την επόμενη χρονιά, ο Γιαμανάκα, μαζί με τον διάσημο Αμερικανό βιολόγο Τζέιμς Τόμσον, κατάφερε να κάνει το ίδιο με τα ανθρώπινα κύτταρα.
Όταν τα iPSC «επαναπρογραμματίζονται σε μια πολυδύναμη κατάσταση που μοιάζει με εμβρυϊκό», επιτρέπουν την «ανάπτυξη μιας απεριόριστης πηγής οποιουδήποτε τύπου ανθρώπινου κυττάρου που απαιτείται για θεραπευτικούς σκοπούς», σύμφωνα με το Κέντρο Αναγεννητικής Ιατρικής και Έρευνας Βλαστοκυττάρων του Πανεπιστημίου Καλιφόρνια, Λος Άντζελες.
Επομένως, αντί να χρησιμοποιούμε έμβρυα, «μπορούμε να κάνουμε αποτελεσματικά το ίδιο πράγμα με τα κύτταρα του δέρματος», είπε ο Γκρίλι.
Αυτή η εξέλιξη στην τεχνολογία iPSC κατέστησε ουσιαστικά την έννοια της χρήσης κλωνοποιημένων εμβρύων τόσο περιττή όσο και επιστημονικά κατώτερη.
Σήμερα, τα iPSC μπορούν να χρησιμοποιηθούν για έρευνα στη μοντελοποίηση ασθενειών, στην ανακάλυψη φαρμακευτικών φαρμάκων και στην αναγεννητική ιατρική, σύμφωνα με μια εργασία του 2015 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Frontiers in Cell and Developmental Biology.
Επιπλέον, ο Γκρίλι πρότεινε επίσης ότι η ανθρώπινη κλωνοποίηση μπορεί απλώς να μην είναι πλέον ένας «σέξι» τομέας επιστημονικής μελέτης, κάτι που θα μπορούσε επίσης να εξηγήσει γιατί έχει δει πολύ μικρή ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια.
Τόνισε ότι η επεξεργασία του ανθρώπινου γονιδιώματος των βλαστικών γραμμών είναι πλέον ένα πιο ενδιαφέρον θέμα στο μυαλό του κοινού, με πολλούς να είναι περίεργοι για την ιδέα της δημιουργίας «σούπερ μωρών», για παράδειγμα. Η επεξεργασία βλαστικών γραμμών ή η μηχανική βλαστικής γραμμής είναι μια διαδικασία ή μια σειρά διαδικασιών που δημιουργούν μόνιμες αλλαγές στο γονιδίωμα ενός ατόμου. Αυτές οι αλλαγές, όταν εισαχθούν αποτελεσματικά, γίνονται κληρονομικές, που σημαίνει ότι θα μεταδοθούν από γονέα σε παιδί.
Μια τέτοια επεξεργασία είναι αμφιλεγόμενη και δεν έχει ακόμη γίνει πλήρως κατανοητή. Το 2018, η Επιτροπή Βιοηθικής του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία εκπροσωπεί 47 ευρωπαϊκά κράτη, δημοσίευσε μια ανακοίνωση λέγοντας ότι «η ηθική και τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να καθοδηγούν οποιαδήποτε χρήση των τεχνολογιών επεξεργασίας γονιδιώματος στους ανθρώπους», προσθέτοντας ότι «η εφαρμογή των τεχνολογιών επεξεργασίας γονιδιώματος σε τα ανθρώπινα έμβρυα εγείρουν πολλά ζητήματα ηθικής, κοινωνικής και ασφάλειας, ιδιαίτερα από οποιαδήποτε τροποποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος που θα μπορούσε να μεταδοθεί στις μελλοντικές γενιές».
Ωστόσο, το συμβούλιο σημείωσε επίσης ότι υπάρχει «ισχυρή υποστήριξη» για τη χρήση τέτοιων τεχνολογιών μηχανικής και επεξεργασίας για την καλύτερη κατανόηση «των αιτιών των ασθενειών και της μελλοντικής τους θεραπείας», σημειώνοντας ότι προσφέρουν «σημαντικές δυνατότητες για έρευνα σε αυτόν τον τομέα και για τη βελτίωση του ανθρώπου υγεία.»
Ο Τζόρτζ Χράτς, γενετιστής και μοριακός μηχανικός στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, υποστηρίζει τον ισχυρισμό του Γκρίλι ότι η επεξεργασία βλαστικής γραμμής είναι πιθανό να συγκεντρώσει περισσότερο επιστημονικό ενδιαφέρον στο μέλλον, ειδικά σε σύγκριση με τη «συμβατική» κλωνοποίηση.
«Η επεξεργασία βλαστικής γραμμής που βασίζεται στην κλωνοποίηση είναι συνήθως πιο ακριβής, μπορεί να περιλαμβάνει περισσότερα γονίδια και έχει πιο αποτελεσματική παράδοση σε όλα τα κύτταρα από την επεξεργασία σωματικού γονιδιώματος», είπε στο Live Science.
Ωστόσο, ο Χράτς ήταν πρόθυμη να παροτρύνει να είμαστε προσεκτικοί και παραδέχτηκε ότι αυτή η επεξεργασία δεν έχει ακόμη κατακτηθεί.
«Τα πιθανά μειονεκτήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν περιλαμβάνουν την ασφάλεια, την αποτελεσματικότητα και τη δίκαιη πρόσβαση για όλους», κατέληξε.