Αυτήν την περίοδο τα περισσότερα πρωτοσέλιδα στο διεθνή τύπο αναφέρονται με τρόμο στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Οι καύσωνες στην Ευρώπη, η τήξη των πάγων της Αρκτικής και οι καταστροφικές πυρκαγιές σε όλες τις ηπείρους αποτελούν αδιάσειστες αποδείξεις ότι έχουμε εισέλθει σε μια περίοδο όπου παρουσιάζεται άνοδος της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη. Η επιστημονική κοινότητα είναι κάθετη στο θέμα της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Το 98 % των σχετικών επιστημονικών δημοσιεύσεων1 καταλήγει στο συμπέρασμα ότι όχι μόνο το κλίμα αλλάζει αλλά και ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει σημαντικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικολογική ισορροπία. Με μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο, κάποιος είναι εύκολο να βρει ολόκληρα αφιερώματα σχετικά με τις μελλοντικές επιπτώσεις στη Γη από την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας. Το πιο αισιόδοξο από αυτά μπορεί να αποτελέσουν βάση για ένα εξαίρετο σενάριο θρίλερ χολιγουντιανών προδιαγραφών.
Από την άλλη, ένας σκεπτικισμός διατυπώνεται από κύκλους στις ΗΠΑ και σε πολλές άλλες χώρες σχετικά με το αληθές των ισχυρισμών της επιστημονικής κοινότητας. Εν ολίγοις οι αρνητές της κλιματικής αλλαγής δεν αρνούνται τόσο το γεγονός της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη αλλά το αποδίδουν σε φυσικούς κύκλους του παγκόσμιου κλίματος που έχουν συμβεί και στο παρελθόν. Επίσης θεωρούν ότι μια σειρά από ΜΚΟ και εταιρίες έχουν μεγάλα οικονομικά συμφέροντα ώστε να στηρίξουν τη θεωρία της υπερθέρμανσης καθώς μέσω αυτής υποδαυλίζουν το υπάρχον σύστημα και τείνουν να το ανατρέψουν προς το συμφέρον νέων παγκόσμιων οικονομικών παικτών. Δίχως άλλο θεωρούν ότι οι επιπτώσεις του κλίματος εξαιτίας της υπερθέρμανσης είναι επιφανειακές και αυτό αποδεικνύεται από τις μεγάλες καταιγίδες ή και χιονοπτώσεις που λαμβάνουν χώρα ανά τον κόσμο. Πίσω από την άρνηση, δηλαδή, της θεωρίας της αλλαγής του κλίματος υποβόσκει μια θεωρία συνωμοσίας σαν μια από τις πάρα πολλές που κυριαρχούν τα τελευταία χρόνια στη δημόσια σφαίρα.
Ας προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε γιατί συμβαίνει αυτό πραγματοποιώντας μια μικρή αναδρομή. Το κίνημα της οικολογίας εξαπλώθηκε σε όλον τον κόσμο από τη δεκαετία του 1960 και έπειτα. Υποστηρίχθηκε με θέρμη από διάφορα νεανικά και αριστερά κινήματα και υπήρξε κεντρική ιδεολογία των «παιδιών των λουλουδιών». Συνδέθηκε δε με κινήματα αμφισβήτησης της δημόσιας εξουσίας και των επιλογών της και εν ολίγοις ένας ακτιβιστής οικολόγος στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1970 δεν ξεχώριζε από έναν διαδηλωτή κατά της επέμβασης των ΗΠΑ στο Βιετνάμ. Διαχρονικά, ιδιαίτερα το ρεπουμπλικανικό κόμμα των ΗΠΑ, αντιλαμβανόταν τον μέσο οικολόγο ως μια κραυγαλέα προσωπικότητα που μάλλον θέλει να αντιδράσει για τα πάντα παρά να μιλήσει για το πρόβλημα του πλανήτη (δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερη αναφορά στη αντίληψη του οικολόγου ως καρικατούρα από ένα τηλεοπτικό σκετς του διάσημου ηθοποιού Τζιμ Κάρεϋ στην επιτυχημένη τηλεοπτική εκπομπή In Living Color που προβαλλόταν τη δεκαετία του 1990 και είχε τίτλο “The Environmental Guy”2). Παράλληλα, στις ΗΠΑ το δημοκρατικό κόμμα υιοθέτησε πολλές από τις θέσεις των οικολόγων με συνέπεια το θέμα της υπερθέρμανσης του πλανήτη να εισέλθει στη δημόσια πολιτική ατζέντα ως θέμα αντιπαράθεσης και διαφοροποίησης και όχι ως πρόβλημα για κοινή αντιμετώπιση (όπως για παράδειγμα το θέμα της εγκληματικότητας ή της τρομοκρατίας). Ο μέσος συντηρητικός ψηφοφόρος στις ΗΠΑ, λοιπόν, φαίνεται ότι διαχρονικά κοιτά με καχυποψία τις προοδευτικές ιδέες των οικολόγων.
Πέραν τούτου, σε μια σύγχρονη κοινωνία που έχει μάθει να διεξάγει το δημόσιο λόγο μέσω των ηλεκτρονικών μέσων οι επιστήμονες εμφανίζονται αδύναμοι στον να προβάλουν ένα ελκυστικό τηλεοπτικό μήνυμα. Ο μέσος επιστήμονας των φυσικών επιστημών δεν έχει μάθει να επικοινωνεί με ένα ευρύ κοινό αλλά έχει μάθει να συνομιλεί με ένα εξειδικευμένο κοινό χρησιμοποιώντας ακαδημαϊκή γλώσσα. Δεν είναι ανεξήγητο, λοιπόν, που η επιστημονική κοινότητα δεν κατάφερε να έρθει σε επαφή με ένα ευρύ λαϊκό κοινό, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ και να το πείσει για τα λεγόμενα της.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια οι κυβερνήσεις φαίνεται να κατανόησαν τη δυναμική των εξελίξεων στο κλίμα και υιοθέτησαν μια δυναμική ατζέντα για τη μείωση των ρύπων. Αυτή η εξέλιξη θα μπορούσε να ήταν θετική αλλά από ό,τι φαίνεται η ιστορία δεν εξελίσσεται ποτέ γραμμικά και μάλλον η παγκόσμια συνεργασία για την προστασία του περιβάλλοντος μπορεί να μετατρέπεται σε επικοινωνιακή παγίδα. Αυτό συμβαίνει για τον ακόλουθο λόγο. Η προσήλωση των κυβερνήσεων στις αρχές της παγκοσμιοποίησης δημιούργησε μια σημαντική ανατάραξη στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Από τη μία τα κράτη μέσω της διακρατικής συνεργασίας άνοιξαν διαύλους για επίλυση παγκόσμιων προβλημάτων, με προεξέχων αυτών της υπερθέρμανσης του πλανήτη, αλλά από την άλλη οι επιλογές των κυβερνήσεων προκάλεσαν τη συρρίκνωση της μεσαίας τάξη των δυτικών κοινωνιών, την ανεξέλεγκτη μετακίνηση των κεφαλαίων μεταξύ των κρατών με οδυνηρές συνέπειες στην κατανομή του παγκοσμίου πλούτου και την αύξηση των μετακινήσεων των πληθυσμών που προκάλεσαν σημαντικές πιέσεις στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες.
Ως εκ τούτου, πλέον, η κοινή γνώμη τείνει να αντιμετωπίζει τις κυβερνήσεις με καχυποψία και να μην εμπιστεύεται τις επιλογές τους. Και αφού μια από τις κύριες επιλογές της παγκόσμιας διοικούσας τάξης είναι και η υιοθέτηση μιας ατζέντας για την προάσπιση του κλίματος τότε ίσως κάτι πονηρό να κρύβεται πίσω από όλη αυτή τη δράση. Διεθνώς οι υποστηρικτές του συνωμοσιολογικού κινήματος (αυτού του ιδιαίτερου κοινωνιολογικού φαινομένου) έχουν υιοθετήσει τις πιο απίθανες θεωρίες σχετικά μα την κλιματική αλλαγή. Ο πιο διαδομένος αυτών ο Αμερικανός τηλεπαρουσιαστής Alex Jones, που διαθέτει μια σημαντική επιρροή στην αμερικανική κοινή γνώμη και έχει συμβάλει στην ανάπτυξη των πολιτικών θέσεων του Ντόναλντ Τραμπ, προβάλει ένα συνονθύλευμα απόψεων για την κλιματική αλλαγή που μάλλον καταλήγουν στο ότι αυτή αποτελεί συνέπεια παγκόσμιων στρατιωτικών πειραμάτων3 και προσπαθειών για την τρομοκράτηση και τον έλεγχο της κοινής γνώμης.
Κοινώς βρισκόμαστε σε μια ιδιαίτερα περίεργη θέση. Από τη μία η επιστημονική κοινότητα με την παράθεση δεδομένων αποδεικνύει ότι όχι μόνο η κλιματική αλλαγή λαμβάνει χώρα αλλά και ότι ευθύνεται η ανθρώπινη δραστηριότητα για αυτή και από την άλλη έχουμε την άποψη ενός σημαντικού μεριδίου της παγκόσμιας κοινής γνώμης που τείνει να είναι δύσπιστη σε ο,τιδήποτε υιοθετείται από τις κυβερνήσεις ως κοινή αλήθεια. Εάν οι κυβερνήσεις λαμβάνουν μια θέση υπέρ της θεραπείας της επέμβασης του ανθρώπου στη φύση τότε μάλλον ο «συνειδητοποιημένος» πολίτης, που θέλει να διατηρήσει μια αντισυστημική θέση, θα πρέπει να εναντιωθεί σε αυτά τα σχέδια ή τουλάχιστον να τα αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό. Πραγματικά πρόκειται για μια στροφή σχεδόν 180 μοιρών των αντισυστημικών κινημάτων σε σχέση με το παρελθόν. Τα «παιδιά των λουλουδιών» πρέπει να τραβούν τα άσπρα μαλλιά τους με αυτά που βλέπουν.
Η παγκόσμια κοινή γνώμη φυσικά ανεβοκατεβάζει κυβερνήσεις στις σύγχρονες δημοκρατίες. Είναι πλέον εμφανές ότι κόμματα που στηρίζονται στο λαϊκισμό έχουν ανέλθει σημαντικά σε όρους δημοσκοπικούς αλλά και αρχίζουν να λαμβάνουν και σημαντικές θέσεις σε κρατικά κυβερνητικά σχήματα. Αυτά τα κόμματα έχουν χαϊδέψει τα αυτιά των ψηφοφόρων και έχουν υιοθετήσει εντελώς αντισυμβατικές θέσεις για να ανέλθουν στην εξουσία. Αντί να κινούνται στα πλαίσια μιας λογικής που τείνει προς την υιοθέτηση μιας παγκόσμιας συμφωνίας μεταξύ των κρατών, για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης, υιοθετούν την ατζέντα της κλιματικής αλλαγής σαν ένα μέσο πολιτικής πίεσης.
Αυτή είναι, λοιπόν, η σημερινή πραγματικότητα. Που βρίσκεται όμως η Ελλάδα σε σχέση με όλες αυτές τις εξελίξεις; Η χώρα μας πρόκειται να δεχθεί μια σωρεία επιπτώσεων από την κλιματική αλλαγή. Σε πρώτο επίπεδο η άνοδος της μέσης στάθμης της θάλασσας, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και οι αυξανόμενες περίοδοι υψηλών θερμοκρασιών θα ασκήσουν σημαντικές πιέσεις στην ποιότητα διαβίωσης του πληθυσμού της χώρας ενώ σε δεύτερο στάδιο οι γεωπολιτικές αναταράξεις από την έλλειψη πόσιμου νερού θα προκαλέσουν νέες μεταναστευτικές ροές όσο και πιθανές πολεμικές συρράξεις με επίκεντρο τη Μέση Ανατολή. Τι μπορούμε να κάνουμε για αυτό;
Καταρχάς θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε τη δυναμική της χώρας ως προς την επικοινωνία ενός θετικού μηνύματος για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η Ελλάδα είναι ένας φάρος του παγκόσμιου πολιτισμού. Εκατομμύρια επισκεπτών έρχονται να θαυμάσουν όχι μόνο τις ομορφιές της πατρίδας μας αλλά και για να έρθουν σε επαφή με μία από τις βασικότερες κοιτίδες του παγκόσμιου πολιτισμού. Έρχονται δηλαδή για να εμπνευσθούν και να διαπαιδαγωγηθούν και όχι μόνο να διασκεδάσουν. Ως εκ τούτου η επαφή τους με μια χώρα που θα υιοθετεί θετικές πολιτικές για το περιβάλλον και θα προσπαθήσει να επικοινωνήσει το μήνυμα σε τριάντα (ναι 30) και άνω εκατομμύρια τουρίστες ανά έτος μόνο ως θετική μπορεί να αξιολογηθεί. Τριάντα εκατομμύρια πρεσβευτές που θα δηλώνουν ότι η χώρα μας δεν είναι ένα τριτοκοσμικό χρεωκοπημένο κράτος αλλά ένας πρωτεργάτης για την προστασία του περιβάλλοντος. Κι εφόσον ήμαστε πρωτεργάτες στην προστασία τους περιβάλλοντος (μια έννοια που ενσωματώνει την ποιότητα και την περιβαλλοντική καινοτομία στον ορισμό της) μάλλον και τα προϊόντα της χώρας θα πρέπει να είναι αξιόλογα και καινοτόμα.
Η χώρα μας θα πρέπει να υιοθετήσει πλήρως τις αρχές της κυκλικής οικονομίας, να διαμορφώσει πολεοδομικά σχέδια που να έχουν σαν βάση την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης, να αναπτύξει τη βιολογική αρχιτεκτονική και να υιοθετήσει πλήρως τις νέες τεχνολογίες που είναι φιλικές στο περιβάλλον. Όλα τα προαναφερόμενα πεδία αποτελούν ευκαιρίες για εξαγωγή υπηρεσιών και τεχνολογιών σε τρίτες χώρες με βάση το σκεπτικό ότι οι βόρειες χώρες πρόκειται να εκτεθούν σε μια νέα οικολογική πραγματικότητα με μετεωρολογικά δεδομένα που θα ομοιάζουν με αυτά που έχουμε μάθει στη χώρα μας να διαβιώνουμε και να αντιμετωπίζουμε και στα οποία διαθέτουμε εμπειρία και τεχνογνωσία.
3 Ενδεικτικά για ένα αμάλγαμα των απόψεων του https://www.youtube.com/watch?v=Ct2Byjisplk