Θεωρίες συνωμοσίας θα τις διαβάσετε σε όλο το Διαδίκτυο. Αυτές καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα θεμάτων - για παράδειγμα κάποιοι πιστεύουν ότι δεν έγινε ποτέ προσσελήνωση και άλλοι πιστεύουν ότι η Γη είναι επίπεδη.
Κατά γενικό κανόνα, στους ανθρώπους δεν αρέσει να μην μπορούν να κατανοήσουν τα πράγματα. Είμαστε περίεργοι και θέλουμε να κατανοήσουμε τον κόσμο γύρω μας.
Στο παρελθόν, η επιστήμη δεν μπορούσε να εξηγήσει πολλά από τα φαινόμενα που αντιμετώπισαν οι άνθρωποι, και έτσι η πιο εύκολη και αποτελεσματική απάντηση σε μια ερώτηση που δε μπορούσε να απαντηθεί με τη λογική ήταν να πιστωθεί σε μια παντοδύναμη, παντογνώστρια ανώτερη δύναμη.
Η επιστήμη είναι πλέον σε θέση να απαντήσει σε πολλά από τα ερωτήματα που κάποτε δεν μπορούσαμε να απαντήσουμε, και ενώ δεν έχουμε πάντα τις απαντήσεις, τώρα, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλη εποχή, έχουμε την ικανότητα να εξηγήσουμε και να κατανοήσουμε με ακρίβεια κάθε είδους φαινόμενα.
Έχοντας αυτό κατά νου, γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας, ακόμη και όταν υπάρχουν πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι είναι εσφαλμένες;
Γιατί οι θεωρίες συνωμοσίας είναι τόσο διαδεδομένες σήμερα - και τι ακριβώς είναι η θεωρία συνωμοσίας;
«Μια θεωρία συνωμοσίας είναι η πεποίθηση ότι δύο ή περισσότεροι άνθρωποι έχουν συντονιστεί μυστικά για να επιτύχουν ένα αποτέλεσμα και ότι [η αποκάλυψη] αυτής της συνωμοσίας είναι δημόσιου συμφέροντος», είπε η Κάρεν Ντάγκλας, καθηγήτρια κοινωνικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κεντ στο Ηνωμένο Βασίλειο στο Live Science.
Αυτή η ερμηνεία υποστηρίχθηκε από τον Χούγκο Ντρόχον, καθηγητή πολιτικής θεωρίας στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Οι θεωρίες συνωμοσίας «ξεκινούν με την προσπάθειά μας να κατανοήσουμε πολύπλοκα γεγονότα», είπε ο Ντάνιελ Τζόλει, καθηγητής κοινωνικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ, στο Live Science. «Οι θεωρίες συνωμοσίας προσφέρουν αναμφισβήτητα απλές λύσεις σε πολύπλοκα προβλήματα».
«Οι θεωρίες συνωμοσίας τείνουν να εμφανίζονται όταν συμβαίνουν σημαντικά πράγματα που οι άνθρωποι θέλουν να κατανοήσουν», είπε. «Συγκεκριμένα, εμφανίζονται σε περιόδους κρίσης, όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ανησυχία και απειλή. Αναπτύσσονται και ευδοκιμούν υπό συνθήκες αβεβαιότητας.»
Ο Ντάγκλας πρόσθεσε ότι «είναι δύσκολο να υποστηρίξουμε ότι όλες οι θεωρίες συνωμοσίας είναι κακόβουλες» και είπε ότι τις περισσότερες φορές οι θεωρίες συνωμοσίας προέρχονται από ανθρώπους που θέλουν να προσπαθήσουν να κατανοήσουν δύσκολες καταστάσεις.
Τα «μοναδικά συστατικά» κάνουν τις θεωρίες συνωμοσίας να διαδίδονται
Όσον αφορά το τι κάνει μια συγκεκριμένη θεωρία να διαδίδεται, ο Τζόλει εξήγησε ότι πρέπει να υπάρχουν ορισμένα στοιχεία.
«Για να έχει δημοτικότητα και μακροζωία, μια θεωρία συνωμοσίας απαιτεί να συνδυαστούν ορισμένα μοναδικά συστατικά. Το γεγονός ή το γενικότερο ζήτημα πρέπει να είναι σημαντικό, οι συνωμότες πρέπει να είναι ρεαλιστές (δηλαδή, μια σφιχτά συγκροτημένη ομάδα) και το έδαφος πρέπει να είναι γόνιμο.»
Με απλά λόγια: μια θεωρία συνωμοσίας πρέπει να απευθύνεται σε ανθρώπους που θα είναι πρόθυμοι να την πιστέψουν και πρέπει να υπάρχει μια ομάδα ή μια οργάνωση που θα φταίει.
«Πάρτε ως παράδειγμα την COVID-19», συνέχισε ο Τζόλει. «Είναι ένα σημαντικό γεγονός που οι άνθρωποι προσπαθούν να κατανοήσουν. Το έδαφος ήταν γόνιμο επειδή η COVID-19 δημιούργησε συναισθήματα αβεβαιότητας και άγχους. Αυτές οι πτυχές σήμαιναν ότι οι θεωρίες συνωμοσίας αυξήθηκαν και ευδοκίμησαν.»
Αλλά γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν ορισμένες θεωρίες συνωμοσίας; Ποια είναι η γοητεία του να πιστεύεις σε κάτι που είναι περίεργο ή απίθανο;
Μια έρευνα δείχνει ότι η πλειονότητα των ανθρώπων (65%) θεωρεί ότι έχει νοημοσύνη «πάνω από το μέσο όρο», κάτι που οι ερευνητές αποδίδουν στην «τάση των ανθρώπων να υπερεκτιμούν τις γνωστικές τους ικανότητες».
Υπάρχουν ορισμένες ομάδες ανθρώπων που είναι πιο πιθανό να πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας; Ή κινδυνεύουμε όλοι να γίνουμε ένθερμοι υποστηρικτές τους;
«Θα βρείτε συνωμοσιολόγους σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, αλλά υπάρχουν κάποιοι που είναι πιο ευαίσθητοι», είπε ο Χούγκο Ντρόχον, καθηγητής πολιτικής θεωρίας του Πανεπιστημίου του Νότιγχαμ.
«Μερικές φορές λέμε ότι οι θρησκευόμενοι είναι πιο πιθανό να πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας επειδή υιοθετούν μια μανιχαϊστική άποψη για τον κόσμο - καλό εναντίον κακού - αλλά είναι πιο περίπλοκο από αυτό», είπε ο Ντρόχον.
Σύμφωνα με τον Ντάγκλας, όλοι έχουμε τη πιθανότητα να υποκύψουμε σε θεωρίες συνωμοσίας εάν οι συνθήκες είναι κατάλληλες.