Η «κούρσα του Διαστήματος» (Space Race) θεωρείται δικαίως ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια του Ψυχρού Πολέμου: Αυτό που άρχισε με την εκτόξευση του δορυφόρου «Σπούτνικ» και συνεχίστηκε ως ένας εντυπωσιακός αγώνας μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, με μέσα και δυνατότητες που σήμερα φαντάζουν ως απαρχαιωμένες (δεδομένων αυτών που επετεύχθησαν και από τις δύο πλευρές και το πόσο έχει προχωρήσει η τεχνολογία σήμερα), κορυφώθηκε με το μεγάλο βήμα του Νιλ Άρμστρονγκ στη Σελήνη το 1969. Οι ΗΠΑ αναδείχτηκαν νικήτριες της κούρσας- ωστόσο είναι μεγάλο το ερώτημα: Γιατί οι Σοβιετικοί – οι οποίοι είχαν ξεκινήσει δυναμικά, αποκτώντας σημαντικό προβάδισμα το οποίο διατήρησαν σε μεγάλο μέρος του «Space Race»- έμειναν πίσω;
Σχετικό αφιέρωμα δημοσιεύει το Popular Mechanics, παρουσιάζοντας την πορεία της σοβιετικής προσπάθειας για επανδρωμένη αποστολή τη Σελήνη, και τους λόγους που αυτή δεν πέτυχε: «Κλειδί» αυτής ήταν ο πύραυλος Ν1, ο οποίος, όπως αποδείχτηκε, δεν μπορούσε να ανταποκριθεί.
Στις 3 Ιουλίου 1969, 17 ημέρες πριν ο Άρμστρονγκ και ο Μπαζ Όλντριν βαδίσουν στη Σελήνη, η ΕΣΣΔ έκανε τη δεύτερη προσπάθεια δοκιμαστικής πυροδότησης του πυραύλου που ετοίμαζε για τη Σελήνη, γνωστού ως Ν1. Επίσημες ανακοινώσεις δεν έγιναν, μα διελεύσεις αμερικανικών κατασκοπευτικών δορυφόρων πάνω από τον χώρο δοκιμών στο Τιουρατάμ του Καζακστάν έδειξαν μεγάλη καταστροφή σε μια από τις δύο εξέδρες που χρησιμοποιούνταν για τους σκοπούς του «σεληνιακού» σοβιετικού πυραύλου: Όπως σημειώνει το Popular Mechanics, αν και οι Σοβιετικοί μάλλον δεν το ήξεραν τότε, η καταστροφή εκείνη ήταν το τέλος των ελπίδων τους να φτάσουν στη Σελήνη.
Η ιστορία του Ν1 και του ευρύτερου σεληνιακού προγράμματος των Σοβιετικών είναι ακόμα σε μεγάλο βαθμό άγνωστη, και πολλοί ιστορικοί διαφωνούν ακόμα για το πώς ακριβώς η ΕΣΣΔ έμεινε πίσω και σε τι σημείο βρισκόταν όταν έγινε η ιστορική αποστολή του Απόλλων 11. Ωστόσο, όπως δείχνουν τα πράγματα, δεν υπήρξε κάποιο συγκεκριμένο ή μεμονωμένο στοιχείο/ παράγοντας που να προκάλεσε την αποτυχία του σεληνιακού προγράμματος. Σίγουρα έπαιξε ρόλο ο εφησυχασμός των Σοβιετικών μετά τις πρωτιές του Σπούτνικ και της πτήσης του Γιούρι Γκαγκάριν, ενώ δεν βοήθησαν ούτε οι αντιπαλότητες και διαμάχες μεταξύ των επικεφαλής του σοβιετικού διαστημικού προγράμματος, όπως οι Σεργκέι Κορολιόφ, ο Βαλεντίν Γκλούσκο και ο Βλάντιμιρ Τσελομέι. Ωστόσο, από τον Απρίλιο του 1961 η αμερικανική ηγεσία ήδη εκτιμούσε πως οι ΗΠΑ θα έφταναν πρώτες στη Σελήνη, λόγω οικονομικής και τεχνολογικής υπεροχής- ενώ, παράλληλα, η στήριξη των σοβιετικών ενόπλων δυνάμεων προς το (μη στρατιωτικό) διαστημικό πρόγραμμα της ΕΣΣΔ ήταν μάλλον «χλιαρή»- και αυτό είχε ιδιαίτερη σημασία, καθώς ήταν αυτές που σε μεγάλο βαθμό έλεγχαν τα οικονομικά της πυραυλικής βιομηχανίας.
Διάφορα στοιχεία για τη σοβιετική προσπάθεια συνεχίζουν να γίνονται γνωστά μέχρι σήμερα, δεκαετίες μετά: Έγγραφα από τον Απρίλιο του 1963 δείχνουν πως Σοβιετικοί μηχανικοί είχαν ολοκληρώσει μια ανάλυση 26 διαφορετικών σεναρίων για μια αποστολή στη Σελήνη και ήταν σε θέση να καταλήξουν σε τέσσερις «αρχιτεκτονικές», οι οποίες και πάλι χρειάζονταν περισσότερη ανάλυση. Συγκριτικά, οι συντελεστές του προγράμματος «Απόλλων» είχαν ήδη καταλήξει σε συγκεκριμένες στρατηγικές από τα μέσα του 1962. Επίσης, περαιτέρω καθυστερήσεις προέκυψαν και λόγω διαφωνιών για τη χρήση καυσίμου και τον σχεδιασμό του σεληνιακού πυραύλου, καθώς και άλλα ζητήματα. Η πολιτική έγκριση δόθηκε μόλις το 1964, αλλά ήταν ήδη αργά- ενώ τα επόμενα τέσσερα χρόνια υπήρξαν και πάρα πολλά τεχνικά προβλήματα και προβληματικές δοκιμές πτήσεων, διευρύνοντας το χάσμα με το πρόγραμμα «Απόλλων».
Σημαντικό επίσης είναι πως η ΕΣΣΔ είχε και μειονεκτήματα γεωγραφικής φύσης, όταν ήρθε η ώρα της παραγωγής: Για παράδειγμα, οι εγκαταστάσεις εκτόξευσης στο Τιουρατάμ βρίσκονταν μακριά από λιμάνια, κάτι που σήμαινε πως οι διαδικασίες συναρμολόγησης θα έπρεπε να γίνουν στις στέππες του Καζακστάν, κάτι που απαιτούσε και έναν «στρατό» εργατών. Το τελικό πλήγμα ήρθε από το κύριο σύστημα προώθησης του Ν1: Αρχικά υπήρχαν διάφορα σχέδια για να εξοπλιστεί ο πύραυλος με κινητήρες ώθησης μέχρι και 600 τόνων, ωστόσο η έλλειψη χρόνου και απαραίτητου εξοπλισμού οδήγησε σε έναν πολύ μικρότερο κινητήρα ώθησης 150 τόνων. Αυτό σήμαινε πως συνολικά 24 – και όταν διαπιστώθηκε πως αυτό δεν αρκούσε, 30- κινητήρες θα έπρεπε να λειτουργούν πλήρως συγχρονισμένα για να εκτοξευτεί από την εξέδρα του ο θηριώδης πύραυλος. Επίσης, τα αρχικά σχέδια για εγκαταστάσεις δοκιμών εγκαταλείφθηκαν για να εξοικονομηθεί χρόνος και χρήμα.
Τα αποτελέσματα, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, δεν ήταν τα επιδιωκόμενα: Η πρώτη απόπειρα εκτόξευσης, στις 21 Φεβρουαρίου του 1969, ήταν αποτυχημένη, καθώς ο πύραυλος παρουσίασε πρόβλημα μετά από ένα λεπτό και οκτώ δευτερόλεπτα πτήσης. Ωστόσο οι συντελεστές του προγράμματος δεν απελπίστηκαν, καθώς οι εγκαταστάσεις είχαν παραμείνει ακέραιες, δεν είχαν υπάρξει νεκροί και ο πύραυλος είχε καταφέρει τουλάχιστον να πετάξει σε ύψος 30 χλμ. Οπότε ακολούθησε εκτόξευση δεύτερου πυραύλου Ν1, υπό την κωδική ονομασία 5L.
Ο πύραυλος έφτασε στην εξέδρα το καλoκαίρι του 1969, ενώ τα Απόλλων 9 και Απόλλων 10 είχαν ήδη δείξει πως οι Αμερικανοί πλησίαζαν στο τέλος της κούρσας. Καθώς ο πύραυλος Saturn V του Απόλλων 11 ελεγχόταν στο Ακρωτήριο Κανάβεραλ, ο δεύτερος πύραυλος Ν1 μεταφερόταν στην εξέδρα εκτόξευσης.
Ο 5L εκτοξεύτηκε τη νύχτα της 3ης προς την 4η Ιουλίου 1969. Καθώς έφτανε σε ύψος περίπου 100 μέτρων, 10,5 δευτερόλεπτα μετά την απογείωση, κάποια φωτεινά κομμάτια αποσπάστηκαν από την ουρά του. Κάπου εκεί φάνηκε σαν να «παγώνει» στον αέρα και άρχισε να γέρνει. Στη μύτη του πυραύλου ενεργοποιήθηκαν οι μηχανές επείγουσας διαφυγής για να απομακρύνουν την κάψουλα, που προοριζόταν να μεταφέρει τους κοσμοναύτες στο ταξίδι τους. Εν τέλει, ο πύραυλος έπεσε ξανά πίσω στην εξέδρα, μαζί με το μεγαλύτερο μέρος του καυσίμου του. Ακολούθησε μια τεράστια έκρηξη, με αποτέλεσμα την καταστροφή των εγκαταστάσεων, που αποτελούσαν το ήμισυ του συγκροτήματος εκτόξευσης, ενός προγράμματος που είχαν χρειαστεί χρόνια για να ολοκληρωθεί. Κομμάτια του πυραύλου βρέθηκαν χιλιόμετρα μακριά, ενώ αναφέρθηκε πως τζάμια έσπασαν σε κτίρια σε μεγάλες αποστάσεις.
Η καταστροφή αυτή σήμανε πρακτικά το τέλος της σοβιετικής προσπάθειας για αποστολή κοσμοναυτών στη Σελήνη. Μέσα στα επόμενα χρόνια έγιναν άλλες δύο ανεπιτυχείς (αν και όχι τόσο καταστροφικές) απόπειρες εκτόξευσης του Ν1. Το πρόγραμμα τερματίστηκε οριστικά τον Ιούνιο του 1974. Το σοβιετικό διαστημικό πρόγραμμα συνέχισε την πορεία του, συμβάλλοντας καθοριστικά στην πρόοδο ως προς την εξερεύνηση του Διαστήματος- ενώ δεν είναι πως η ΕΣΣΔ δεν κατάφερε να «αγγίξει» τη Σελήνη, καθώς μη επανδρωμένα σκάφη και οχήματά της έφτασαν εκεί πριν και μετά το Απόλλων 11- ωστόσο το όνειρο της ΕΣΣΔ για σοβιετικούς κοσμοναύτες στο φεγγάρι είχε ταφεί οριστικά με το ατύχημα στην εξέδρα του Καζακστάν, το καλοκαίρι του 1969.