Τοπίο σκληρό, εν τέλει ελληνικό, με κατσικάκια σκαρφαλωμένα σε βράχους που χτυπάνε αλύπητα οι αέρηδες και λίγο μετά, γκρο πλαν στο όμορφο πρόσωπο μίας νεαρής θλιμμένης γυναίκας (Έμμα Στόουν). Ένα νησιώτικο παλιό πέτρινο σπίτι -ουδείς μπορεί να πει με βεβαιότητα τον χώρο και τον χρόνο, θα μπορούσε να έρχεται από τον 19ο αιώνα, αλλά και από το 1950. Κι ύστερα πρόσωπα ηλικιωμένα, χέρια και βλέμματα σκαμμένα, σε μία σιωπηλή σύναξη που παραπέμπει σε πένθος και αγρυπνία. Κάποτε οι γυναίκες φεύγουν κι εκείνη, η νεαρή θλιμμένη, σύζυγος όπως θα αποκαλυφθεί στην πορεία -στον ρόλο ο Γάλλος ηθοποιός Νταμιάν Μπονάρ- φιλά με σεβασμό (και πόνο συγκρατημένο, σχεδόν ανέκφραστο), το χέρι τους. Μετά μένει μόνη. Και κλαίει.
Με αυτές τις εικόνες ανοίγει η «Βληχή», που σημαίνει «βέλασμα», η μικρού (ή, μεσαίου) μήκους ασπρόμαυρη βωβή ταινία του Γιώργου Λάνθιμου που κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα της, συνοδεία μουσικών συνόλων, στις 6, 7 και 8 Μαΐου, στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ.
Ως ήταν αναμενόμενο, η δημοσιογραφική προβολή της έξοχα γυρισμένης ταινίας, αλλά και της συνέντευξης Τύπου που ακολούθησε με τον ακριβοθώρητο σκηνοθέτη και την πρωταγωνίστρια του στην «Ευνοούμενη» (έχουν ήδη γυρίσει την επόμενη ταινία τους, όπως επιβεβαίωσε ο Λάνθιμος για το «Poor Things»), συγκέντρωσε το ενδιαφέρον του Τύπου και τα φλας άστραψαν.
Κυρίως για τη δροσερή, αέρινη, χαμηλών τόνων Έμμα Στόουν, που συμμετέχει αφιλοκερδώς στην ταινία, η οποία κατέφθασε με ένα γλυκό χαμόγελο και φορώντας ταγιέρ σε απαλό γαλάζιο και χρυσά πέδιλα, ενώ οι φωτογράφοι (σε πλήρη παράταξη) άρχισαν να φωνάζουν «Έμμα, Έμμα» καλώντας την να στραφεί προς το μέρος τους για να την απαθανατίσουν.
Μία χωρίς περιστροφές, τολμηρή, ωμή, αρχέγονη ιστορία για τον κύκλο της ζωής, τον έρωτα που τρώει τις σάρκες ή πάλι ενδεχομένως και όχι -οι συνειρμοί όπως και οι ερμηνείες παραμένουν ελεύθεροι.
«Το ενδιαφέρον ήταν να γυρίσω σε ένα πιο αρχικό στάδιο του κινηματογράφου, του τοπίου, του χρώματος. Να προσπαθήσω να γράψω μια ιστορία χωρίς λόγια», είπε ο Γιώργος Λάνθιμος, ομολογώντας στο τέλος τις επιρροές του τόσο από την ταινία «Οι Βοσκοί» του Νίκου Παπατάκη όσο και από το μικρού μήκους ντοκιμαντέρ «Μακεδονικός Γάμος» του Τάκη Κανελλόπουλου.
«Φυσικά ήταν δέλεαρ το ότι είχα την ευκαιρία να ταξιδέψω στην Ελλάδα και να δουλέψω εδώ. Δεν ξέρω αν είναι το πιο δύσκολο πρότζεκτ που έχω κάνει, αλλά σίγουρα ήταν μια πρόκληση», είπε από την πλευρά της η Έμμα Στόουν, προθέτοντας ότι είναι μεγάλο δώρο να δουλεύει με τον Λάνθιμο. «Θα μπορούσα να μιλάω για ώρες για τα πράγματα που μου αρέσουν στις συνεργασίες μου με τον Γιώργο. Τα πάμε πολύ καλά. Καλλιτεχνικά τον εμπιστεύομαι απόλυτα. Ποτέ δεν ανησυχώ για τίποτα. Προσέχει την κάθε λεπτομέρεια, δεν του ξεφεύγει τίποτα. Νιώθω ασφαλής και νιώθω την πρόκληση. Άλλωστε ποιο θα ήταν το νόημα να συνεχίσω να κάνω αυτή τη δουλειά, αν δεν έβρισκα μία πρόκληση όπως αυτές που μου προσφέρει ο Γιώργος;».
Ο Γιώργος Λάνθιμος είπε πως είναι πολύ σπάνιο να βρίσκεις συνεργάτες που τα πας τόσο καλά. «Είναι υπέροχο να δημιουργείς σχέσεις που μεγαλώνουν μέσα από τη δουλειά και να τις εξελίσσεις. Με την Έμμα τώρα τελειώνουμε την τρίτη ταινία μαζί, είναι μία σχέση που μεγαλώνει».
Όσον αφορά την επιστροφή του στην Ελλάδα για την δημιουργία της ταινίας, ο Έλληνας σκηνοθέτης δήλωσε: «Δεν θεωρώ ότι επέστρεψα στην Ελλάδα γιατί δεν θεωρώ ότι έφυγα. Οι συνθήκες με οδήγησαν να κάνω τις ταινίες που έκανα εδώ. Οι συνθήκες με οδήγησαν και στο εξωτερικό. Δεν αναγκάστηκα να κάνω ταινίες αγγλόφωνες. Με ενδιέφερε κιόλας. Η πρόταση του να γυρίσω αυτό το πρότζεκτ στην Ελλάδα μου άρεσε εξαρχής. Το γεγονός ότι θα προβάλλεται εδώ μου φαίνεται ελκυστικό. Γιατί έχει πλεονεκτήματα η δουλειά στο εξωτερικό αλλά σου λείπουν και πράγματα. Όπως το να γυρίζεις ταινίες με ανθρώπους που ξέρεις, με ένα μικρότερο συνεργείο και λιγότερο έλεγχο. Στη Βληχή που είναι μία βουβή ταινία, μου άρεσε που είχα περιορισμούς. Οι περιορισμοί είναι απαραίτητοι γιατί μπορεί να χαθείς πολύ εύκολα στη δημιουργία μιας ταινίας, αν έχεις πολλά μέσα στη διάθεσή σου. Μάλιστα παρατηρώ ότι αν δεν τους έχω, αρκετές φορές μαζί με τους συνεργάτες μου βάζουμε περιορισμούς από μόνοι μας. Πάντα επίσης θέλω οι ταινίες μου να είναι ανοιχτές ώστε οι θεατές να έχουν τη δική τους εμπειρία. Και ένα τέτοιο πρότζεκτ -όπως η Βληχή- βοηθάει πολύ στο να μη γίνονται τα πράγματα συγκεκριμένα».
Λάνθιμος: Μπορούμε να εμπνευστούμε από την παράδοση χωρίς να είμαστε σκλάβοι της
«Το Βληχή και ακούγεται ωραίο και γράφεται ωραία. Θεματικά δένει σε μία ταινία που δεν έχει ήχο. Τα ζώα επίσης δεν ακούγονται αλλά παίζουν σημαντικό ρόλο στην ταινία». Όπως εξήγησε δεν πρόκειται για μία ταινία εποχής. «Η προσπάθεια ήταν να υπάρχει μία μη εποχή σε αυτό το έργο. Τα κοστούμια είναι εμπνευσμένα από παραδοσιακές ενδυμασίες, ενώ το αυτοκίνητο είναι σύγχρονο. Μεγαλώνοντας με γοητεύει η παράδοση και την βρίσκω όλο και πιο σημαντική με έναν τρόπο. Νομίζω είναι σημαντικό να έχουμε γνώσεις και να διατηρούμε κάποια πράγματα. Μπορούμε να εμπνευστούμε από την παράδοση χωρίς να είμαστε σκλάβοι της».
Ο καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΛΣ, Γιώργος Κουμεντάκης ανέφερε μεταξύ άλλων στον χαιρετισμό του: «Από μικρός στα μέρη που έζησα άκουγα απίστευτες ιστορίες που στριφογυρίζουν από γενιά σε γενιά και αποτυπώνονται στο γέρικο σκαμμένο δέρμα όσων τις αφηγούνται. Στις ιστορίες εκείνες, όπου το σεξ μπλέκεται με την πίστη, τη φύση, την απιστία και τον θάνατο, ποτέ δεν είσαι βέβαιος για το τι πραγματικά έχει συμβεί και τι είναι κομμάτι του φαντασιακού. Μια τέτοια ιστορία είδα στη Βληχή, μεταξύ ονείρου και ρεαλισμού. Στις μαυρόασπρες εικόνες της ταινίας είδα την ιστορία του κινηματογράφου μέσα από τη μοναδική κινηματογραφική προσωπικότητα του Λάνθιμου, με έναν απίστευτα σύγχρονο τρόπο. Είναι αδύνατον να πάρεις τα μάτια σου από το ζευγάρι, τις μοναδικές γριές του νησιού, το κατσικάκι, σε αυτόν τον κύκλο ζωής και θανάτου που εικονοποιείται με έναν ωμό και ταυτόχρονα ποιητικό τρόπο. Ως άνθρωπο της μουσικής, αυτό που με εντυπωσίασε πάνω από όλα είναι ο τρόπος που αποκτά φωνή η ταινία, μέσα από τα μουσικά έργα που τη συνοδεύουν ζωντανά. Αυτή η σύμπραξη των τεχνών προσφέρει μια νέα βιωματική εμπειρία για το κοινό και έναν νέο δρόμο για μας».
Η ταινία γυρίστηκε στην Τήνο τον Φεβρουάριο του 2020, νησί που απολαμβάνει τα διαλείμματα του τα τελευταία χρόνια ο Λάνθιμος. Το μουσικό σενάριο της ταινίας αποτελείται από έργα των Γ. Σ. Μπαχ / Κνουτ Νύστεντ και Τόσιο Χοσοκάβα, τα οποία θα ερμηνευτούν ζωντανά από μουσικούς της ΕΛΣ, τη Χορωδία της ΕΡΤ και τη σολίστ Αγγελίνα Τκάτσεβα (τσίμπαλο), σε μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου και διεύθυνση χορωδίας Αγαθάγγελου Γεωργακάτου.
Το πρόγραμμα «The Artist on the Composer», μια συνεργασία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ (www.neon.org.gr), διασυνδέει πρωτοπόρους σύγχρονους εικαστικούς και σκηνοθέτες ή/και παραγωγούς ταινιών με τη ζωντανή εκτέλεση ορχηστρικής μουσικής. Μέσα από έργα που αποτελούν καρπούς νέων αναθέσεων, κάθε καλλιτέχνης συνομιλεί με έργα κλασικών συνθετών, απαλλαγμένος από τις συνήθεις οπερατικές συμβάσεις και την αφήγηση, πραγματοποιώντας άνοιγμα προς ένα κοινό που μπορεί να μην έχει ασχοληθεί προηγουμένως με την όπερα.
Μετά την εγκατάσταση του Νίκου Ναυρίδη το 2019, ο Έλληνας σκηνοθέτης με τη διεθνή αναγνώριση Γιώργος Λάνθιμος παίρνει τη σκυτάλη της δεύτερης ανάθεσης του «The Artist on the Composer» και δημιουργεί ένα νέο κινηματογραφικό έργο, το οποίο θα παρουσιάζεται πάντα με συνοδεία μουσικών συνόλων.