Μετά την εκδήλωση της ελληνικής κρίσης επανήλθε δυναμικά στο πολιτικό προσκήνιο η έννοια του πατριωτισμού. Κατ’ αρχάς, συζητήθηκε ο «συνταγματικός πατριωτισμός»∙ κατόπιν, ο κ. Τ. Θεοδωρόπουλος αναζήτησε, από το 2014, το «νέο πατριωτισμό»∙ ο κ. Ν. Κοτζιάς το ίδιο έτος προσπάθησε να συζεύξει θεωρητικά την αριστερά και τον πατριωτισμό∙ αργότερα, ο κ. Γ. Μανιάτης παρουσίασε τον «προοδευτικό πατριωτισμό»∙ ο κ. Κυρ. Μητσοτάκης, πιο πρόσφατα, ανέπτυξε το όραμά του για τον «πατριωτισμό της αλήθειας και της ευθύνης». Όλα αυτά τα εγχειρήματα, ασχέτως του χάσματος που τα χωρίζει, αποτελούν συμβολές στη μεταπολιτευτική πολιτική, καθώς, μετά τη χούντα, ο πατριωτισμός είχε ιδεολογικά και πολιτικά ποινικοποιηθεί στην Ελλάδα.
Και ενώ το νερό είχε αρχίσει να μπαίνει στο αυλάκι, τις τελευταίες ημέρες η συζήτηση περί πατριωτισμού εκτροχιάστηκε για άλλη μια φορά, με αφορμή το νέο γύρο διαπραγματεύσεων για την επίλυση του ζητήματος ονομασίας της FYROM. Αρχίσαμε, πάλι, να ζυγίζουμε ο ένας τον «πατριωτισμό» του άλλου. Αν πέσει πολύς στην ζυγαριά, μιλάμε για πατριδοκαπηλία. Αν πέσει λίγος, γίνεται λόγος για εθνική μειοδοσία. Εθνικιστές από τη μια μεριά, προδότες από την άλλη. Ως συνήθως, άλλη μια ευκαιρία εσωτερικού διχασμού, όπως κάθε φορά που προκύπτει μια εθνική πρόκληση.
Για να τεθεί το θέμα στην εννοιολογική του βάση, πατρίδα ονομάζεται ο χώρος που γεννήθηκε κάποιος ή κατοικεί μόνιμα, παρότι μπορεί να προέρχεται από άλλο τόπο. Ευρύτερα, πατρίδα καλείται ό,τι συνδέει τα μέλη μιας κοινότητας: ο χώρος, οι άνθρωποι και η κοινή πολιτισμική κληρονομιά τους. Η ιδέα της πατρίδας παραπέμπει τόσο σε πράγματα όσο και σε ένα σύνολο αξιών, στα οποία ο πατριώτης αποδίδει θετικό συμβολικό νόημα. Η πατρίδα επομένως λαμβάνει διπλή νοηματοδότηση. Από τη μια σημαίνει τη γενέθλια γη, τη γη των προγόνων, τη γη που κάποιος γεννήθηκε και μεγάλωσε, τον τόπο με τον οποίο νιώθει συνδεδεμένος γενεαλογικά ή και πολιτισμικά. Από την άλλη, πατρίδα είναι και οι άνθρωποι, η πολιτικά συγκροτημένη κοινότητα στην οποία εντασσόμαστε, αλληλομοιραζόμενοι μια κοινή πολιτισμική κληρονομιά και ένα κοινό πολιτικό κεκτημένο.
Πατριώτης πάλι είναι αυτός που αγαπά την πατρίδα του, που τιμά την ιστορία της και την παράδοσή της. Κυρίως όμως αυτός που πασχίζει για αυτήν. Ο πατριωτισμός δεν αποτελεί κοσμοθεωρία, αλλά κατεξοχήν στάση ζωής. Είναι έμπρακτη αγάπη και αφοσίωση στην πατρίδα. O πατριωτισμός αποτελεί διαχρονικό φαινόμενο, με εθνικό χρώμα. Ο άνθρωπος δένεται τόσο με τον τόπο του, όσο και με τους συμπατριώτες του, τους ανθρώπους με τους οποίους μοιράζεται τη ζωή του. Ο άνθρωπος, ως ον, συνυπάρχει, εντός συγκεκριμένης, οργανωμένης και γειωμένης σε τόπο κοινότητας. Ο αριστερός διεθνισμός και η ουτοπία της παγκοσμίωσης είναι ομοίως ανιστορικές και ανεδαφικές προσεγγίσεις. Ο ανθρώπινος πολιτισμός φέρει εθνικό και πατριωτικό χρώμα, μέσα στην ποικιλία του.
Συνεπώς, καθένας μας οφείλει να είναι φιλόπατρις ώστε να προασπίζεται την πατρίδα του και να κατοχυρώνει εντός αυτής τη ζωή του, την προκοπή του, τον ανθρωπισμό, την ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο πατριωτισμός, ως αγάπη και ενδιαφέρον για τον τόπο και όλους τους συμπατριώτες, είναι απαραίτητος, καθώς γεννά στους ανθρώπους το πάθος, τη δύναμη, να υπερασπιστούν την πατρίδα τους απέναντι σε εξωτερικές και εσωτερικές επιβουλές. Υπό αυτήν την έννοια, η φιλοπατρία δεν είναι ασύμβατη με την αγάπη για την ανθρωπότητα και τις ελευθερίες. Δεν ενέχει καμιά επιθετικότητα, καθώς η ετερότητα -η διαφοροποίηση- δεν εξυπακούεται κατ’ ανάγκη αρνητική διάθεση.
Ο πατριωτισμός δεν έχει ανάγκη τον σοβινισμό, ειδικά στον 21ο αιώνα. Η τεχνολογία αλλάζει τον κόσμο και διαλύει κάθε προσπάθεια περιχαράκωσης. Είναι αδύνατον να μην έλθουν πιο κοντά και να μην αναμειχθούν οι άνθρωποι και οι λαοί. Άρα, ο πατριωτισμός δεν μπορεί να εξαντλείται στην προσκόλληση στο παρελθόν και τα απαρχαιωμένα εθνικά στερεότυπα, τα οποία συχνά στάζουν μίσος. Δεν μπορεί όμως να επιδιώκεται και ο αποπατριωτισμός, με την διάχυση εθνομηδενιστικών ιδεολογημάτων, όπως την ανιστόρητη αναζήτηση μιας δανεικής «ευρωπαϊκής» πατρίδας ή διεθνικής ταυτότητας.
Ο πατριωτισμός στη σύγχρονη Ελλάδα, επιπλέον της ελληνικότητας, υπηρετείται και εκφράζεται από την κοινωνική πλειοψηφία που θεωρεί τη σκληρή δουλειά μέσο ατομικής και συλλογικής προκοπής, που δεν εγκαταλείπει τους κοινωνικά αδύναμους, που σέβεται την θρησκευτικότητα όσο εκείνη σέβεται τον ανθρωπισμό, που εμπνέεται από την ιστορικότητα του έθνους και τις παραδόσεις του, που υπακούει στους νόμους, που καθοδηγείται από το ιδανικό μιας φιλελεύθερης και δημοκρατικής πολιτείας. Πατριώτης είναι εκείνος που δίνει το κάτι παραπάνω, σε κάθε τομέα της ζωής, δίχως να επιδιώκει την όποια ανταποδοτικότητα: ο νοσηλευτής και ο ιατρός που σώζουν ζωές εκτός ωραρίου δίχως να λαμβάνουν υπερωρίες, ο αστυνομικός και ο πυροσβέστης που εκτελούν τα καθήκοντά τους επιβαίνοντας σε ασυντήρητα οχήματα, ο νοικοκύρης που εξακολουθεί να στηρίζει το κράτος πληρώνοντας με θυσίες τις υποχρεώσεις του για να μην καταρρεύσουν τα πάντα, ο εθελοντής που προστατεύει το φυσικό και πολιτισμικό μας περιβάλλον, ο δάσκαλος στα κοινωνικά φροντιστήρια, ο Σαμαρείτης του Ερυθρού Σταυρού, ο εθελοντής στις διάφορες κοινωνικές δομές, ο ακρίτας που δεν εγκαταλείπει τον τόπο του και πάμπολλοι άλλοι.
Από την άλλη, δεν είναι πατριώτης ο ασυνεπής που απαιτεί κάθε είδους παροχές χωρίς να προσφέρει το ελάχιστο, ο ετερόβουλος πολιτικός που πράττει ό,τι του υποδείξουν εγχώριοι και εξωχώριοι παράγοντες για να διατηρήσει τη θέση του, ο επίορκος δημόσιος λειτουργός, ο στρατηγικός κακοπληρωτής, ο φοροφυγάς, το «βύσμα» στο στρατό, ο διεφθαρμένος δημόσιος υπάλληλος ή λειτουργός, ο δημοτικός άρχοντας που βολεύει τους πολιτικούς του φίλους, ο ιερέας που δεν προσφέρει στον άνθρωπο, ο εξωνημένος δημοσιολόγος και άλλοι παρόμοιοι. Και δεν είναι σίγουρα πατριώτης ο πατριδοκάπηλος, αυτός που σκόπιμα και δόλια φορτίζει το λαό για εθνικά θέματα, με σκοπό την αποκόμιση ιδιοτελών πολιτικών ή οικονομικών οφελών· που ενώ προσφέρει ελάχιστα στην Ελλάδα και τους συμπατριώτες του, πασχίζει να αναπληρώσει τα ελλείμματά του πουλώντας πνεύμα και εθνικοφροσύνη. Ο πατριωτισμός δεν εξαντλείται σε κορώνες και ιστορικές αναφορές. Δεν είναι λόγια και μεγαλόστομες ανακοινώσεις. Είναι πράξη που αποβλέπει στους συμπατριώτες, βίωμα ανιδιοτελές.
Στην Ελλάδα της κρίσης χρειάζονται πατριώτες πρώτα και μετά πολίτες. Και ιδίως πολιτικές και πνευματικές ηγεσίες που θα αποκρούσουν τόσο την πατριδοκαπηλία όσο και τον εθνομηδενισμό, καλλιεργώντας τον ανόθευτο πατριωτισμό, τον ιερό της πατρίδας έρωτα του Ρήγα Φεραίου.