Η Μελίνα ήταν 7 χρονών όταν σκέφτηκα να καταγράψω αυτά που μούρθε να της εξιστορώ τα Σαββατοκύριακα που περνούσε μαζί μας. Τα μπλά-μπλα του παππού, όπως τα λέγαμε.
Ήξερα ότι δεν επρόκειτο να τις διαβάσει αμέσως τις «Επιστολές» μου αυτές. Ελπίζω να τις διαβάσει επιτέλους σήμερα. Είναι 14 χρονών πια. Τι είναι 10 επιστολούλες, που σκοπός τους είναι να προετοιμάσει ένα παιδί με το λεξιλόγιο που θα συναντήσει καθώς θα μπαίνει σιγά-σιγά στην εφηβεία; Και θα βρίσκει μπροστά του λέξεις και ορολογίες φορτισμένες με απρόσιτη σημασία; Στο κάτω-κάτω, ένα απλό κουβεντολόι είναι. Δεν είναι δα και οι 10 Εντολές!
Δεν ξέρω αν αυτά τα μπλα-μπλα έχουν κάποια πρώιμη χρησιμότητα ή όχι, πάντως η τοποθέτησή τους στο διαδίκτυο θα μας δείξει τι σόι δημοτικότητα τους επιφυλάσσει η μοίρα τους.
Μάης, 2010
Ρ.Μ.
Γράμμα στη Μελίνα
Γλυκιά μου,
Συνοψίζω, όπως σου υποσχέθηκα, όλ΄αυτά που βιαζόμουν να σου πω και ίσως δεν πρόλαβα, τα τελευταία Σαββατοκύριακα που περάσαμε μαζί. Δεν είσαι υποχρεωμένη να με διαβάσεις τώρα αμέσως. Θα μπορείς να διαβάσεις τα δέκα μου γράμματα - με τα μπλα μπλα του φλύαρου παππού σου – σε 5 ή 6 χρόνια. Ή και αργότερα, αν θες.
Επιστολή Πρώτη, πρώτα μπλά-μπλα
Θα είσαι εφτά χρονών τον Αύγουστο. Τα χρόνια περνάνε γρήγορα. Χτες ακόμα γεννήθηκες και σε βλέπω που αρχίζεις να τριγυρνάς στον κόσμο των μεγάλων. Στο… τσίρκο των μεγάλων, θα μπορούσαμε να πούμε. (Γιατί κι’ εμείς ¨νούμερα¨ είμαστε, εμείς οι ενήλικες δηλαδή, τι νομίζεις...). Έμαθες λοιπόν ξαφνικά πως υπάρχουν αστρολογικά ζώδια ! Και μάλιστα κινέζικα.
«Ποιο είναι το ζώδιό σου το κινέζικο, παππού;» με ρώτησες προχτές.
Σίγουρα θα νομίζεις πως όλος κόσμος γνωρίζει το κινέζικο ζώδιό του. Ε λοιπόν, ιδέα δεν έχω! Δεν ξέρω καλά-καλά ποιο είναι το κανονικό μου… Τα ζώδια, ξέρεις, είναι ένα είδος διασκέδασης. Μια απασχόληση του ελεύθερου χρόνου, όπως λένε. Κάτι σαν ονειρικός τουρισμός ανάμεσα στον κόσμο των αστερισμών. Τα όνειρα δεν απαγορεύονται. Περπατάμε μέσα τους εντελώς ελεύθερα. Οι περίπατοι, οι ψυχαγωγίες, και ιδίως τα όνειρα δεν κάνουν κανένα κακό στην ανθρωπότητα, αλλά εγώ τα ζώδια δεν τα πάω.
Ο αστερισμός ο δικός μου είναι η Ποίηση. Που σημαίνει «δημιουργία», από το ρήμα «ποιώ», φτιάχνω, δημιουργώ, π.χ. ένα ποίημα είναι μια δημιουργία. Έτσι ονόμασαν τους στίχους των τραγουδιών οι Αρχαίοι μας πρόγονοι. Γιατί στην αρχή μόνο τραγουδούσαν τα ποιήματα. Και μάλιστα με τη συνοδεία μουσικής. Με πνευστά ή με έγχορδα όργανα, ή και με τα δυο. Πολύ αργότερα τα απάγγελναν μονάχα. Η «Οδύσσεια» για παράδειγμα ήταν τραγούδι. Από τους Έλληνες πήραν ίσως και τις μισές λέξεις τους οι Λατίνοι -δηλαδή οι Ρωμαίοι- και από κει πέρασαν στις άλλες δυτικές γλώσσες, στα ιταλικά, στα γαλλικά, στα ισπανικά, στα πορτογαλικά, στα αγγλικά, στα γερμανικά, κλπ. Μια τέτοια λέξη είναι και η ¨Ποίηση¨ καθώς και το «Ποίημα, για τα οποία μιλάγαμε. Στα ιταλικά έγιναν Poesia και Poema. Στα γαλλικά, Poésie και Poème. Στα αγγλικά, Poetry και Poem κ.ο.κ. Και ο ¨Ποιητής¨, φυσικά, λέγεται αντιστοίχως: Poeta, Poète και Poet.
Ένας μεγάλος ποιητής μιας παλαιότερης εποχής, Δάντης ονόματι (ιταλικά Dante) ουμανιστής πριν ακόμα γεννηθεί αυτός ο όρος στην Αναγέννηση (αν έχεις ακούσει γι΄αυτήν) φαντάστηκε (και έγραψε, δηλαδή) μια ”Κωμωδία″ (ένας μαθητής, ο Βοκάκιος, θα προσθέσει το ”θεία” και θα γίνει ”Θεία Κωμωδία”, δηλαδή ¨θεϊκή). Ο Δάντης λοιπόν έγραψε μια δική του «Οδύσσεια». Όχι στις θάλασσες των ανθρώπων, αλλά στους ουρανούς του Θεού. Ο Οδυσσέας πίστευε σε πολλούς θεούς –όπως όλοι οι Αρχαίοι Έλληνες- ο Δάντης πίστευε σε Έναν θεό γιατί ήταν Χριστιανός. Έγραψε μια Οδύσσεια που τον πήγε από την Κόλαση στο Καθαρτήριο και από το Καθαρτήριο στον Παράδεισο. Φανταστικά όλ΄αυτά γιατί κανείς δεν πήγε, ή τουλάχιστο δεν γύρισε, από κει πάνω να μας πει αν υπάρχουν. Μόνο ο Δάντης γύρισε. Στο ποίημα, όχι στην πραγματικότητα! Τώρα γιατί την είπε «Κωμωδία» έστω και θεία; Γιατί στη Δυτική Ευρώπη, αυτό που εμείς οι Έλληνες λέμε «κωμωδία» αυτοί το λένε «κωμικό έργο». Από μια εποχή και ύστερα άρχισαν να τη λένε Κωμωδία (comedia, comédie) την παράσταση, το θεατρικό έργο εν γένει και το θέατρο. Το γνωστότερο θέατρο στον κόσμο –που κρατάει από την εποχή του Μολιέρου- είναι η Comédie Fraçaise, στο Παρίσι. (Άλλη μια ελληνική λέξη, Κωμωδία. Έρχεται από τον κώμο, τα «πάρτι» (τους κώμους) που έκανε ο Διόνυσος –ο αρχαίος θεός του κρασιού- με την παρέα του, τους Σατύρους).
Ο Δάντης είχε για τουριστικό οδηγό έναν άλλο διάσημο Λατίνο ποιητή, τον Βιργίλιο (Vergilius). Από το ταξίδι αυτό, αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν όταν τον πήγε τον Δάντη ο Βιργίλιος να δει το χειρότερο μέρος της Κόλασης, με το περισσότερο θειάφι και τις αφόρητες τιμωρίες ! «Πίσω από απ΄ αυτήν την πόρτα, του λέει ο Βιργίλιος, «είναι οι χειρότεροι απ΄όλους, αυτοί που δεν έχουν κάνει ούτε καλό oύτε κακό στη ζωή τους, δηλαδή οι Ουδέτεροι!». (Μ′ ἀλλα λόγια, ο θεός είχε κλείσει τους Ιδιώτες, όπως έλεγαν οι Αθηναίοι αυτούς που δεν ψηφίζουν, στο χειρότερο μέρος της Κόλασης!) Δηλαδή, αυτοί που βλέπουν τα τρένα να περνούν, σαν τις αγελάδες, θα λέγαμε σήμερα. Που διασκεδάζουν χαζεύοντας τα άστρα. Βλέπεις, χρειάζεται προσοχή με τις διασκεδάσεις. Μπορεί να αποβούν επικίνδυνες. Άλλο η Αστρονομία κι΄άλλο η αστρολογία. Η μία είναι επιστήμη που παράγει έργο, η άλλη είναι ψυχαγωγία και παράγει συμβουλές. (Καλές είναι και οι συμβουλές μερικές φορές !)
Ξαναδιαβάζω όσα έγραψα πιο πάνω και λέω μέσα μου «Παναγία μου, η Μελίνα θα κάνει ένα σωρό ερωτήσεις την άλλη φορά. Πρέπει να βρω απαντήσεις με τις κατάλληλες λέξεις. Που να τις καταλαβαίνει. Είναι φοβερό όταν σκέφτεσαι πόσο απομακρυνόμαστε από τον κόσμο των παιδιών όταν αρχίζουμε να εξηγούμε το σύμπαν !» Ευτυχώς που στην οικουμενική σκέψη –δηλαδή στο πεδίο των γνώσεων- υπάρχουν πολλές ελληνικές λέξεις που είναι επιστημονικοί όροι κι΄αυτό θα με βοηθήσει πολύ.
Κατ΄αρχήν, θα μου πεις:
«Πώς λες χτές γεννήθηκα όταν ξέρεις ότι είμαι 7 χρονών ;»
Και θα έχεις δίκιο. Η μόνη δικαιολογία που έχω είναι ότι είναι τρόπος του λέγειν. Θα πρέπει τώρα να σου εξηγήσω τι θα πει τρόπος του λέγειν ! Τρόπος του λέγειν θα πει να μιλάς μεταφορικά, δηλαδή με αυτό που λέμε μεταφορά στην τέχνη του λόγου. Δηλαδή, αυτό που θέλεις να πεις το «μεταφέρεις» σε μια άλλη φράση, πιο νόστιμη. Για να νοστιμίνεις τη γλώσσα ! Αυτό κάνει η «τέχνη του λόγου», δηλαδή η λογο-τεχνία. Νοστιμεύει τη γλώσσα. Όταν αυτό που διαβάζεις είναι νόστιμο, το χαίρεσαι και όταν κάτι το χαίρεσαι, το μαθαίνεις καλύτερα και γρηγορότερα. Άσε που αν κάποιος μιλάει με νόστιμη γλώσσα, μπορείς και να τον ερωτευθείς!
Αντί λοιπόν να πω «δεν γεννήθηκες πριν από πολύ καιρό, είσαι μόνο 7 χρονών», δεν είναι πιο χαριτωμένο και πιο σύντομο- «χτές γεννήθηκες» ; Σ’ έφερα πιο κοντά. Σαν να έγινες εφτά χρονών μέσα σε μία νύχτα! Αυτό δε κάνουν οι καλές μάγισσες; Με μια απλή «μεταφορά», κάτι σαν μαγικό χαλί ! Άλλη λέξη ελληνική (μεταφορά) που ανήκει πλέον σε όλες τις γλώσσες, με την ίδια λογοτεχνική έννοια. (Μétaphore, στα γαλλικά, métaphoriquement, το επίρρημα).
Όλα αυτά γίνονται λοιπόν για να εντυπωσιάσουμε τους άλλους. Υπάρχει ωραιότερη διασκέδαση από τo να εντυπωσιάζεις τους άλλους; Ντυνόμαστε καλά για να εντυπωσιάσουμε, χτενιζόμαστε καλά για να εντυπωσιάσουμε, μελετάμε τα μαθήματά μας για να εντυπωσιάσουμε τους δασκάλους μας ! Και όλους όσους μας αγαπάνε… Μιλάμε «διαφορετικά» -δηλαδή, «μεταφορικά»- για να δείξουμε τα αισθήματά μας. Αν είμαστε αγνοί άνθρωποι, θέλουμε να εντυπωσιάσουμε μόνο και μόνο για να δείξουμε τα αισθήματά μας. Θα μου πεις «Γιατί να τα δείξουμε ; Δεν αρκεί που τα έχουμε;» Όχι, γιατί τα αισθήματα δεν φαίνονται. Είναι αόρατα. Και όταν είναι «δυνατά αισθήματα» πρέπει να βρούμε ένα «τρόπο του λέγειν» αρκετά δυνατό, για να δείξουμε ότι είναι δυνατά, τα αισθήματά μας. Αυτό κάνει άλλωστε η Ποίηση. Δεν είναι «ουδέτερη» η Ποίηση. Γιατί «κάνει καλό». Και κάνει καλό γιατί είναι δυνατή. Όταν εκφράζει αισθήματα δυνατά. Κατά συνέπεια, η Ποίηση δεν πάει στην Κόλαση. Πηγαίνει κατευθείαν στον Παράδεισο. Οι Ποιητές κατοικούν στον Παράδεισο, αλλά έχουν το δικαίωμα να πηγαίνουν παντού, ακόμα και να επισκέπτονται την Κόλαση. (όπως, πιο πριν, ο Δάντης και ο Βιργίλιος). Τώρα βέβαια, αν ρωτάς για την Κόλαση, κανείς δεν ξέρει ποιος ευθύνεται γι΄αυτήν. Τον Παράδεισο πάντως τον έχουν ιδρύσει οι Ποιητές, Δεν είπαμε ότι είναι οι Δημιουργοί; Ποιώ = Δημιουργώ, Ποιητής= Δημιουργός.
Το «γεννήθηκες πριν από 7 χρόνια» πάντως, είναι φράση ουδέτερη, δεν είναι ποιητική. Γιατί δεν αλλάζει σε τίποτα τη γεύση του γεγονότος. Στην αλήθεια πρέπει να δίνουμε ένα νόημα, μια κρίση, μια βαθμίδα ποιότητας. Αυτό δεν κάνει η ποίηση; Όλοι μπορούν να πουν «καλέ αυτή γεννήθηκε πριν από 7 χρόνια». Αλλά εγώ έχω να εκφράσω ένα αίσθημα. Ποιο είναι αυτό το αίσθημα; Το ότι δεν είδα να περνάει ο χρόνος από τότε που γεννήθηκες ! Αυτή είναι η δική μου αλήθεια. Αυτό δεν κάνουν οι ποιητές; Τη δική τους αλήθεια γράφουν, όχι των άλλων. Την κάνουν ιδιωτική την αλήθεια. Δίνουν ένα νόημα στα γεγονότα. Όχι, άντε-άντε, σαν να μην έχει τίποτα το σπουδαίο… Βάλε δυο ζωγράφους να ζωγραφίσουν το Τουρκολίμανο. Αλλιώς θα το κάνει ο καθένας. Και με άλλο χρώμα.
Το «γεννήθηκες χτες» την αναστατώνει την αλήθεια, την κάνει να χορεύει, να τραγουδάει και κάνει τη Μελίνα ευτυχισμένη. Γιατί, ενώ όλοι χρειάζονται 7 χρόνια για να γίνουν 7 χρονών, εκείνη χρειάστηκε μόνο μια μέρα ! Η σκέτη αλήθεια δεν μας αρκεί. Είναι πεζή. Πρέπει να επέμβουμε. Να την κάνουμε πιο ενδιαφέρουσα. Πάρε παράδειγμα τη συσκευή της τηλεόρασης. Είναι μια πραγματικότητα ουδέτερη. Μόνο όταν αρχίζει να παίζει αποκτά κι’ αυτή οντότητα. Την ανοίγουμε για να δούμε κινούμενα σχέδια. Τη στιγμή που την ανοίγουμε, το σχέδιο μιμείται την πραγματικότητα. Για να μας ευχαριστήσει. Το κινούμενο σχέδιο εκφράζεται, δεν είναι ακίνητο σαν τις πέτρες. Η κίνηση είναι μια έκφραση. Όταν μιμείσαι τη κίνηση των άλλων, τη ζωή των άλλων, τα συναισθήματα των άλλων, δεν είσαι μακριά από την ποίηση. Γιατί ο ρόλος του έργου δεν είναι να κοπιάρει την πραγματικότητα αλλά να την μιμείται. Όταν δύο ζωγράφοι μιμούνται ένα θέμα, όταν δύο ηθοποιοί μιμούνται ένα ρόλο, το αποτέλεσμα θα είναι διαφορετικό. Όταν δύο συγγραφείς θέλουν να εκφράσουν την ίδια ιδέα, ο καθένας με τον τρόπο του, ο ένας θα πει
«γεννήθηκες πριν από 7 χρόνια». Ο άλλος θα πει «γεννήθηκες χτες». Αυτός θα είμαι εγώ ! Λοιπόν, ζήτω η ποίηση !
Ύστερα θα μου πεις : Η Κόλαση και ο Παράδεισος ξέρω τι είναι, αλλά πρώτη φορά ακούω για Καθαρτήριο. Εντάξει. Όλες οι θρησκείες έχουν Κόλαση και Παράδεισο, για να φοβούνται οι ζωντανοί και να μην κάνουν κακό στους άλλους, γιατί αλλιώς θα πάνε στην Κόλαση όπου η τιμωρία δεν έχει όρια. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν τον Άδη, στα έγκατα της γης, και τα Ηλύσια Πεδία, κάπου κοντά στον Ατλαντικό, ένα τεράστιο κήπο με οπωροφόρα δέντρα με πολλές πορτοκαλιές. Καθαρτήριο έχουν στη θρησκεία τους οι μισοί Χριστιανοί. Οι Καθολικοί. Πιστεύουν δηλαδή ότι μερικοί που δεν έχουν κάνει σοβαρά εγκλήματα, πηγαίνουν πρώτα σ΄ένα τρίτο διαμέρισμα των Ουρανών, όπου τιμωρούνται για μερικούς μήνες, για να «καθαριστεί» η ψυχή τους και μετά να πάνε στον Παράδεισο. Γι΄αυτό λέγεται Καθαρτήριο. (Για να μην το πούνε Καθαριστήριο, σαν αυτό που πλένει τα πουκάμισα).
Πάει κι΄αυτή η απορία. Αλλά, ξέρω, θα με ρωτήσεις και τι θα πει «ουμανισμός». Αυτή είναι πολύ δύσκολη ερώτηση. Είναι μια ξένη λέξη που την χρησιμοποιούνε σε όλες τις γλώσσες. Σαν την Δημοκρατία, που είναι ελληνική λέξη και την χρησιμοποιούν σε όλες τις γλώσσες. Άλλωστε η Δημοκρατία και ο Ουμανισμός έχουν μεγάλη σχέση. Γιατί όταν έγιναν λιγάκι δημοκρατικές οι πόλεις-κράτη στην Ιταλία, τον 15ο και 16ο αιώνα, γεννήθηκε και ο Ουμανισμός : Δηλαδή να βλέπουμε με ανθρώπινα μάτια τη ζωή και την τέχνη και όχι μόνο με τα μάτια της εκκλησίας. Είναι όρος φιλοσοφικός. Στα ιταλικά «ουόμο» είναι ο «άνθρωπος» και «ουμάνο» ο «ανθρώπινος». Αλλά αν πούμε τον «ουμανισμό» «ανθρωπισμό» θα είναι λάθος γιατί «ανθρωπισμός» στα ελληνικά σημαίνει την αγάπη για τους άλλους ανθρώπους που είναι δίπλα μας. Προσθέτουμε λοιπόν στη γλώσσα μας τον «ουμανισμό». Όπως κάναμε με τον «καφέ» και το «τσάι» !