Δίνει πρόσωπο στην Athens Review of Books, με τα περίφημα πορτρέτα που κοσμούν τα εξώφυλλά της. Και είναι αυτός που στη διάρκεια της επικράτησης του εθνολαϊκισμού, τόλμησε για πρώτη φορά στην ιστορία του μουσείου Βορρέ, να στηλιτεύσει με μια σειρά από αυτοπροσωπογραφίες το ρόλο του ηγέτη, άλλοτε ως «συντρόφου» με διακριτικά στρατιωτικής στολής, άλλοτε ως ταγού μπολιβαριανής δημοκρατίας. Ο ζωγράφος Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος δεν φοβάται να αναμετρηθεί με το ιστορικό παρελθόν. Κολυμπά με άνεση στα νερά του, συχνά με αυτοπεποίθηση και πάντως με συνέπεια κι εργατικότητα, έχοντας καταγράψει, παρά το νεαρό της ηλικίας του, μια σειρά σημαντικών εκθέσεων. Τώρα, παρουσιάζει στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Τήνου τα νέα του ζωγραφικά επιτεύγματα: δυο πολύπτυχα έργα και δυο μικρότερες ζωγραφιές.
Μετά την έκθεση στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, το καλοκαίρι του ’16, «συνομιλείς» πάλι με ένα αντίστοιχο μουσείο. Τι είδες στον χώρο και τι θα ήθελες να δει το κοινό στο δικό σου έργο;
Πρόκειται για ένα μικρό μουσείο, χτισμένο στα μέσα της δεκαετίας του 1960, με τρεις αίθουσες και ένα όμορφο ήσυχο αίθριο. Μέσα όμως βλέπεις αριστουργήματα. Μου έκανε τρομερή εντύπωση ο τεράστιος αρχαϊκός αμφορέας, ο λεγόμενος αμφορέας του Εξώμβουργου, στον οποίο απεικονίζεται η γέννησης της Αθηνάς από την κεφαλή του Δία. Σε αυτό το μνημειακό έργο ο Δίας και η Αθηνά απεικονίζονται ως πτερωτές θεότητες της Μεσοποταμίας, εμφανέστατα ασσυριακών επιρροών στην τεχνοτροπία τους.
Ακολουθώντας το πρότυπο των Ελλήνων που, από τον 8ο π.Χ. έως τον 5ο π.Χ. αιώνα μετέπλασαν τα ανατολικά πρότυπα της Ασίας και της Αιγύπτου, και με την μακρά πλέον εμπειρία των, κατά Nicolas Bourriaud, πρακτικών μεταπαραγωγής στη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία, εκδοχές μιας νέας Γεννήσεως της Αθηνάς από την κεφαλή του Διός του 21ου αιώνα, δεν πρέπει να θεωρηθούν ρηξικέλευθες και επ’ ουδενί επαναστατικές.
Οι ζωγραφιές αυτές, θα ήθελα, να ιδωθούν ως λογικά επακόλουθα, ως συνεπείς απεικονιστικές εκδοχές των αρχαϊκών και ρωμαϊκών προτύπων τους όπως αυτά στεγάζονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Τήνου, σύμφωνες με τον πνεύμα της σύγχρονης εποχής.
Με δεδομένο ότι ο έφορος αρχαιοτήτων Δημήτρης Αθανασούλης επιχειρεί τα τελευταία χρόνια ένα εκθεσιακό άνοιγμα της αρχαιότητας στην σύγχρονη τέχνη, μπορείς να μας πεις πώς προσλαμβάνεις την αρχαιότητα;
Έτυχε να δω σε επίσκεψή μου στη Μύκονο το 2018 μια εξαιρετική έκθεση με τίτλο «Vanity», την οποία ο κ. Αθανασούλης φιλοξένησε στο Αρχαιολογικό Μουσείο του νησιού. Ήταν μια έκθεση για το κόσμημα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και στις εξαιρετικά καλαίσθητες και λειτουργικότατες νέες προθήκες μπορούσε ο επισκέπτης να έχει μια σχετικώς πλήρη εποπτεία της ελληνικής ιστορίας μέσα από τα τεχνουργήματα με τα οποία κοσμούσαν οι Έλληνες από τους εαυτούς τους έως τα πτώματα στους τάφους τους. Δεν ήταν όμως εντυπωσιακό μόνο το γεγονός της φιλοξενίας σύγχρονων Ελλήνων σχεδιαστών κοσμημάτων στους χώρους ενός Αρχαιολογικού μουσείου. Πραγματικά επαναστατικό ήταν το γεγονός πώς διαμορφώθηκαν τα πάντα με τέτοιο τρόπο - από τις αίθουσες του μουσείου μέχρι και την επιγραφή-τίτλο της εκθέσεως ως καθρέφτη επί της προσόψεως του κτηρίου - που ξαφνικά το Μουσείο μεταμορφώθηκε. Σκεφτείτε αυτό μόνο: ένα κάτοπτρο με τη λέξη VANITY στραμμένο προς ένα νησί-σύμβολο της ματαιοδοξίας - και το λέω αυτό απλώς ως μια διαπίστωση και όχι ως αξιολογική κρίση. Το θεώρησα πολύ ταιριαστό. Η έκθεση παρεμπιπτόντως, η οποία είχε αρχικώς σχεδιαστεί να κρατήσει 2-3 μήνες, έμεινε στο μουσείο της Μυκόνου για δυο χρόνια και προσφάτως μεταφέρθηκε στην Πομπηία - μεγάλη τιμή και έμπρακτη απόδειξη πως το έξοχο πείραμα της Μυκόνου απέδωσε και με το παραπάνω.
Τα ελληνικά μουσεία ανά τη επικράτεια περιέχουν πραγματικούς θησαυρούς και προσφέρουν τρομερές δυνατότητες ως πηγές εμπνεύσεως για νέα έργα σύγχρονων καλλιτεχνών. Μπορούν επιπλέον να γίνουν οχήματα εξωστρέφειας των συλλογών τους για εκθέσεις στο εξωτερικό, όπως η προαναφερθείσα στην Πομπηία, αλλά και ως γεγονότα διεθνούς εμβέλειας στην ημεδαπή, όπως πχ η ατομική έκθεση «Sight» του Sir Antony Gormley στον αρχαιολογικό χώρο της Δήλου.
Συχνά, σε αναφορές σου στα social media, μιλάς για τον Τσαρούχη, δείχνοντας πως είναι ένας δάσκαλος που σε συνοδεύει. Ο Τσαρούχης είχε γράψει για τη «Μέδουσα» (ψηφιδωτό στο ΕΑΜ) και πόσο τον είχε επηρεάσει στη ζωγραφική του. Εσύ «μεταγράφεις» τρόπον τινά τους αρχαίους στο έργο σου;
Ο Γιάννης Τσαρούχης αντιμετώπιζε τότε, το 1939, μια τεράστια κρίση όσον αφορά τη δουλειά του. Σκεφτόταν πολύ σοβαρά να σταματήσει τη ζωγραφική δια παντός - τόσο απελπισμένος ήταν. Πήγε ένα πρωί στο Εθνικό Αρχαιολογικό Αθηνών λοιπόν και έκανε μια θαυμάσια σπουδή με μολύβι και ακουαρέλα της λεγόμενης «Μεδούσης του Πειραιώς», ενός ρωμαϊκού ψηφιδωτού που εκτίθεται, ακόμη και σήμερα, στο αίθριο εντός του Εθνικού Αρχαιολογικού, στην αυλή του τόσο όμορφου και φιλόξενου café του.
Όταν ήρθε το μοντέλο στο εργαστήριό του αργότερα το μεσημέρι και κάθισε δίπλα στη σπουδή της Μεδούσης, ο Τσαρούχης βρέθηκε μπροστά σε μια αποκάλυψη: τα χρώματα του ηλιοκαμμένου μοντέλου συνέπιπταν απολύτως με τα χρώματα της ακουαρέλας που έφτιαξε νωρίτερα εκείνο το πρωί. Αντιλήφθηκε έτσι ο Τσαρούχης, εξ αφορμής αυτής του της σπουδής από ένα αριστούργημα της αρχαίας τέχνης των ρωμαϊκών χρόνων, πως αυτό που αντιλαμβανόταν ως δήθεν μεταφυσική των αρχαίων έργων, ήταν στην πραγματικότητα ένα σύστημα παρατήρησης του ορατού κόσμου βασισμένο στο σχέδιο και στην λιτή πολυγνώτεια χρωματική κλίμακα - του λευκού, του μαύρου, του χονδροκόκκινου και της κίτρινης ώχρας.
Τώρα, αντιμετώπισα κι εγώ μια κρίση, την περίοδο 2005-2012 περίπου. Τη λύση ευτυχώς έδωσαν τα βιντεοπαιχνίδια∙ άλλοι καιροί, άλλα «καλλιτεχνικά» ήθη. Τα έργα της αρχαίας τέχνης όμως - όπως, εν προκειμένω, ένας μεγάλος αρχαϊκός αμφορέας, ένα ζεύγος εικονιστικών κεφαλών και τρεις μαρμάρινοι θώρακες ρωμαϊκών αγαλμάτων - προσφέρουν αφορμές για πολύ ενδιαφέρουσες μεταγραφές, ή, ίσως πιο σωστά για μεταπαραγωγές, για remixes - που με τη σειρά τους δημιουργούν νέες μορφές, νέες αφηγήσεις για ζητήματα κεφαλαιώδη όπως η γέννηση ή ο θάνατος. Αυτά άλλωστε είναι θέματα που απασχολούν την ανθρωπότητα εδώ και αιώνες - είτε μέσα από θρησκευτικές τελετές και (μυστικές ή όχι) μυητικές διαδικασίες είτε, στα καθ’ημάς, μέσα από την εξεικόνιση του ταξιδιού και των μεταμορφώσεων του αρχετυπικού Ήρωα στα comics, στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας και στα βιντεοπαιχνίδια.
Θα μπορούσε να μου δώσεις συγκεκριμένα παραδείγματα επάνω στο έργο της Τήνου;
Στο πολύπτυχο «Ζεύς και Αθηνά», όπως οι αρχαίοι Έλληνες καλλιτέχνες έκαναν ευρύτατη χρήση ανατολικών μοτίβων και μορφών στο ομώνυμο έργο του Αρχαιολογικού Μουσείου της Τήνου, παρόμοια και εγώ στράφηκα εκ νέου προς την (Άπω) Ανατολή. Χρησιμοποιώ ιαπωνικά ή κινεζικά πρότυπα (το σχέδιο των κυμάτων ή τη μορφή του παραβάν κλπ) για τη δημιουργία του δικού μου έργου, με κεντρικό πάντα θέμα τη γέννηση της θεάς Αθηνάς από την κεφαλή του Δία όπως μας παρουσιάζεται στον αρχαϊκό αμφορέα.
Το ίδιο συνέβη και με το τρίπτυχο «Τρεις Αυτοκράτορες», βασισμένο στα τρία μαρμάρινα μπούστα που εκτίθενται στο αίθριο του Μουσείου. Ήδη από τους ρωμαϊκούς αδριάντες του Μουσείου της Αρχαίας Ολυμπίας, με είχε συναρπάσει αυτή η ιδιότυπη πρακτική των αρχαίων να εντάσσουν σύμβολα κατάσπαρτα εντός των θωράκων των απεικονιζόμενων στρατηλατών και νικηφόρων αυτοκρατόρων, σαν εικόνες εντός εικόνων, κάνοντας ευρύτατη χρήση συμβόλων και αλληγοριών.
Οπότε, υπάρχει ένας καινούργιος εικαστικός λόγος.
Κάθε νέο έργο είναι ένας καινούργιος διάλογος. Αυτός δε ο διάλογος δεν περιορίζεται στα στενά, πεπερασμένα όρια του βίου ενός ζωγράφου και των σύγχρονων του αλλά, αν το έργο έχει αξία, ο διάλογος αυτός μεταλλάσσεται διαρκώς, εμπνέοντας νέες συνομιλίες και αποκτώντας καινοφανή στοιχεία τα οποία ο πρώτος δημιουργός του εκάστοτε έργου δεν θα μπορούσε καν να φανταστεί. Φανταζόταν ποτέ ο καλλιτέχνης ενός πήλινου αμφορέα της αρχαϊκής περιόδου πως, 2700-2800 χρόνια αργότερα, ένας ζωγράφος θα θαύμαζε τόσο το έργο των χεριών και της διανοίας του; Φανταζόταν πως το θέμα του θα ήταν για έναν άγνωστό του καλλιτέχνη τόσο σημαντικό ούτως ώστε, όχι μόνο να σπαταλήσει μήνες για να φτιάξει ένα νέο έργο εξ αφορμής αυτής της συναντήσεως, αλλά που θα θεωρούσε και τιμή του το να εκτεθεί αυτό το έργο δίπλα σε αυτό το έργο-πρότυπό του;
Ενδιαφέρεσαι να διδάξεις σε Σχολή Καλών Τεχνών. Μπορείς να μου πεις ποια κριτήρια πρέπει να έχει σήμερα ένας δάσκαλος στα εικαστικά;
Ο νέος καθηγητής ζωγραφικής δεν καλείται απλώς να διδάξει ένα μάθημα. Το διδακτικό έργο σημαίνει αφενός την εις βάθος διδαχή μιας σημαντικής σκευής τεχνικών και ενός πλούσιου metier, που να καλύπτει απαιτήσεις τόσες όσες και οι πολυάριθμοι σπουδαστές του πανεπιστημίου: από ζωγραφική και χαρακτική έως τέχνη με τη χρήση υπολογιστών ή ακόμη και κινητών πλέον συσκευών.
Απαιτεί δε παραλλήλως γνώση αλλά και μετάδοση ενός corpus ιστορίας της τέχνης όχι μόνο του δυτικού κόσμου αλλά και άλλων πολιτισμών.
Ο νέος καθηγητής ζωγραφικής, οφείλει να εκθέτει σταθερά και επιτυχώς σε Ελλάδα και εξωτερικό, να ανήκουν τα έργα του σε μεγάλες συλλογές, να έχει πρόσβαση σε μουσεία και οργανισμούς: κοντολογίς να έχει μια έξωθεν καλή μαρτυρία η οποία θα είναι λόγος υπερηφάνειας για τη σχολή που θα τον συμπεριλάβει στο δυναμικό της καθώς και για τους φοιτητές που θα τον εμπιστευθούν.
«Ζευς και Αθηνά», Αρχαιολογικό Μουσείο Τήνου, έως 15 Σεπτεμβρίου 2019. Η έκθεση διοργανώνεται με την υποστήριξη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων.
