Βρισκόμουν στην στάση Elephant & Castle, στο νοτιοανατολικό Λονδίνο, το 1999 (20 ετών, τότε). Ένα κόκκινο διώροφο (double-decker) λεοφωρείο περνάει από μπροστά μου με μία διαφήμιση “What is the Matrix?” δίπλα από την φωτογραφία του «Μορφέα». Αναρωτήθηκα, τι μπορεί να είναι όντως το Matrix; Πραγματικά, μου είχε δημιουργηθεί η απορία, συνεπώς η διαφήμιση είχε πετύχει τον σκοπό της. Μετά από λίγους μήνες, βρισκόμουν σε μία αίθουσα σινεμά, στην Αθήνα, μαζί με παιδικούς φίλους βλέποντας την «Τρίνιτι» να λέει στο εαυτό της να σηκωθεί για να γλυτώσει από έναν πράκτορα που την κυνηγούσε. Άφωνος! Η ταινία μου είχε ανοίξει νέους ορίζοντες. Γιατί μέχρι τότε δεν είχαμε αναρωτηθεί την περίπτωση να ζούμε σε μία εικονική πραγματικότητα;
Αποφάσισα να το διερευνήσω και να γράψω για την πιθανότητα να ζούμε μέσα σε μία προσομοίωση, ακόμη το σκέφτομαι, είναι πεδίο συζήτησης σε παρέες (με ή χωρίς κατανάλωση αλκοόλ), και γιατί απλά θέλω να ξέρω εάν αυτός ο κάθετος πράσινος κώδικας τελικά ορίζει τον τρόπο που «ζούμε».
Το 2003, ο φιλόσοφος Nick Bostrom, καθηγητής στην Οξφόρδη, έθεσε τρεις βασικές προτάσεις, εκ των οποίων τουλάχιστον μία, υπέθεσε, πρέπει να είναι αληθής [1].
1ον Σαν όντα, θα αφανιστούμε πριν προλάβουμε να φτάσουμε σε ένα μετανθρώπινο σημείο (posthuman stage).
2ον Εάν ένας μεταανθρώπινος πολιτισμός όντως υφίσταται, δεν θα «ζει» σε πρώιμα στάδια του, μέσα από προσομοιώσεις (δεν έχει κάποιο νόημα να ζεις στο παρελθόν).
3ον Το πιο πιθανό είναι να ζούμε μέσα σε μία προσομοίωση.
Οι βασικές αυτές προτάσεις ουσιαστικά είναι οι «άκρες» της ίδιας κυκλικής ερώτησης. Εάν φτάσουμε σε posthuman stage και δεν «τρέχουμε» προσομοιώσεις αρχαίων πολιτισμών τότε είναι σχεδόν βέβαιο ότι αυτή την στιγμή βρισκόμαστε μέσα σε μία. Παραδέχομαι ότι όντας βιολόγος, θα πρέπει να στηριχτώ σε δεδομένα για να εξάγω ένα συμπέρασμα, όσον παράδοξο και εάν είναι, και εδώ μιλάμε για ένα φουτουριστικό μοντέλο. Παρ΄όλ΄αυτά, μπορούμε, βάσει των εξελίξεων, να θεωρήσουμε ότι η εκθετική αύξηση της υπολογιστικής δύναμης θα δημιουργήσει υπερ-υπολογιστές (κάθε χρόνο και καλύτερα). Εάν υποθέσουμε ότι αυτό θα συμβεί, τότε, κάποιος θα μπορούσε να δημιουργήσει μία προσομοίωση στην οποία θα υπάρχουν (ή υπάρχουμε;) άνθρωποι με συνείδηση, ως απόγονοι και όχι ως τα αρχικά βιολογικά όντα (που κατασκεύασαν την προσομοίωση).
Σε αυτό το σημείο υπάρχει και μία άλλη θεωρία που δεχόμαστε ως σωστή, εκείνη του Καρτέσιου, για την σχέση του νου και του σώματος [2],[3]. Ο Καρτέσιος (1641) έγινε γνωστός για την πεποίθηση του ότι η σχέση σώματος-νου είναι δυϊστική, με το τελευταίο να λειτουργεί σε ένα μη-υλικό περιβάλλον. Αυτό σημαίνει ότι η σκέψη μπορεί να υπάρξει χωρίς ένα σώμα.
Πέρα από το θρησκευτικό κομμάτι, που προφανώς έχει ενδιαφέρον, θα επικεντρωθώ στην επιστημονική πλευρά. Καταρχήν, μιας και μας αρέσει να αναφέρουμε τους Αρχαίους μας, ο Αριστοτέλης καθώς και ο δάσκαλός του, ο Πλάτωνας, ανέπτυξαν εμπεριστατωμένες προτάσεις για την ύπαρξη της άυλης ψυχής. Ο Πλάτωνας μάλιστα υποστήριζε και την έννοια της μετεμψύχωσης. Εάν δεχτούμε λοιπόν την ύπαρξη της συνείδησης, το σώμα και ο νους μπορούν να διαχωριστούν, υπό κατάλληλες συνθήκες.
Κατά συνέπεια, η ύπαρξη συνείδησης μέσα σε ένα κρανίο που εμπεριέχει ένα βιολογικό νευρικό δίκτυο φτιαγμένο από μόρια βασισμένα σε άνθρακα, θα μπορούσε να υπάρξει σε ένα αντίστοιχο δίκτυο βασισμένο σε επεξεργαστές φτιαγμένους από σιλικόνη.
Υπάρχει τέτοιος υπερ-επεξεργαστής; Η απάντηση είναι «όχι ακόμα, αλλά σύντομα». Επομένως, μπορούμε να δεχτούμε ότι ένας posthuman πολιτισμός (εφόσον έχει επιβιώσει) θα καταφέρει να αναπτύξει τεχνολογία για να «τρέξει» μία προσομοίωση του παρελθόντος (του). Έτσι κι αλλιώς, σήμερα έχουμε δείγματα low-level προσομοιώσεων, όπως τα open-world παιχνίδια (grand theft auto κλπ).
Ερχόμαστε στο τρίτο ερώτημα, το πιο ζουμερό. Για να αποδείξουμε ότι ζούμε σε προσομοίωση, πρέπει να έχουμε εργαλεία της παρατήρησης αυτής. Για να καταλάβει ένα ψάρι ότι ζει στον ωκεανό, πρέπει να εξέλθει από αυτόν. Ο Πλάτωνας παραθέτει την αλληγορία της σπηλιάς, όπου αιχμάλωτοι παρατηρούν σκιές στον τοίχο για όλη τους τη ζωή από πλάσματα που υπάρχουν εκτός του σπηλαίου: Οι σκιές είναι η «πραγματικότητα» (fake reality) που βιώνουν οι αιχμάλωτοι, με τις αισθήσεις τους, αλλά δεν είναι πάρα μία ατελής προβολή της πραγματικότητας (base reality).
Ο Νίο ήταν μία «ανωμαλία» στο Μάτριξ. Για να ξεκινήσει η διαδικασία της «αποκάλυψης» πρέπει να υπάρχει και μία αντίστοιχη και στην δική μας πιθανή προσομοίωση. Μήπως η διατάραξη στο σύστημα ήταν εκείνος που κατάφερε να βιώσει και να ξεπεράσει τον θανάτο;
- Bostrom, N. (2003). Are We Living in a Computer Simulation? The Philosophical Quarterly, 53(211), 243-255. https://doi.org/10.1111/1467-9213.00309
- Ντεκάρτ, Ρενέ (2003). Στοχασμοί περί της πρώτης φιλοσοφίας. μτφρ. Ευάγγελος Βανταράκης. Αθήνα: Εκδόσεις «Εκκρεμές». ISBN 978-960-7651-27-3.
- Crane, Tim; Patterson, Sarah (2001). “Introduction”. History of the Mind-Body Problem. pp. 1–2. the assumption that mind and body are distinct (essentially, dualism)