Ο Γκάλης, ο Παπαλουκάς, οι Αντετοκούνμπο. Όλη η σημασία της παράδοσης σε μια εικόνα. Χωρίς τον πρώτο είναι πολύ πιθανό ότι οι άλλοι τρεις δεν θα έπιαναν ποτέ την πορτοκαλιά μπάλα στα χέρια τους. Ειδικά ο Γιάννης και ο Θανάσης, χωρίς τους σκάουτερ και τους προπονητές που δημιούργησε η άνθηση του μπάσκετ στην Ελλάδα μετά το 1987 και χωρίς τη θητεία τους στα συνοικιακά γήπεδα, δεν θα έπεφταν ποτέ στην προσοχή των Αμερικανών. Και με τη σειρά τους τώρα φέρνουν νέα παιδιά στα γήπεδα, σ′ όλον τον κόσμο.
Λίγα χρόνια πριν, ευχαριστώντας τον Νίκο Γκάλη για τα καλά του λόγια, κι αφού είχε πρώτα πει ότι ο ίδιος δεν τον πρόλαβε στην ενεργό δράση και μόνο από τα βιντεοσκοπημένα του παιχνίδια τον γνώρισε, ο Γιάννης Αντετοκούνμπο είχε γράψει:
«Όταν ήμουν παιδί ή έφηβος και πήγαινα στην προπόνηση, προσπαθούσα να παίξω και να σκεφτώ όπως ο Παπαλουκάς, ο Διαμαντίδης, ο Σπανούλης και άλλοι μεγάλοι Έλληνες παίκτες. Επηρέασαν και διαμόρφωσαν το μπασκετικό μου DNA και τον τρόπο που προσεγγίζω το μπάσκετ. Έχω διαβάσει σε δικές τους συνεντεύξεις πως εσείς τους ωθήσατε να βγουν στα ανοιχτά γήπεδα και να παίξουν μπάσκετ. Και αυτό τα λέει όλα!»
Και πράγματι! Αυτό που φτιάχνει και που συντηρεί μια παράδοση δεν είναι η τυπική συνέχιση μιας δραστηριότητας μέσα στον χρόνο, αλλά η επίγνωση, η πεποίθηση καθενός κρίκου της ξεχωριστά ότι αποτελεί κομμάτι μιας μακράς αλυσίδας, ότι ο ίδιος καλλιεργεί κάτι που άλλοι πριν απ′ αυτόν έσπειραν και ότι σ′ αυτούς τους άλλους, τους μακρινούς, είναι υπόχρεος. Υπόχρεος όχι να τους μιμηθεί, κάθε άλλο, αλλά να τους σώσει, να τους διαιωνίσει μέσα από τη δική του αξιοσύνη και λάμψη. Γιατί έτσι μόνο ζουν εκείνοι που λείπουν: μέσ′ απ′ αυτούς που είναι ακόμη εδώ.
Παράδοση είναι η μαθητεία ακόμη και σε νοερούς, πια χαμένους στον χρόνο δάσκαλους, η έμπνευση για το αύριο η αντλημένη απ′ το χθες. Ο Ντέηνα Τζόια, ένας σπουδαίος Αμερικάνος ποιητής του καιρού μας, το ’πε αλλιώς: Παράδοση είναι η αλληλεγγύη με τους νεκρούς.
Η παράδοση, εντέλει, είναι μια σκυταλοδρομία. Το παρελθόν παραδίδει στο παρόν τη σκυτάλη κι αυτό την παραδίδει στο μέλλον. Αν η αλυσίδα διακοπεί, συμπαρασύρεται και το παρελθόν στη λήθη.
Όταν πέθανε η Αρχαιότητα, λ.χ., το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της δημιουργίας της έσβησε ανεπιστρεπτί. Οι μοναχοί των Μέσων Χρόνων διέσωσαν μερικά χειρόγραφα, όμως πάνω από το 90% καταστράφηκε. Όλη η μουσική, όλη η ζωγραφική, όλη σχεδόν η αρχαία χαλκοπλαστική, όλη σχεδόν η φιλοσοφία έξω από την πλατωνική και αριστοτελική γραμμή κ.ο.κ. βούλιαξαν οριστικά.
Όμως κι αυτά ακόμη που σώθηκαν, για μια χιλιετία και παραπάνω επέζησαν περισσότερο μουσειακά. Χρειάστηκε το μεγαλείο της Αναγέννησης, το χτυποκάρδι ενός Μικελάντζελο πάνω απ′ τον λάκκο μιας ανασκαφής κάθε φορά που ένα αρχαίο μάρμαρο αναδυόταν από το χώμα, για να ζήσουν και πάλι πραγματικά. Ήταν σαν να ξανασήκωνε κανείς την πεσμένη σκυτάλη.
Νομίζω ότι ο καιρός μας σιγά σιγά και πάλι απομουσειώνεται. Οι τέχνες ειδικά και η σκέψη αποστεώνονται, ποιος ποιητής και ποιος στοχαστής σημερινός φέρνει νέο αίμα στο επιτήδευμά του; Όχι μόνο αυτό δεν κάνουμε, αλλά διώχνουμε και το κοινό που φτάνει ώς εμάς σαγηνευμένο από τις φλόγες του παρελθόντος. Αντί να παραλαμβάνουμε και να παραδίδουμε, παρασιτούμε εις βάρος του κλέους του παρελθόντος.
Όμως και στα σπορ, ας μη νομίσει κανείς ότι η κατάσταση είναι πολύ καλύτερη. Το μπάσκετ στην Αμερική αντέχει ακόμη, επειδή είναι στοιχείο ταυτοτικό της μαύρης κοινότητας, όμως το ποδόσφαιρο στην Ευρώπη έχει πάψει να είναι λαϊκό άθλημα. Τα λαϊκά στρώματα δεν πηγαίνουν πια στο γήπεδο, ο εκχρηματισμός και η τεχνητή συγκέντρωση του τηλεοπτικού ενδιαφέροντος σε πέντε-δέκα ”υπερομάδες” χρηματοδοτούμενες από Άραβες σεΐχηδες και Ρώσσους ολιγάρχες δίνει την εντύπωση ότι το άθλημα ανθεί, όμως το αντίθετο είναι η αλήθεια. Οι νέοι του στρέφουν την πλάτη, ακόμη και ο οπαδισμός φθίνει: η Ομάδα, νεωτερικό ετερώνυμο της Πίστης, φθίνει. Και μαζί της η άμιλλα, και το αρχαίο πνεύμα αθάνατο.
Αθλητισμός, λογοτεχνία, τέχνες, φιλοσοφία. Μιλώ για όλα αυτά σαν να είναι ένα, γιατί είναι. Ίδια ιστορική ρίζα έχουν: στη γη του Αγώνος φυτρώνουν. Και αρκεί να παρατηρήσει κανείς προς τα πού πηγαίνει το ένα, για να καταλάβει τις προοπτικές και όλων των άλλων.