Έχεις παραμείνει στην εικόνα του στατικού μουσείου; Δεν έχεις και άδικο. Η Ελλάδα, παραδόξως, έχει καταφέρει να συντηρήσει την εικόνα του μουσείου – “απολίθωμα”, παρά το συντριπτικό, συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας στο πεδίο του δυναμικού πολιτισμού και της δημιουργικής βιομηχανίας. Το παρήγορο βέβαια είναι, ότι ακόμα και σε μια χώρα όπου οι εξελίξεις την προσπερνούν και κάθε καλή πρακτική αντιμετωπίζεται με καχυποψία, κρατική κωλυσιεργία και ενίοτε και με συνδικαλιστική οργή, τα πράγματα φαίνεται να αλλάζουν άρδην και μάλιστα εντυπωσιακά γρήγορα.
Υπάρχουν, ευτυχώς, σημαντικοί αλλά και παραδειγματικοί θύλακες έξυπνης πολιτιστικής διαχείρισης και γρήγορης προσαρμογής στα νέα δεδομένα. Τα μουσεία είναι ζωντανοί οργανισμοί και όχι χώροι εναπόθεσης αντικειμένων προς έκθεση. Αυτή η μονοδιάστατη χρήση τα αδικεί, τα απαξιώνει και τα καταδικάζει σε μια μίζερη πραγματικότητα που καθόλου δεν χρειαζόμαστε. Ένα “φρέσκο” πολιτιστικό ίδρυμα οφείλει να έχει στραμμένο το βλέμμα στο σήμερα και ίσως ακόμα και στο αύριο προβλέποντας ανάγκες και δημιουργώντας προϋποθέσεις. Αυτό δεν είναι άλλωστε και το στοίχημα σε μια τουριστική χώρα που επιθυμεί να εξειδικευτεί, να διαφοροποιηθεί και να προτείνει κάτι νέο;
Έφερα και πάλι στο μυαλό μου, την ευρωπαϊκή βράβευση του μικρού μουσείου της Τεγέας στην Αρκαδία, ως ένας χάι-τεκ χώρος πολιτισμού. Το μουσείο το είχα επισκεφτεί χρόνια πριν, όταν ήταν ακόμα ένας περιορισμένος και απαξιωμένος χώρος, με εκθέματα που ασφυκτιούσαν και χωρίς καμμία εξωστρέφεια. Το μικρό μουσείο της Τεγέας αποτελεί, πλέον, πρότυπο και πυρήνα ανάπτυξης για όλη την Αρκαδία. Ερχόμενος λοιπόν στη πρωτεύουσα, βλέπεις, κλασσικά, τη διττή πραγματικότητα της Ελλάδας.
Από τη μία βλέπεις το περίφημο Μουσείο Ακροπόλεως, το οποίο δουλεύει με ένα μείγμα σύμπραξης ιδιωτικού και δημοσίου τομέα. Το μουσείο, ως ΝΠΙΔ λειτουργεί αποτελεσματικά, κάνοντας ένα μεγάλο άνοιγμα στη κοινωνία και στον κόσμο γενικότερα. Από το μενού στο εστιατόριο του, το οποίο περιλαμβάνει εκλεκτά ελληνικά προϊόντα, μέχρι τη κοινωνική δικτύωση και τις περιφερειακές εκδηλώσεις στους πολυχώρους του, το μουσείο αυτό, δείχνει να αναπνέει και να ρέει στη καθημερινή ζωή, υιοθετώντας καινοτομία και φρέσκες ιδέες, χωρίς να φοβάται και χωρίς να “ντρέπεται” γι’αυτό. Πηγαίνεις επίσης στο μοναδικό καφέ του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και εντυπωσιάζεσαι τόσο από το πωλητήριο του, το οποίο έχει δώσει “βήμα” σε νέους καλλιτέχνες, όσο και από τον μοντέρνο χώρο του, ο οποίος δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τα λοιπά καφέ της γύρω περιοχής του Κολωνακίου. Τα ελληνικά μουσεία που είχαν την μεγάλη τύχη να απαγκιστρωθούν από τη στενή κρατική διοίκηση, άκουσαν τις σύγχρονες απαιτήσεις του πολίτη – επισκέπτη και προσαρμόστηκαν άμεσα και ταχύτατα.
Από την άλλη βλέπεις το λυπηρό φαινόμενο, όπου μουσεία όπως το, πραγματικά μοναδικό, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο μας να μένει στάσιμο, κολλημένο σε μια συντήρηση άνευ οράματος. Το μουσείο αυτό διαθέτει τη μεγαλύτερη συλλογή κλασσικών γλυπτών στο κόσμο και θα έπρεπε να είναι η ναυαρχίδα των μουσείων της χώρας μας. Δυστυχώς, αυτή τη στιγμή το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο αποτελεί μια δημόσια υπηρεσία που υπάγεται στο Υπουργείο Πολιτισμού, με όλες εκείνες τις αγκυλώσεις της ελληνικής γραφειοκρατίας. Από το πωλητήριο, το καφέ, μέχρι και την πολιτική επικοινωνίας και δικτύωσης του μουσείου, διακρίνω εδώ και αρκετά χρόνια μια μιζέρια. Έχετε ποτέ αναζητήσει τη σελίδα του μουσείου στο Instagram; Κάντε το παρακαλώ. Ο εξαιρετικός αυτός χώρος διέπεται από την εκάστοτε κυβερνητική πολιτική καθώς και την οικονομική δυνατότητα του Υπουργείου. Ο ιδιωτικός τομέας απέχει. Η ελληνική πολιτεία, μάλλον χρειάζεται εντατικά μαθήματα, για να διαπιστώσει ότι μόνο η σύμπραξη του Κράτους με τον ιδιώτη μπορεί να αποφέρει καρπούς άμεσα και αποτελεσματικά. Μόνο οι συνέργειες μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά και γρήγορα. Εκτός βέβαια αν η Ελλάδα κατέχει κάποια μοναδική αλήθεια και συνταγή επιτυχίας που ο κόσμος αγνοεί.
Τα μουσεία ως κοιτίδες προβολής και ανάδειξης του πολιτιστικού ίχνους της κάθε χώρας απαιτείται να λειτουργούν με τον πλέον ορθολογικό τρόπο, ώστε να δρουν ως η τοιχογραφία της ιστορικής πορείας. Οι όποιες αγκυλώσεις που οφείλονται σε λογικές του παρελθόντος πρέπει επιτέλους να παύσουν και να δοκιμαστούν τα νέα μοντέλα διοίκησης. Ο παλιός τρόπος διαχείρισης, προφανώς, δεν λειτουργεί. Δεν είναι ταμπού να προχωρήσουμε στην αλλαγή του. Η πραγματικότητα επιβάλλει τις νέες ανάγκες. Οι πολίτες και οι επισκέπτες απαιτούν ποιότητα και ενημέρωση. Η πολιτεία υποτίθεται ικανοποιεί τις ανάγκες αυτές. Ενίοτε, όχι χωρίς γκρίνιες και εντάσεις. Ας πάμε παρακάτω λοιπόν.