Πόσο έχει προχωρήσει σήμερα το κολοσσιαίο έργο του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος που θα στεγάσει την Λυρική Σκηνή και την Εθνική Βιβλιοθήκη στο τεράστιο πάρκο δίπλα στη θάλασσα; Πόσο επηρεάζουν το μέλλον του έργου οι νέες πολιτικoοικονομικές εξελίξεις και πώς βλέπει ο ΣΥΡΙΖΑ την μεγάλη αυτή ιδιωτική πρωτοβουλία;
Στις 21 με 24 Ιουνίου, το Πάρκο Σταύρος Νιάρχος θα ανοίξει για πρώτη φορά τις πόρτες του στο κοινό, το οποίο θα έχει την ευκαιρία να συμμετάσχει σε ένα τετραήμερο πρόγραμμα δωρεάν εκδηλώσεων με τίτλο «Η Νύχτα Μέρα» που θα ξεκινά το απόγευμα και θα διαρκεί μέχρι τις 6 τα ξημερώματα (!).
Tο πρόγραμμα θα περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, Μουσική, Φωτογραφία, Αρχιτεκτονική, Αθλητισμό, Περιβάλλον, δημιουργικά εργαστήρια, Τέχνη και μεταμεσονύκτιες (από τις 11 το βράδυ μέχρι τα χαράματα) προβολές ελληνικών και ξένων video art που επέλεξε ο Πρύτανης Τεχνών του Γέϊλ Ρόμπερτ Στορ. Μέχρι και ο Κασπάρωφ θα είναι εδώ για να παίξει σκάκι με πολλαπλούς παίκτες. Την δε τελευταία μέρα (Τετάρτη) θα γίνει παρουσίαση από τον Ρέντσο Πιάνο. Είναι προφανές πως το πρόγραμμα αντανακλά με έναν τρόπο τον προγραμματισμό της μετέπειτα λειτουργίας του φιλόδοξου Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Να η αφορμή για μια ενδιαφέρουσα κουβέντα με την διοικητική διευθύντρια του ΚΠΙΣΝ Έλλη Ανδριοπούλου και τον γενικό διευθυντή του Κέντρου Πολιτισμού Γιάννη Τροχόπουλο. Η πρώτη, μια εντυπωσιακή και ευφυής νέα γυναίκα, υπήρξε μαθαίνουμε, διευθύντρια μάρκετινγκ της Citibank. Ο δε κύριος Τροχόπουλος, ο πρώτος υπάλληλος του ΚΠΙΣΝ (προσελήφθη το 2012), έχει μακρά θητεία στην Δημόσια Βιβλιοθήκη της Βέροιας την οποία εκσυγχρόνισε ως διευθυντής.
«Κατασκευαστικά προχωράμε καλά», μου λένε. «Υπάρχει μόνο μια πολύ μικρή καθυστέρηση. Αντί για τα τέλη του 2015, ο εργολάβος υπόσχεται πως το έργο θα είναι έτοιμο τον Απρίλιο του 2016, και αυτό λόγω του στεγάστρου, το οποίο θα έχει ολοκληρωθεί τον Αύγουστο». Να θυμίσουμε πως το συγκεκριμένο ενεργειακό στέγαστρο αποτελεί καινοτομία αφού απαρτίζεται από 714 κομμάτια (που συνδέονται κομμάτι-κομμάτι) πάνω στα οποία θα τοποθετηθούν φωτοβολταϊκά πάνελ.
Αυτή τη στιγμή, εξηγεί η κ.Ανδριοπούλου, το κτίριο της Λυρικής είναι γεμάτο σκαλωσιές, ενώ έχει ολοκληρωθεί η φύτευση στον λόφο -απομένει μόνο να φυτευτούν τα δέντρα της Εσπλανάδα και των ορόφων. Το πάρκο θα έχει 9 εισόδους που θα ακολουθούν τη ρυμοτομία της πόλης, ουσιαστικά δηλαδή θα αποτελούν προέκταση των δρόμων γύρω από το πάρκο.
Στην Βιβλιοθήκη έχει ήδη δημιουργηθεί ο τετραώροφος Πύργος των Βιβλίων ενώ φτιάχνονται τα μπαλκόνια που τον περιστοιχίζουν. Οι γυάλινες προσόψεις που βλέπουν στο Κανάλι είναι σχεδόν έτοιμες, ενώ έχει ολοκληρωθεί η εσωτερική οροφή της κεντρικής αίθουσας της Λυρικής (που είναι καμπυλωτή), καθώς και τα μπαλκόνια (θεωρεία). Αυτό το διάστημα φτιάχνονται τα λόμπι των θεωρείων. Σε λίγο θα αρχίσει να τοποθετείται η ξύλινη επένδυση ενώ έχει ήδη τοποθετηθεί ο μηχανισμός της σκηνής. Στην δε Πειραματική Σκηνή έχει κιόλας μπει η ξύλινη επένδυση. «Αρχίζουμε δηλαδή να δουλεύουμε πάνω στην εσωτερική διαρρύθμιση -πάντα υπό την εποπτεία του Renzo Piano o οποίος θα έχει βέβαια λόγο και για το θέμα της επίπλωσης», μου εξηγούν.
Υπό εξέλιξη είναι και οι εργασίες του Καναλιού (400 μέτρα μήκος επι 30 μέτρα πλάτος). «Ο Πιάνο συνέλαβε την ιδέα του Καναλιού επιδιώκοντας την αντανάκλαση στο νερό, αλλά ήθελε αυτό να λειτουργεί και ως μία ιστορική υπενθύμιση -ως ένα σύμβολο του Ιλισσού. Που θα «ενώνει» τον χώρο με τη θάλασσα (σ.σ το Κανάλι συνδέεται, πράγματι, υπογείως, με την θάλασσα και τροφοδοτείται με θαλασσινό νερό)». Το Κανάλι όμως εξυπηρετεί κι άλλους σκοπούς: «Μειώνει την θερμοκρασία, δημιουργεί ένα μικροκλίμα και αποτελεί το ύστατο αντιπλημμυρικό έργο -αν και για τον λόγο αυτό θα υπάρχουν τεράστιες δεξαμενές. Ως γνωστόν η Καλλιθέα έχει ένα πρόβλημα με τις νεροποντές».
Το έργο παραδίδεται μεν σε 10-11 μήνες, αλλά πρακτικά θα ανοίξει για το κοινό στα μέσα του 2017. Ο λόγος είναι πως μετά την ολοκλήρωσή του, ακολουθεί μια πολύμηνη διαδικασία (πρόσκληση προς το Ελληνικό Δημόσιο να παραλάβει το έργο, μεσολάβηση 60 ημερών ώστε το Δημόσιο να εγείρει ενστάσεις κλπ).
Πώς θα φτάνουμε με το καλό εκεί; Το Πάρκο θα διαθέτει πάρκινγκ χωρητικότητας 1000 αυτοκινήτων αλλά δεν υπάρχει στάση μετρό κοντά (ο σταθμός Συγγρού Φιξ είναι ψηλά στην Συγγρού, προς Αθήνα). Ωστόσο, ένα πλήθος λεωφορείων εξυπηρετούν τη διαδρομή. «Βέβαια», διευκρινίζει η κ.Ανδριοπούλου, «η σύμβαση αναφέρει πως το Δημόσιο έχει υποχρέωση να εξετάσει την πρόσβαση του κοινού με μέσο σταθερής τροχιάς -που θα μπορούσε να είναι τραμ».
Και σινεμά θα μπορεί να έχει το πρόγραμμα του Πάρκου, όταν ξεκινήσει κανονικά τη λειτουργία του. Στο ισόγειο του Πύργου των Βιβλίων θα προβάλλονται ταινίες με προτζέκτορα, στην Βιβλιοθήκη θα υπάρχει το Cinema Studio (οθόνη και θέσεις για 8-10 άτομα), ενώ θα υπάρχει ο τεχνολογικός εξοπλισμός και στην Πειραματική Σκηνή της Λυρικής. Κατά περίπτωση (όχι μόνιμα) θα στήνεται και θερινός κινηματογράφος σε έναν μεγάλο υπαίθριο χώρο σαν ξέφωτο που επιτούτου δεν έχει δένδρα. Για όλα αυτά θα είναι υπεύθυνη η Ανώνυμη Εταιρεία ΚΙΠΣΝ.
Αλήθεια, ποιος επιλέγει τις εκδηλώσεις που μέχρι σήμερα φιλοξενούνται στον χώρο; «Αρμόδια είναι η Μίλυ Πασχάλη. Κάποιες γίνονται υπό την εποπτεία της Λυρικής, όπως η οπερέτα «Δαιμονισμένη». Είναι όλες πρωτότυπες δράσεις με μικρές σκηνικές απαιτήσεις που χρηματοδοτούνται από το Ίδρυμα. Η Εθνική Βιβλιοθήκη εμπλέκεται βέβαια και αυτή με κάποιες ομιλίες. Πρέπει βέβαια να διευκρινίσουμε το εξής: η Ανώνυμη Εταιρεία ΚΠΙΣΝ τώρα ανήκει στο Ίδρυμα και έχει ως κύριο στόχο την υλοποίηση της δωρεάς, αλλά αργότερα θα υπάγεται στο Υπουργείο Οικονομικών. Κύρια μέριμνα της ΑΕ θα είναι να συντηρεί το πάρκο (καθαριότητα, ασφάλεια κλπ). Ωστόσο θα μπορεί στο μέλλον, να διοργανώνει και κάποιες δράσεις, εκπαιδευτικές ή και καλλιτεχνικές, ανάλογα με την διαθεσιμότητα των πόρων. Για παράδειγμα τέτοιες δράσεις θα μπορούσε να φιλοξενεί ο εντυπωσιακός χώρος του Φάρου (Lighthouse) που θα βρίσκεται μεταξύ της οροφής της Λυρικής και του Στεγάστρου με εντυπωσιακή θέα στην θάλασσα και την Ακρόπολη».
Διευκρινίζουν ωστόσο: «Βέβαια, τέτοιες δράσεις δεν είναι συμβατική υποχρέωση της Εταιρείας. Διότι το Ίδρυμα δεν θέλει να επιβαρύνει με χρέος το Δημόσιο. Ωστόσο όραμα όλων είναι να υπάρχουν πολιτιστικές εκδηλώσεις και στο Πάρκο. Απλώς δεν μπορούμε να το προεξοφλήσουμε. Μπορεί φερειπείν να είναι προγράμματα μικρής κλίμακας: εκπαιδευτικά προγράμματα στον λαχανόκηπο ή γιόγκα στο πάρκο».
Η εμπορική εκμετάλλευση του χώρου θα ανήκει επίσης στην ΚΠΙΣΝ ΑΕ (που είπαμε, θα ανήκει στο Υπουργείο Οικονομικών): «Θα λειτουργεί ένα εστιατόριο στον 5ο οροφο του κτιρίου της Λυρικής, το βασικό καφέ θα βρίσκεται στο ισόγειο, δίπλα στη Βιβλιοθήκη, και άλλα δύο μικρά καφέ στο Πάρκο: το ένα κοντά στην Παιδική Χαρά και το άλλο κοντά στο Κέντρο Επισκεπτών. Θα υπάρχει και Πωλητήριο, καθώς επίσης και η δυνατότητα ενοικίασης χώρων, όπως του Lighthouse. Ολες αυτές οι πηγές εσόδων», εξηγεί η κ.Ανδριοπούλου, «θα βοηθούν την ΑΕ ώστε να επιβαρύνει το Δημόσιο με το ελάχιστο δυνατό κόστος».
Ο τεράστιος ποδηλατόδρομος είναι ένα μεγάλο δέλεαρ, πόσω μάλλον που με το ποδήλατο σου (ή απλώς κάνοντας έναν περίπατο 15 λεπτών) φτάνεις μέχρι τη Θάλασσα (Μαρίνα). Moνοπάτια, χώροι για πικ νικ, διαδρομές για τρέξιμο.Οι επιλογές είναι πολλές. «Πολύ ωραία όλα αυτά, αλλά ακούγονται σχεδόν πολυτέλεια στην κρίσιμη αυτή περίοδο για την Ελλάδα», λένε κάποιοι. Αλλοι μιλούν για «μεγαλομανή πολιτιστικά Mall». Πώς απαντούν αλήθεια οι δύο εκπρόσωποι του ΚΠΙΣΝ;
«Βρισκόμαστε στην χειρότερη περίοδο που έχει δει ο τόπος τα τελευταία 100 χρόνια», υπογραμμίζει ο κ. Τροχόπουλος. «Ζούμε μια απίστευτη τραγωδία. Ο, τι όμως κι αν γίνει, είναι υποχρέωση της πολιτείας να παραλάβει αυτό το έργο. Αλλά για να μην πετάμε στα σύννεφα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε το εξής: Η κατάσταση έχει φτάσει την χώρα σε αδιέξοδο. Όλα λοιπόν έχουν να κάνουν με το να μην χρεώνεται το κράτος. Άρα το Ίδρυμα σοφά λέει: Ας το λειτουργήσει το Δημόσιο -κι εμείς θα βοηθήσουμε».
Ρωτώ αν αυτή η υπόσχεση συγκαταλέγεται στις συμβατικές υποχρεώσεις του Ιδρύματος. «Όχι», απαντά η κ.Ανδριοπούλου. «Αλλά αν το κράτος κάνει ο, τι πρέπει, το Ιδρυμα θα σταθεί δίπλα του στο πλαίσιο των δωρεών του με φιλανθρωπικό χαρακτήρα». Ούτε και αθλητικές εγκαταστάσεις προβλέπονταν στο αρχικό σχέδιο. «αλλά έγινε πρόσθετη δωρεά. Όπως αυτοτελής δωρεά, εκτός σύμβασης, είναι και οι προσεχείς τετραήμερες εκδηλώσεις «Η Νύχτα Μέρα».
«Το σημαντικότερο είναι η επισκεψιμότητα», υποστηρίζουν. «Αλλά εάν το Πάρκο δεν προσφέρει υπηρεσίες, δεν θα έχει επισκεψιμότητα. Και πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι το Κέντρο Πολιτισμού δεν αφορά μια ειδική κατηγορία ανθρώπων. Δεν αφορά δηλαδή μόνο το κοινό της Λυρικής (κι ας έχει αυξηθεί αυτό το κοινό) ή μόνο τους θαμώνες της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Αφορά το ευρύ κοινό. Μην ξεχνάτε πως και η Λυρική με εισιτήριο λειτουργεί. Το στοίχημα είναι πώς θα δημιουργήσουμε ένα κέντρο πολιτισμού που θα κάνει πιο εξωστρεφείς τους φορείς αυτούς και πώς και οι τρεις μαζί (Λυρική, Βιβλιοθήκη, Πάρκο) θα δημιουργήσουν ένα βιώσιμο μοντέλο».
Ας πάρουμε το χειρότερο ενδεχόμενο, λέω, προσγειώνοντας μας όλους.... Τι γίνεται τότε; «Τότε όλα θα αλλάξουν. Αλλά κι έτσι μπορεί να λειτουργεί το Κέντρο Πολιτισμού. Έστω και με λιγότερες υπηρεσίες. Η Λυρική και η Βιβλιοθήκη θα μπορέσουν να το λειτουργήσουν από μόνες τους. Γιατί πρέπει να υπάρχει η Λυρική και η Εθνική Βιβλιοθήκη ακόμα κι αν έρθει η καταστροφή. Δεν φέρνουμε εδώ κάτι από το πουθενά, κάτι νεοσύστατο. Και το Πάρκο από μόνο του θα μπορεί να λειτουργεί ευπρεπώς. Γιατί είναι μέσα στον αστικό ιστό». Πράγματι, ο κόσμος έχει ανάγκη το πράσινο, τη θάλασσα, τα σπορ.
Κι αν το κράτος (εκ των πραγμάτων, όχι από πρόθεση), αναγκαστεί να παρατήσει το εγχείρημα; «Αν παρατήσει τα νοσοκομεία, τι θα κάνουμε όλοι εμείς;», ανταπαντά ο κ.Τροχόπουλος. «Αλλά θα ήταν παράλογο. Θα μπορούσε να επιχορηγήσει λιγότερο άλλους φορείς. Όμως η Εθνική Βιβλιοθήκη είναι κορωνίδα. Κι ας μην ξεχνάμε πως οι δύο φορείς δεν θα είναι υποχρεωμένοι να πληρώνουν άλλους χώρους».
Η Ελλη Ανδριοπούλου θέτει μια άλλη παράμετρο: «Ακόμα και στο καταστροφικό σενάριο, οι ανάγκες που θα καλύπτει το Πάρκο αυξάνονται. Δεν μειώνονται. Θα είναι από μόνο του ένα όμορφο πάρκο. Και θα υπάρχει μια δωρεάν δανειστική βιβλιοθήκη. Ακόμα κι αν ο χώρος δεν προσφέρει το πλήθος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που οραματιζόμαστε. Θα είναι μέρος για όλους».
Αναρωτιόμαστε πόσο «αντέχει» σήμερα η Αθήνα τρεις μεγάλους πολιτιστικούς πυλώνες: Μέγαρο, Στέγη, ΚΠΙΣΝ. «Η Στέγη είναι ένα ιδιωτικό πολιτιστικό κέντρο», μου απαντούν. «Και το Μέγαρο, μια ιδιωτική πρωτοβουλία που χρηματοδοτείται από το Κράτος. Όμως η Λυρική ήδη υπάρχει. Μιλάμε για μετεγκατάσταση των δύο φορέων. Και για ένα τεράστιο δημόσιο παραθαλάσσιο πάρκο. Οι προοπτικές είναι πολύ μεγάλες -ακόμα και για δράσεις εθελοντικού χαρακτήρα. Ο ίδιος ο χώρος αποτελεί κίνητρο για να κάνουν και άλλοι δωρεές: οργανισμοί, τράπεζες, μεγάλες επιχειρήσεις».
Πολύς κόσμος αναρωτιέται αν το ΚΠΙΣΝ θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας: είναι προφανές πως οι χώροι εστίασης, τα καφέ κλπ θα πρέπει να στελεχωθούν (οι ιδιώτες που θα τα αναλάβουν θα προσλάβουν κόσμο). «Η Βιβλιοθήκη», εξηγεί η κ.Ανδριοπούλου, «θα χρειαστεί σίγουρα νέους ανθρώπους. Θα γίνουν και νέες προκηρύξεις μέσω ΑΣΕΠ, ενώ ήδη 40 άτομα περιμένουν την προσληψή τους. Κάποιες θέσεις προβλέπει μακροπρόθεσμα και η Λυρική, αλλά θα είναι πιο περιορισμένες». Και η ΚΠΙΣΝ ΑΕ; «Θα είμαστε πολύ προσεκτικοί και φειδωλοι. Θα πάρουμε κάποιους ανθρώπους αλλά δεν θέλουμε να δημιουργήσουμε έναν τεράστιο οργανισμό. Για παράδειγμα στον τομέα της φύλαξης και της καθαριότητας του χώρου θα συνεργαστούμε με εταιρείες».
Παρατηρώ πως οι γνωστές «αγκυλώσεις» του Δημοσίου κάνουν πολλούς δύσπιστους ως προς την ικανότητα που θα επιδείξει το κράτος να συντηρήσει μακροπρόθεσμα και να αναδείξει σωστά το έργο. Πριν λίγο καιρό, στην «Καθημερινή» ο Πρόδρομος Νικηφορίδης, μελετητής της ανάπλασης της Νέας Παραλίας Θεσσαλονίκης εξέφρασε έναν προβληματισμό βασισμένο στην εμπειρία του από το πώς χειρίστηκε ο Δήμος τη συντήρηση της...
Ο κ. Τροχόπουλος μου ανταπαντά πως «ευτυχώς υπάρχουν και φωτεινά παραδείγματα: το Δημοτικό Πάρκο Καλλιθέας, που επίσης αποτελεί δωρεά του ΙΣΝ και υλοποιήθηκε κι αυτό με την επιμέλεια του Ρ.Πιάνο, άνοιξε πριν1,5 χρόνο και λειτουργεί μια χαρά».
Και ο ΣΥΡΙΖΑ; Πως αντιμετωπίζει το έργο αυτό; Σε μια προεκλογική κουβέντα μου με την Αννα Χατζησοφιά, η βουλευτής, υπήρξε συγκρατημένη στις διατυπώσεις της χωρίς να δείχνει μεγάλο ενθουσιασμό για τέτοιου είδους ιδιωτικές παρεμβάσεις.
«Ο υπουργός κ. Μπαλτάς είπε πως νοιώθει μεγάλη συγκίνηση περιδιαβαίνοντας το πάρκο και τα κτίρια. Υπάρχει καλύτερη απάντηση; Από την κυβέρνηση μόνο θετική αντιμετώπιση είχαμε. Και από τον κ.Ξυδάκη. Ξέρουμε πως υπάρχουν διάφορες απόψεις και μια καχυποψία από κάποιους αλλά εμείς λειτουργούμε συμπληρωματικά. Αν μπορούσε θα το είχε κάνει το κράτος. Αλλά το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος ουδέποτε υπέβαλε όρους. Απλώς στη σύμβασή μας με το Δημόσιο θέλουμε να διασφαλίσουμε πως δεν θα αλλοιωθεί ο σκοπός της δωρεάς και ο κοινωφελής χαρακτήρας του έργου. Να το πάρουμε πίσω πάντως δεν μπορούμε!», λέει ο κ.Τροχόπουλος.
Η κ. Ανδριοπούλου ωστόσο μας θυμίζει πως «τυπικά, αν δεν τηρηθούν οι όροι της σύμβασης (ότι λ.χ, δεν μπορει να στεγαστεί εκεί άλλος άσχετος οργανισμός, κι ότι το Δημόσιο οφείλει να καλύπτει το κόστος λειτουργίας του Κέντρου) το Ίδρυμα μπορεί να ζητήσει πίσω το ποσό της δωρεάς. Όμως πρέπει να πούμε πως υπάρχει μια πολύ καλή συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς. Υπάρχει μια συμβουλευτική επιτροπή που συνεδριάζει μηνιαία από το 2007 -και σκεφτείτε πόσες κυβερνήσεις έχουν αλλάξει από τότε...».
Δείτε την ζωντανή μετάδοση της Συνέντευξης Τύπου για τις 4ήμερες εκδηλώσεις «Η Νύχτα Μέρα στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχος» εδώ.