Δεκάδες μάσκες προστασίας σε ένα από τα σχολεία στο Πρίπιατ
Μια ερώτηση που μου έκαναν πολλές φορές το διάστημα που μεσολάβησε από την ημέρα που ανακοίνωσα ότι θα ταξίδευα σε αυτό το «τρομαχτικό» για πολλούς μέρος. Μια ερώτηση που κουβαλούσε μέσα της μια πραγματική απορία, ίδια με εκείνη που θα είχε και μια ερώτηση όπως «Γιατί θες να κοιμάσαι στο πάτωμα;».
Σχεδόν ενστικτωδώς, η απάντηση μου σε αυτήν την ερώτηση ήταν πάλι μια ερώτηση.
-«Γιατί θες να πας στο Τσερνόμπιλ;»
-«Εσύ γιατί θες να ταξιδεύεις;»
Κανείς δε θα αναζητήσει λόγους πίσω από την επιθυμία σου να πας στη Ρώμη ή στο Παρίσι, στη Νέα Υόρκη ή στο Μπαλί. Μπορεί να μην ενδιαφέρει πολλούς να δούνε τους καταρράκτες της Βικτώρια στη Ζάμπια ή να κάνουν πεζοπορία στην Παταγονία, αλλά σίγουρα το «γιατί θες να το κάνεις αυτό;» δε θα το έλεγαν. Η απάντηση θα φάνταζε εύκολη κάθε φορά. Γιατί ως άνθρωποι, με έμφυτη ανάγκη να γνωρίζουμε νέα μέρη και πολιτισμούς, να γεμίζουμε εμπειρίες, τα ταξίδια δε χρήζουν επεξήγησης.
Όμως υπάρχουν ταξίδια, υπάρχουν προορισμοί, που παραμένουν ένα μυστήριο για τον κόσμο και δεν του επιτρέπουν να αντιληφθεί πως όσο φυσιολογικό είναι να επιθυμεί κανείς να δει τον Πύργο του Άιφελ από κοντά, εξίσου φυσιολογικό είναι να θέλει κάποιος να σταθεί στη μέση της κεντρικής πλατείας της πόλης Πρίπιατ. Μάλιστα, τώρα που το σκέφτομαι, βρίσκω το δεύτερο πολύ πιο φυσιολογικό.
«Θυμάσαι το Τσερνόμπιλ;»
Για τη γενιά μου τους τριαντάρηδες, αλλά και μεγαλύτερες γενιές, η καταστροφή του Τσερνόμπιλ δεν είναι κάτι άγνωστο. Όταν αντίκρισα λοιπόν από μακριά τη σαρκοφάγο με την οποία είχαν σκεπάσει τον αντιδραστήρα 4, με διαπέρασε ένα ρίγος αντίστοιχο με εκείνο που με είχε διαπεράσει όχι μόνο τις δεκάδες φορές που είχα την τύχη να βρεθώ μπροστά σε κάποιο από τα πολλά γιγαντιαία μνημεία του ανθρώπινου πολιτισμού, στη μέση ιστορικών και διάσημων γειτονιών και πόλεων του κόσμου, μπροστά σε μια φύση μοναδική, αλλά και όταν είχα περπατήσει στις ακτές της Νορμανδίας εκεί όπου χιλιάδες άνθρωποι είχαν αφήσει την τελευταία τους πνοή.
Αυτό το δέος που ένιωσα, αλλά και βαθιά ικανοποίηση, οφειλόταν στο γεγονός ότι ως κάτοικος του πλανήτη μας είχα την ευκαιρία να έρθω σε επαφή με τη σύγχρονη ιστορία μας. Είναι περίεργο που κανείς δεν αναρωτιέται γιατί κάποιος θέλει να δει ένα αρχαίο μνημείο. Όταν όμως θες να επισκεφθείς μια πόλη που ερήμωσε τριάντα χρόνια πριν και αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα φυσικά μνημεία του 20ού αιώνα τον γεμίζει ερωτηματικά.
Δωμάτιο με παιδικά κρεβάτια σε νηπιαγωγείο έξω από το Πρίπιατ
Σούπερ-μάρκετ στο κέντρο του Πρίπιατ
Συγκρουόμενα αυτοκίνητα στο λούνα παρκ του Πρίπιατ
Το πρακτορείο με το οποίο είχα κανονίσει το ταξίδι στο Τσερνόμπιλ ήταν, όπως αποδείχθηκε και στην πράξη, εξαιρετικά οργανωμένο και αν κάποιος έχει δει τη διασκεδαστική αλλά και γεμάτη εγκληματικές ανακρίβειες ταινία "The Chernobyl Diaries" δε χρειάζεται να ανησυχεί σε περίπτωση που σκέφτεται να πραγματοποιήσει με τη σειρά του μια επίσκεψη στο Τσερνόμπιλ. Από την εμπειρία μου ταξιδεύοντας αυτό που έχω συνειδητοποιήσει είναι ότι αν δεν επιχειρήσεις να κάνεις κάτι, ποτέ δε θα μάθεις πόσο εύκολο ή δύσκολο ήταν.
Περπατώντας με το φάντασμα της ραδιενέργειας
Το πρόγραμμα που είχα κλείσει ήταν μια διήμερη επίσκεψη στην πόλη Πρίπιατ, που θα περιελάμβανε επίσκεψη και στο εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ, με διαμονή για ένα βράδυ στην πόλη του Τσερνόμπιλ. Επειδή ίσως πολλοί, αν όχι όλοι, θα αναρωτιούνται ήδη για το βαθμό επικινδυνότητας μιας τέτοιας επίσκεψης εξαιτίας της ραδιενέργειας, αυτό που θα πω είναι αυτό που μου είπαν, αυτό που διάβασα και αυτό που πιστεύω ότι ισχύει έχοντας πάει. Τα επίπεδα της ραδιενέργειας στην περιοχή είναι εξαιρετικά χαμηλά πλέον. Χαμηλά σε σημείο που το διάστημα που περνάει κάποιος εκεί σε αυτές τις επισκέψεις να μην τον «επιβαρύνει» με περισσότερη ακτινοβολία από όση θα λάμβανε ο οργανισμός του με μια ακτινογραφία ή ένα υπερατλαντικό ταξίδι.
Πινακίδα στην είσοδο της Ζώνης Αποκλεισμού του Τσερνόμπιλ
Κάθε φορά που κάποιος μπαίνει ή βγαίνει από τη ζώνη του εργοστασίου και του Πρίπιατ (μια εσωτερική ζώνη εντός της λεγόμενης Ζώνης Αποκλεισμού), υπάρχουν σημεία ελέγχου που υποχρεωτικά γίνεται έλεγχος. Τηρώντας κάποιους λογικούς και βασικούς κανόνες κατά την επίσκεψη (π.χ. μην πιεις νερό από οποιαδήποτε πηγή) δεν υπάρχει κίνδυνος. Όμως, όπως και να έχει, με τέτοιο βεβαρημένο παρελθόν και εφόσον η περιοχή παραμένει μολυσμένη, η επίσκεψη στο Τσερνόμπιλ δεν είναι χωρίς ρίσκο. Απλά ο κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται διαφορετικά την έννοια του ρίσκου.
Αίθουσα αναμονής στο νοσοκομείο του Πρίπιατ
Είναι δύσκολο να συγκροτήσεις τις σκέψεις σου μετά από μια τέτοια εμπειρία, πόσο μάλλον όταν έχει περάσει και ένας χρόνος, ώστε να τις παρουσιάσεις με ευκολία. Οι επισκέψεις στο Πρίπιατ και στην ευρύτερη περιοχή έγιναν ως επί το πλείστον με τα πόδια, όπου το μικρό πούλμαν του γκρουπ στάθμευε σε κάποιο σημείο και οι δύο οδηγοί μας μάς καθοδηγούσαν μέσα από την αστική ζούγκλα που κάποτε ήταν μια ζωντανή πόλη.
Όλοι έχουν δει έστω μία-δύο φωτογραφίες από το Πρίπιατ. Ειδικά η εικόνα της ρόδας από το πάρκο που ποτέ δεν πρόλαβε να λειτουργήσει κανονικά (ήταν προγραμματισμένο για την Πρωτομαγιά του 1986, λίγες μέρες πριν έγινε το ατύχημα στον αντιδραστήρα) είναι από τις πλέον διάσημες. Προσωπικά είχα δει πολλές φωτογραφίες, είχα παρακολουθήσει ντοκιμαντέρ, πίστευα, μάλλον φοβόμουν, ότι θα έφτανα κορεσμένος και δε θα είχα μια αυθεντικά νέα εμπειρία.
Η ρόδα στο λούνα παρκ του Πρίπιατ
Ήμουν λάθος. Ξεπερνώντας τη συγκίνηση και την ανατριχίλα που μου είχαν προκαλέσει οι εικόνες στην πόλη του Τσερνόμπιλ με τα μνημεία της καταστροφής, αλλά και του εργοστασίου που είδαμε την πρώτη μέρα από απόσταση (εκεί που για πρώτη φορά σε ένα ταξίδι σε χτυπάει κατακέφαλα το «είμαι όντως εδώ») και αφού περάσαμε την είσοδο της πόλης του Πρίπιατ, η πρώτη μας στάση έγινε σε ένα από τα δεκάδες νηπιαγωγεία της περιοχής, που άνηκε σε ένα από τα χωριά έξω από την πόλη.
Χωμένο για τα καλά μέσα στην πυκνή πλέον βλάστηση, περπατήσαμε προς το δυσδιάκριτο κτίριο και με την κάμερα στο χέρι αισθανόμουν ότι ζω κάτι εξωπραγματικό. Μέχρι που ενώ οι σκέψεις μου ήταν αποκλειστικά επικεντρωμένες στο νηπιαγωγείο μπροστά μας, μια μορφή στη βάση ενός δέντρου στα δεξιά μου τράβηξε την προσοχή, τη δική μου και πολλών άλλων στο γκρουπ. Εκεί, ανάμεσα σε πεσμένα φύλλα και εμφανέστατα ταλαιπωρημένη από τα τριάντα χρόνια μοναξιάς, μια παιδική κούκλα περίμενε καρτερικά το θαυμασμό μας και τα «κλικ» των φωτογραφικών μας μηχανών. Αν θα μπορούσα να κρατήσω μία εικόνα από την επίσκεψή μου στο Τσερνόμπιλ και στο Πρίπιατ, θα ήταν αυτή η κούκλα, καθώς ήταν η στιγμή εκείνη που συνειδητοποίησα πώς είναι να βρίσκεσαι εκεί.
Παιδική κούκλα σε νηπιαγωγείο στο Πρίπιατ
Οι επόμενες ώρες τόσο την πρώτη ημέρα, όσο και τη δεύτερη, κύλησαν σαν λεπτά. Ο Ντόμινικ και ο Σέργκεϊ που καθοδηγούσαν το γκρουπ, πέρα από εξαιρετικοί «οικοδεσπότες» και διοργανωτές, ήταν ακούραστοι και κατάφεραν να μας μεταφέρουν σε πολλά περισσότερα κτίρια και τοποθεσίες από ό,τι ήταν αρχικά προγραμματισμένο. Η αλήθεια είναι πως κάποιος θα χρειαζόταν τουλάχιστον μία ολόκληρη εβδομάδα για να περπατήσει απλά ολόκληρο το Πρίπιατ και να κάνει ένα γρήγορο πέρασμα από τα σημαντικότερα κτίρια. Σχολεία, πολυκατοικίες, δημοτικές πισίνες και πολιτιστικά κέντρα, το αστυνομικό τμήμα και καφετέριες, ο διάσημος κινηματογράφος «Προμηθέας» και το νοσοκομείο της πόλης, νεκροταφεία αυτοκινήτων και μισοβυθισμένα καράβια. Ένα γκρουπ 15 περίπου ανθρώπων από 6 διαφορετικές χώρες, περπάτησε ασταμάτητα μέσα από όλα, προσπαθώντας εντός λεπτών να αποτυπώσει είτε σε μια φωτογραφική μηχανή, είτε στο μυαλό ή και στα δύο παράλληλα, εικόνες μοναδικές.
Το Πρίπιατ από την ταράτσα πολυκατοικίας, στο βάθος δεξιά διακρίνεται η νέα σαρκοφάγος που είναι υπό κατασκευή δίπλα στον αντιδραστήρα 4
Λεωφορείο στα περίχωρα του Πρίπιατ
Καθίσματα από το σινεμά «Προμηθέας» στο Πρίπιατ
Έχοντας αφήσει πίσω μου την Ουκρανία και βδομάδες μετά που επιχειρούσα να βάλω σε μια τάξη το φωτογραφικό μου υλικό, στιγμές νηφάλιες πλέον που η ένταση και η αδρεναλίνη έχουν καταλαγιάσει, μπόρεσα να αντιληφθώ στην οθόνη του υπολογιστή τόσα πολλά που τις στιγμές εκείνες πέρναγαν βιαστικά γύρω μου, όταν το μυαλό βομβαρδιζόταν αλύπητα από πληροφορίες και σκέψεις. Πάνω στη στέγη μιας από τις πανύψηλες πολυκατοικίες, φωτογράφισα την περιοχή προς κάθε κατεύθυνση του ορίζοντα. Τη στιγμή εκείνη, οι σκέψεις δεν είναι σύνθετες, παρά μονοδιάστατες. Και έτσι ίσως πρέπει να είναι για να μαζέψεις μέσα σου όσο το δυνατόν περισσότερο «υλικό» από ό,τι υπάρχει γύρω σου.
Όταν όμως σου δίνεται η δυνατότητα να βάλεις τόσα πολλά πράγματα σε μια σειρά, αντιλαμβάνεσαι ότι αυτή η πόλη μέσα στο δάσος που έζησες από κοντά για λίγες ώρες, ήταν μια πόλη κανονική, χωρίς το δάσος. Οι δρόμοι που σε εντυπωσίασαν με τα δέντρα σε κάθε πλευρά, όπου οι λάμπες στο δρόμο κρύβονταν πίσω από κλαδιά, κάποτε ήταν «γυμνοί». Και αυτό κάποτε, δεν ήταν ούτε καν μισό αιώνα πριν.
Μπορείς να κρατήσεις πολλά από μια επίσκεψη στο Τσερνόμπιλ και στο Πρίπιατ. Πάρα πολλά. Μπορείς να κρατήσεις εικόνες θλίψης αναγνωρίζοντας πόσοι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους άδικα και εξακολουθούν να χάνουν τη ζωή τους χτυπημένοι από αυτόν τον αόρατο εχθρό εκείνες τις μέρες, πόσοι πέθαναν ηρωικά προσπαθώντας να περιορίσουν την καταστροφή, σώζοντας ίσως και εμάς τους ίδιους. Μπορείς να κρατήσεις εικόνες από μια εποχή που πέρασε και οι περισσότεροι δε ζήσαμε ποτέ, εκείνη της Σοβιετικής Ένωσης, με τα κατάλοιπα άλλων εποχών να στέκουν ακόμα αγέρωχα.
Μπορείς να κρατήσεις εικόνες από τη ζωή άλλων, καθώς παρά το ανελέητο πλιάτσικο στο οποίο επιδόθηκαν τόσοι και τόσοι ακόμα και λίγο καιρό μετά την καταστροφή και την ερήμωση της περιοχής, πολλά προσωπικά αντικείμενα όσων έζησαν στο Πρίπιατ παραμένουν εκεί για να μαρτυρούν ότι αυτή η πόλη δεν πέθανε, αλλά τη σκότωσαν.
Δωμάτιο θεραπείας στο νοσοκομείο του Πρίπιατ
Πιάνο σε αίθουσα διδασκαλίας μουσικής σε σχολείο στο Πρίπιατ
Μια ξεχασμένη καρέκλα σε ένα από τα κτίρια του Πρίπιατ
Τέλος, μπορείς να κρατήσεις την εικόνα της φύσης που δε σταματά σε τίποτα και σε ανύποπτο χρονικό διάστημα είναι σε θέση να ανακτήσει όσα της έκλεψε το τσιμέντο και το σίδερο. Μπορεί η επέμβαση του ανθρώπου να μην εξαφανίζεται, αλλά η φύση φροντίζει με ένα άγρια όμορφο και μοναδικό τρόπο να την αγκαλιάσει και να την κρύψει.
Πινακίδες μνημείο στο Τσερνόμπιλ με τα ονόματα των 2 πόλεων και 184 χωριών που εκκενώθηκαν λόγω της καταστροφής
Είσοδος στο Πρίπιατ
Την επόμενη φορά που θα διαβάσετε ένα από τα πολλά άρθρα με τίτλο «τα 5,10,20 πιο στοιχειωμένα μέρη στον πλανήτη» και το Πρίπιατ θα φιγουράρει στην πρώτη θέση, σβήστε τη λέξη «στοιχειωμένα» με το μυαλό σας και αντικαταστήστε τη με τη λέξη «ενδιαφέροντα». Άλλωστε τίποτα δεν είναι πιο ενδιαφέρον από το να μπορείς να κρυφοκοιτάξεις μέσα από την κλειδαρότρυπα της σύγχρονης ιστορίας.
Μάσκα προστασίας σε ένα από τα σχολεία στο Πρίπιατ