Η παιδεία τόσο σημαντική αλλά και τόσο εκτός προγράμματος πάντοτε. Δε βρίσκεται σε ένα νομοσχέδιο ή σε μια πρόταση νόμου που ψηφίζεται και γίνεται νόμος από μία κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Έτσι έχει καταντήσει να είναι εδώ και δεκαετίες. Όλοι περιμένουν ένα νέο νόμο να ορίσει και να θέσει το κανονιστικό πλαίσιο στα εκπαιδευτικά ζητήματα. Με αυτό υποτίθεται θα λυθούν τα προβλήματα που ταλανίζουν την παιδεία στην Ελλάδα και θα μείνουν ικανοποιημένοι οι εμπλεκόμενοι φορείς. Όμως πόσο λάθος είναι αυτή η διαπίστωση;
Η δημόσια εκπαίδευση στη χώρα μας διέρχεται κρίση εδώ και πολλά χρόνια πριν από την κρίση και τη σφικτή οικονομική πολιτική. Η υποχρηματοδότηση καθώς και η υπονόμευσή της από αμφιβόλου ποιότητας εκπαιδευτικά ιδρύματα ιδιωτικής πρωτοβουλίας διαμόρφωσαν ένα δυσμενές περιβάλλον για την άλλοτε κραταιά σε εξωτερικούς κραδασμούς δημόσια εκπαίδευση. Η προβληματική ξεκινά αρχικά από το τι παιδεία θέλουμε σαν πολίτες, σαν άνθρωποι, σαν κοινότητα, σα χώρα στο κάτω-κάτω. Η υποχρεωτική εκπαίδευση των 9 τάξεων Δημοτικού και Γυμνασίου μαζί με την εκπαίδευση των 3 επόμενων ετών του Λυκείου αποτελούν τη δικλείδα ασφαλείας από την οποία διέρχονται σχεδόν όλοι μέχρι την ενηλικίωσή τους. Πώς όμως μπορεί να γίνει το ταξίδι αυτό πιο ευχάριστο, πιο συναρπαστικό και να μη φαντάζει ως αγγαρεία, ως μια υποχρέωση, ως πίεση από τους γονείς και δασκάλους; Ένας μέσος μαθητής έτσι αντιλαμβάνεται τη σχέση του με το σχολείο. Ως κάτι ευκαιριακό, παροδικό, φευγαλέο που θα του δώσει τη δυνατότητα να μπει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και έπειτα στην αγορά εργασίας.
Πιο απλά η παιδεία έχει καταντήσει εκπαίδευση στην πιο αγοραία μορφή της και χρησιμοποιείται εργαλειακά για την επίτευξη ατομικών στόχων. Η βιωματική υπόστασή της, η δια βίου διάστασή της, η εθνική και κοινωνική αποστολή της θεωρητικοποιείται στα επί μέρους κείμενα αλλά δε γίνεται πράξη. Ώστε τα παιδιά στις ευαίσθητες αυτές ηλικίες να μάθουν βασικές και σημαντικές γνώσεις που θα τους ακολουθούν στα επόμενα βήματα.
Πώς γίνεται όμως ο διαχωρισμός παιδείας και εκπαίδευσης;
Η παιδεία είναι το σύνολο των διαδικασιών που δια-μορφώνουν τον άνθρωπο ως μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα και τον αναβαθμίζουν πολιτιστικά. Η εκπαίδευση, από την άλλη, προσφέρει στον άνθρωπο τις γνώσεις και τις δεξιότητες για να βελτιώσει τις συνθήκες της ζωής του και να αντεπεξέρχεται στην καθημερινότητά του με συμβατό τρόπο. Η εκπαίδευση λοιπόν προϋποθέτει την παιδεία ώστε ένας νέος άνθρωπος να γίνει ένας ολοκληρωμένος ελεύθερος πολίτης. Η απόκτηση τίτλων κάθε είδους δεν οδηγούν αυτόματα στη γνώση ως αποτέλεσμα μιας καθολικής παιδευτικής διαδικασίας που οδηγεί στη σοφία δηλαδή όχι στην απλή γνώση αλλά στην ανώτερη αντίληψη του ανθρώπου για τη ζωή και τα πράγματα ως αποτέλεσμα της ώριμης σκέψης.
Ας έχουμε υπόψιν μας, τέλος, τη ρήση του Πλούταρχου : «Το μυαλό είναι φωτιά που πρέπει να ανάψεις, κι όχι δοχείο που πρέπει να γεμίσεις».