Ο σπουδαίος φυσικός Niels Bohr έχει πει ότι «αν μια ιδέα δεν φαίνεται παράδοξη, δεν υπάρχουν πολλά που μπορούμε να περιμένουμε από αυτήν». Στην Ελλάδα του 2017, που όλοι περιμένουμε κάτι που θα μας απελευθερώσει από το σύνδρομο του σαλιγκαριού που κατατρύχει τη χώρα μας, χρειαζόμαστε ιδέες πρωτίστως. Ιδέες λογικές και μετρημένες. Και μετά έρχονται τα πρόσωπα που θα τις εφαρμόσουν. Δυστυχώς, από το 2011 και εντεύθεν υπάρχει απίστευτη ένδεια ιδεών και αντίστροφα πληθωρισμός προσώπων, ιδίως σωτήρων.
Η Ελλάδα ζει το σύνδρομο του σαλιγκαριού. Εξαιρετική χαμηλή ταχύτητα κι αντοχή ανάλογη ενός σαλιγκαριού, αφού είναι σε όλους γνωστό πόσο αργά κινείται το σαλιγκάρι. Επίσης, είναι γνωστό ότι σε θερμές εποχές προφυλάσσεται αντέχοντας για μήνες χωρίς νερό. Συνεπώς, βασανιστικά αργή πρόοδος κι ανθεκτικότητα των Ελλήνων σε ένα πολιτικο-οικονομικό πρόγραμμα που μέχρι σήμερα δεν έχει δώσει λύσεις.
Το σύνδρομο του σαλιγκαριού δεν ενοχλεί την Κυβέρνηση. Σχεδόν το επιδιώκει. Στην αργκό θα το ονομάζαμε «τενεκεδάκι». Σπρώχνω λίγο κάθε ημέρα, μέχρι να δω τι θα κάνω. Και μέχρι τότε διατηρώ τα κεκτημένα. Στην περίπτωση της Κυβέρνησης την εξουσία. Καλό ή κακό δεν έχει σημασία. Αυτό είναι. Προχωράμε «βλέποντας και κάνοντας».
Κι αυτή μοιάζει να είναι εν πολλοίς η ιδιοσυγκρασία της περιόδου. Μια ιδιοσυγκρασία καταστροφική. Από όλες τις πλευρές. Ήμουν αυτήκοος μάρτυρας άποψης ξένου επενδυτή, ο οποίος όταν ρωτήθηκε ποια είναι η άποψή του για τα λεγόμενα stress tests των τραπεζών απάντησε: «εδώ δεν έχει κλείσει η αξιολόγηση, τα stress tests θα συζητάμε». Ήταν ο ίδιος επενδυτής που βροντοφώναξε, σαν να ήθελε να πείσει πρωτίστως τον εαυτό του: «εμείς ό,τι δώσαμε, δώσαμε για τις ελληνικές τράπεζες. Εάν δεν τα καταφέρει η Κυβέρνηση, ας τις κρατικοποιήσει». Έχουμε γίνει επίσημα η χώρα που επικρατεί ολούθε το «βλέποντας και κάνοντας».
Αυτό είναι το γεγονός που με φοβίζει πάνω απ' όλα. Ότι δεν υπάρχει από το πολιτικό σύστημα δικό μας σχέδιο. Ή εάν υπάρχει μοιάζει να είναι κρυφό. Μοιάζει να έχει αποφασίσει η πολιτικο-οικονομική τάξη ότι η επόμενη ημέρα δεν έχει ανάγκη προετοιμασίας σε μορφή ιδεών. Μοιάζει το βάρος να έχει πέσει αποκλειστικά στα πρόσωπα. Ως αν η τόσο απαραίτητη Επανάσταση της Πρακτικής Λογικής να μην έχει αναφορά σε ιδέες, αλλά να λαμβάνει αξία μόνο από την σημειολογική προίκα του φορέα της. Δεν έχει σημασία τι λες, αλλά ποιος είσαι που το λες. Ίσως να είναι και μια εξήγηση γιατί οι καθηγητές πανεπιστημίων, εντός κι εκτός Ελλάδας, εξακολουθούν να αποτελούν την πρώτη επιλογή των πολιτικών για θέσεις ευθύνης (και το αναφέρω με απόλυτο σεβασμό στην ακαδημαϊκή κοινότητα). Προσωπικά, ωστόσο, προτιμώ τους καθηγητές που μέσα από τα γραπτά τους παίρνουν μέρος στο πολιτικό διάλογο, παρά εκείνους που αρέσκονται στην ανάληψη κομματικών και δημοσίων θέσεων χωρίς να γνωρίζουμε τις απόψεις τους. Η δουλειά του καθηγητή είναι να διατυπώνει ανατρεπτικές ιδέες και σχέδια, να ανοίγει δρόμους, όχι να γίνεται απερίσκεπτα γρανάζι συστημάτων.
Πρόσφατα μου αναλύθηκε η πρόταση για διευθέτηση του δημοσίου και ιδιωτικού χρέους με βάση μια μεικτή μέθοδο διαγραφής και μετοχοποίησής του. Κι ενώ στη συζήτηση παρουσιάσθηκε το πρόσφατο παράδειγμα της Κίνας, φίλος μου αντιπρότεινε το παράδειγμα του Σόλωνα (Σόλων ο Αθηναίος, 639 - 559 π.Χ).
Το πρώτο νομοθέτημα του Σόλωνα αφορούσε ένα οικονομικό μέτρο επανόρθωσης. Όχι όμως τη διαγραφή εξ ολοκλήρου των χρεών -την οποία απεναντίας απέκρουαν αυτοί οι ίδιοι Σολώνιοι νόμοι- αλλά μόνον την ανακούφιση των καταπιεζομένων οφειλετών. Για το σκοπό αυτό ο Σόλων σμίκρυνε την αργυρή δραχμή κατά το 1/4 και λίγο περισσότερο, ώστε 100 νέες δραχμές περιείχαν όσο άργυρο 72,5 παλαιές. Παράλληλα όρισε μόνιμα τα μέτρα και τα σταθμά. Ελάττωσε έτσι σε τέτοιο βαθμό τα χρέη των φτωχών, που λέγεται ότι απάλειψε τις υποθήκες επί των γαιών, καθόσον διευκόλυνε την εξόφληση των χρεών. Άφησε όμως ελεύθερο τον προσδιορισμό του τόκου.
Η Ελλάδα ζει το σύνδρομο του σαλιγκαριού. Εξαιρετική χαμηλή ταχύτητα κι αντοχή ανάλογη ενός σαλιγκαριού, αφού είναι σε όλους γνωστό πόσο αργά κινείται το σαλιγκάρι.
Και συμπλήρωσε ο συνομιλητής μου: «τον Σόλωνα τον «βίασε» ο κ. Αλέξης Μητρόπουλος, που προεκλογικά έταζε σεισάχθεια και εννοούσε χάρισμα χρεών. Δεν έλεγε αυτό ο Σόλων και έτσι χάθηκε επικοινωνιακά ένα ιστορικό προηγούμενο». Την ίδια ώρα ψάχνοντας με τον ίδιο φίλο να βρούμε πρόσφατο παράδειγμα εντοπίσαμε ότι, από το 1932 έως το 1939, ο μέσος όρος μείωσης του παγκοσμίου χρέους ανήλθε σε 19% του ΑΕΠ για τις προηγμένες οικονομίες. Για τη Γαλλία και την Ελλάδα το ποσοστό έφτασε το 50% και το 40% του ΑΕΠ αντίστοιχα.
Η πρωτοτυπία ή φαντασία στην πολιτική που τόσο πολύ ψάχνουμε έρχεται μέσα από την ίδια την ιστορία καμία φορά. Όχι ως επανάληψη ή αντιγραφή, αλλά ως αναγκαιότητα να βρεθεί μια τολμηρή και δραστική λύση. Το μέγεθος της κρίσης είναι τόσο μεγάλο που μόνο με αυτό τον τρόπο, με ρηξικέλευθες ιδέες με βάση τα δεδομένα της εποχής μας, μπορούμε να βγούμε απ' αυτή. Κι εκεί σημασία δεν έχουν οι φορείς των ιδεών και οι τίτλοι τους, αλλά οι ίδιες οι ιδέες.
Αυτή πρέπει να είναι και η συνολική στροφή. Εξακολουθώ να είμαι απελπιστικά σοκαρισμένος από το γεγονός ότι τα τραπεζικά στελέχη της χώρας μας ακολούθησαν πιστά τα κελεύσματα των πολιτικών ηγεσιών του τόπου και δεν μπόρεσαν να παρουσιάσουν δικές τους λύσεις, εν μέσω μιας από τις μεγαλύτερες τραπεζικές κρίσεις (2015). Και το χειρότερο: δεν μπόρεσαν να παρουσιάσουν λύσεις ούτε για την τρέχουσα οικονομική κρίση, ούτε για τα επόμενα χρόνια. Παρόμοια ένδεια έδειξαν τα πολιτικά στελέχη που διαχειρίστηκαν και διαχειρίζονται το θέμα της κρίσης.
«Δεν φταίνε αυτοί», μου είπε το ίδιο φιλικό μου πρόσωπο, όταν εξέφρασα την απορία γιατί τα πολιτικά κόμματα του τόπου δεν προχωρούν σε αντίστοιχες αναζητήσεις. «Ακόμα κι αν έχουν θητεύσει σε καλά πανεπιστήμια στην Ελλάδα ή το εξωτερικό, σπάνια, σπανιότατα γίνονται πια τέτοιες αναλύσεις. Tα μαθήματα γίνονται εν ονόματι της εξειδίκευσης και των απαιτήσεων της αγοράς. Μόνο πρακτική γνώση, καθόλου θεωρία. Αυτό δημιουργεί άρτια εκτελεστικά στελέχη, αλλά χωρίς δυνατότητα πρωτότυπου στοχασμού και λύσεων εκτός πλαισίων».
Κι όμως, αυτό χρειαζόμαστε. Πρωτότυπες τολμηρές λύσεις. Είμαι τόσο υπέρμαχος των εξελίξεων και της τεχνολογίας που πολλές φορές εγώ ο ίδιος λησμονώ ότι πρωτίστως χρειάζεται ισορροπία. Ισορροπία ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη. Κι αυτό μάλλον πρέπει να επιζητήσουμε. Τη θεωρία, η οποία θα μας βοηθήσει να κάνουμε πράξη νέες ιδέες. Αλλά η σύζευξη των δύο θα έλθει μόνο μέσα από μια λέξη: τόλμη.