Όταν πριν μερικά χρόνια δίδασκα τον τρίτο νόμο του Νεύτωνα σε μια τάξη γυμνασίου, ένας μαθητής μου δε μπορούσε να αντιληφθεί την έννοια των ίσων δυνάμεων (κατά μέτρο) που αναπτύσσονται μεταξύ δυο σωμάτων τα οποία αλληλοεπιδρούν. Του φαινόταν εντελώς παράλογο για παράδειγμα ένα μήλο που πέφτει ελεύθερα να ασκεί την ίδια δύναμη στη γη με αυτή που του ασκεί η γη, αλλά τελικά να υποθέτουμε ότι το μήλο προσεγγίζει τη γη και όχι το αντίθετο λόγω μικρότερης μάζας. Μετά την πρώτη ανάλυση ο μαθητής εξακολουθούσε να αντιλαμβάνεται την έννοια με λάθος τρόπο.
Αφού προσεγγίσαμε το θέμα βαθύτερα με παραδείγματα εξακολουθούσε να έχει επιφυλάξεις και ταμπουρωμένος στη δική του αλήθεια, φτάσαμε να συζητάμε το θέμα 70 λεπτά. Οι υπόλοιποι μαθητές προσπαθούσαν με τη σειρά τους να επιχειρηματολογήσουν βοηθώντας στην κατανόηση. Τελικά, ο μαθητής πείσθηκε -ενδεχομένως- για την ορθότητα της επιστημονικής προσέγγισης. Ίσως αυτά να ήταν τα 70 πιο «παιδαγωγικά» λεπτά μου, τα οποία οφείλονταν στην εγωιστική επιμονή του μαθητή, την υπομονή των υπολοίπων και ενδεχομένως της δικής μου παιδαγωγικής προσέγγισης. Παρακάμπτοντας το γνωστικό κομμάτι και την επιστημονική ορθότητα, αυτό που είχε σημασία εκείνη τη στιγμή ήταν ο τρόπος αντιμετώπισης του λάθους και η φυσιολογική αποκατάστασή του.
Το λάθος ορίζεται ως ένα σύνολο στοιχείων, γεγονότων ή και πράξεων τα οποία απέχουν από την αλήθεια. Για να ασχοληθούμε με την ουσία του λάθους θα πρέπει να έχει προϋπάρξει δράση, να είναι ένα λάθος προσπάθειας και όχι αποτέλεσμα που προέρχεται από αδράνεια ή νωχελικότητα.
Στην εκπαίδευση δεν ασχολούμαστε με τα λάθη, ή πιο σωστά, δεν ασχολούμαστε όπως πρέπει και όσο πρέπει. Ο χρόνος που αφιερώνουμε στο «σωστό» είναι δυσανάλογα μεγάλος σε σχέση με το χρόνο του «λάθους». Το λάθος στην εκπαίδευση θα πρέπει να αποτελεί ευκαιρία για μάθηση, θα πρέπει να αποδομείται με επιχειρήματα και διάλογο. Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να ορίζεται ως στοιχείο αποτυχίας, ντροπής ή αποδοκιμασίας από μαθητές και εκπαιδευτικούς. Το σφάλμα αποτελεί σταθμό στην πορεία προς την ορθή κατάσταση, δε γίνεται να αποφευχθεί, δε γίνεται να δημιουργήσεις οτιδήποτε αυθεντικό αν δεν υποπέσεις σε λάθη, έτσι λειτουργεί το σύμπαν, με λάθη και τυχαιότητες. Με γνώμονα αυτό το πλαίσιο πρέπει να αντιμετωπίζουμε τα λάθη ως ένδειξη. Ένδειξη για το επόμενο βήμα. Τα λάθη πρέπει να αυτοχαρακτηρίζονται ως το πρελούδιο για κάθε προσωπική (ή και όχι) πρόοδο.
Εάν αντιμετωπίζεται ως μια κατάσταση που έχει πολλές πιθανότητες να συμβεί, το λάθος αποτυπώνεται στο μυαλό των μαθητών ως κάτι το φυσικό, ως μια αναγκαία κατάσταση πριν τη λύση. Έτσι το λάθος δεν αποτελεί βαρίδιο για την δημιουργικότητα, αρκεί να μην επαναλαμβάνεται.
Στην εκπαίδευση δεν ασχολούμαστε με τα λάθη, ή πιο σωστά, δεν ασχολούμαστε όπως πρέπει και όσο πρέπει.
Επίσης, αποφεύγεται ο ρόλος του ως σύμβαση στη λογική της «μιας αλήθειας». Αυτό κι αν είναι λάθος. Δεν υπάρχει η μία αλήθεια, εκτός κι αν αναφερόμαστε στην επιστήμη. Πρέπει να αποκοπούμε από την πλάνη της τελειότητας, δεν υπάρχει, δεν θα επιτευχθεί ποτέ. Πόσο μάλλον στο επίπεδο των νέων, που μέσα από τα πρώτα λάθη τους δημιουργούνται.
Ας απαλλάξουμε τα σχολεία και τα φροντιστήρια από την έπαρση της αυθεντίας. Πρέπει να αναλογιστούμε την ευθύνη και τη στάση μας απέναντι στα λάθη των μαθητών. Για τη διαχείριση των λαθών τους εμείς είμαστε υπεύθυνοι. Εμείς δημιουργούμε τον τρόπο αντίδρασης των νέων απέναντι στα μελλοντικά τους σφάλματα. Τόσο η δημόσια όσο και η ιδιωτική εκπαίδευση πρέπει να δημιουργήσουν το πλαίσιο για δημιουργικά λάθη. Έχουμε ανάγκη τα λάθη των νέων, γιατί έχουμε ανάγκη τη δράση τους. Πρέπει να στοιχειοθετήσουμε έναν οδηγό αντιμετώπισής τους, ένα λογικό κύκλο αντίδρασης προσέχοντας τη φαυλότητα τους. Χρόνος πάντα θα υπάρχει για ουσιαστική παιδεία και ουσιαστικά λάθη, μένει μόνο εμείς να επιλέξουμε τον τρόπο αντιμετώπισης.