Οι παλαιότεροι θυμούνται την προτροπή των γονέων: «Να μάθεις παιδάκι μου μια τέχνη, να μην έχεις στο κεφάλι σου κανέναν». Η «τέχνη» αντιστοιχούσε σε κάποιο επάγγελμα που μπορούσες να ασκήσεις ατομικά, φανέρωνε την αγάπη για ελευθερία και ανεξαρτησία και προϋπέθετε την όρεξη για μάθηση και δουλειά. Τέτοια επαγγέλματα ήταν επιστήμονες (γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί, οικονομολόγοι και άλλοι), πολλοί από τους οποίους επέλεγαν το ελεύθερο επάγγελμα, αλλά και ειδικευμένοι τεχνίτες, που δούλευαν χειρωνακτικά, και συχνά, μετά από ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο διάστημα μαθητείας, άνοιγαν τα δικά τους επαγγελματικά φτερά.
Σήμερα πια, στην «αξιολόγηση του κοινού», τα πράγματα έχουν αλλάξει. Στην κλίμακα των περισσότερο ή λιγότερο επαγγελματικά ή και οικονομικά «τακτοποιημένων», σχετικά πιο προνομιούχοι θεωρούνται οι δημόσιοι υπάλληλοι, ακολουθούν οι ιδιωτικοί υπάλληλοι και οι συνταξιούχοι, ενώ οι ελεύθεροι επαγγελματίες παραμένουν στις χαμηλές θέσεις, λίγο καλύτερα από τους επιχειρηματίες, με τελευταίους βέβαια τους ανέργους. Και όλοι βέβαια μαζί, αργά αλλά σταθερά, συνεχίζουμε να κατεβαίνουμε τις σκάλες, στοχεύοντας πλέον, αντί της ευημερίας, στην απλή επιβίωση.
Τα πράγματα είχαν ήδη αρχίσει να αλλάζουν από την δεκαετία του '80, όταν ο αποσυντονισμός της δημόσιας διοίκησης και οι αθρόοι διορισμοί, έκαναν τους γονείς να εύχονται για τα παιδιά τους «μια θεσούλα στο Δημόσιο», που όχι λίγες φορές σήμαινε «ξεκούραστη» απασχόληση, την ίδια στιγμή που άλλοι υπάλληλοι δούλευαν φιλότιμα για όλους. Η απαξίωση της σκληρής προσπάθειας και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας επέτειναν τα φαινόμενα αυτά, ενώ όχι λίγες φορές και οι ελεύθεροι επαγγελματίες υπέκυπταν στην περαστική γοητεία του «εύκολου χρήματος».
Με την κρίση, βλέπουμε τα απόνερα της κατάστασης:
- Οι νέοι επιστήμονες να φεύγουν μαζικά στο εξωτερικό, για να ξεφύγουν από την ανεργία, την έλλειψη οργάνωσης και την υποβάθμισή τους. Αν δεν αλλάξει η κατάσταση, το ρεύμα θα συνεχιστεί και η πλειοψηφία τους θα επιστρέφει μόνο για ολιγοήμερες διακοπές.
- Οι (συχνά όχι και τόσο νέοι) επιχειρηματίες, να δραστηριοποιούνται μαζικά σε συγκεκριμένους τομείς υπηρεσιών (όπως κομμωτήρια, σουβλατζίδικα και καφετέριες), αντί να επενδύουν σε παραγωγικές δραστηριότητες και την καινοτομία.
- Οι υπάρχοντες ελεύθεροι επαγγελματίες (καθώς και λιγοστοί τολμηροί νέοι), να υπομένουν την άδικη φορολογία (πχ αυτοί δεν δικαιούνται αφορολόγητο), τις για πολλούς αυξανόμενες ασφαλιστικές εισφορές (ασήκωτες πλέον για τα μεσαία και τα κάποτε σχετικά υψηλά εισοδήματα) και το αβέβαιο μέλλον. Ενδεικτικά, μέχρι τις 27 Ιουλίου αρκετές δεκάδες κατηγορίες επαγγελματιών, μεταξύ των οποίων και οι μηχανικοί (των οποίων όλες οι δραστηριότητες καταγράφονται ηλεκτρονικά και δεν μπορούν να φοροδιαφύγουν), θα πρέπει να επιβαρυνθούν με αγορά εξοπλισμού (συσκευή POS) για να μπορούν οι δυσεύρετοι πελάτες τους να τους πληρώνουν με πιστωτική κάρτα. Παράλληλα, από το 2018 οι πληρωμές των ασφαλιστικών εισφορών του προηγούμενου χρόνου δεν θα προσμετρώνται για τον υπολογισμό των νέων ασφαλιστικών εισφορών των ελεύθερων επαγγελματιών, οδηγώντας σε νέες επιβαρύνσεις.
- Τέλος, σε πολλές χώρες (και σε μεγαλύτερο ακόμα βαθμό στην Ελλάδα), η μεσαία τάξη, η βάση της Δημοκρατίας, πλήττεται, ενώ ταυτόχρονα χειραγωγείται πολιτικά από το πλαστό δίλημμα της επιλογής ανάμεσα στην υποτιθέμενη διασφάλιση επισφαλών κεκτημένων και την άνευ όρων αποδοχή μιας παγκοσμιοποιημένης φιλελευθεροποίησης.
Τι έλειψε, τι δεν πήγε καλά;
- η απουσία μιας συλλογικότητας, που θα μαθαίνεται στα σχολεία, θα εμπεδώνεται με κοινές εμπειρίες στον ιδιωτικό και δημόσιο επαγγελματικό χώρο και θα γιορτάζεται με ομαδικές γιορτές και χορούς. Στο επάγγελμα των τεχνικών, για παράδειγμα, θα πρέπει να ανατρέξουμε τουλάχιστον 100 χρόνια πίσω, στα αυτόνομα οργανωμένα «μπουλούκια» μαστόρων, που έφταναν μέχρι τα βάθη της Μέσης Ανατολής, παρέχοντας ποιοτική εργασία. Αντίστοιχα παραδείγματα υπάρχουν και σε άλλους τομείς, όπως στις Ελληνικές εμπορικές παροικίες της Ευρώπης ή τον συνεταιρισμό στα Αμπελάκια του Πηλίου.
- η μη συνειδητοποίηση ότι για να επιτύχει κάποιος ως ελεύθερος επαγγελματίας, χρειάζονται περισσότερα προσόντα από ό,τι ως μισθωτός, όπως η αυτοπειθαρχία, η προσήλωση, η πρωτοβουλία, η σκληρή προσπάθεια και η επιμονή. Χρειάζεται επίσης και μια κουλτούρα, στην οικογένεια ή στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, που σταδιακά χάνεται.
- η έλλειψη στοιχειώδους υποδομής και υποστήριξης από το κράτος της καινοτομίας, του εξαγωγικού εμπορίου, της αναβίωσης παραδοσιακών μορφών οικονομίας. Όμως, ακόμα περισσότερο και από το θεσμικό πλαίσιο ή την χρηματοδότηση, λείπουν τα οργανωμένα σχήματα υποστήριξης και αυτό-οργάνωσης μέσω της κοινωνίας των πολιτών, παρά τις λίγες και αξιοσημείωτες εξαιρέσεις, όπως ορισμένες οικολογικές πρωτοβουλίες, η κοινωνική επιχειρηματικότητα ή οι «μέντορες» υλοποίησης καινοτόμων ιδεών.
Ο φαύλος κύκλος της οικονομικής, αξιακής και πολιτικής κρίσης
- η πολιτιστική και πνευματική φτώχεια της Ελλάδας, που προκαλείται αλλά και αντικατοπτρίζεται από την ιδεολογική πενία και τις ακολουθούμενες στρεβλές πολιτικές, ώστε ακόμα και οι «ειδικοί» της επικοινωνίας να αποτυγχάνουν να εξωραΐσουν την πραγματικότητα.
- η αδηφάγα πολιτική των «δανειστών», που ζητούν την μονομερή και λεόντεια «τήρηση των υπεσχημένων», κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο που οι Σταυροφόροι της Τέταρτης Σταυροφορίας, το 1204, το απαιτούσαν, κάτω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης.
- η απουσία προσφοράς κινήτρων και επιβράβευσης της προσπάθειας και η πολύχρονη επικράτηση μιας αντίληψης που η «ευημερούσα» καπιταλιστική Ελλάδα παραδόξως μοιραζόταν με χώρες του τρίτου κόσμου (ή παλαιότερα του «υπαρκτού σοσιαλισμού»), δηλαδή την προνομιακή μεταχείριση κοινωνικών ομάδων από το κράτος, παράλληλα με ανέξοδες υποσχέσεις μελλοντικής διανομής μιας μεγαλύτερης «πίτας».
Τι μπορεί και τι πρέπει λοιπόν να γίνει;
- Καλύτερη ενημέρωση για όσα συμβαίνουν στον κόσμο, όπως η τρίτη και πλέον η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Η ανάγκη παροχής ποιοτικών και οικονομικά ανταγωνιστικών υπηρεσιών, απευθυνόμενων σε μια ολοένα διευρυνόμενη εξωτερική αγορά, απαιτεί ομαδική προσπάθεια και διαύγεια πνεύματος.
- Αναπτυξιακή πολιτική από τους Έλληνες για τους Έλληνες, με αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων της Ελλάδας, καθώς και υπεράσπιση και χρήση του δημόσιου πλούτου, αντί της εκποίησής του. Η επιστροφή στις ρίζες, την γη, την αυτάρκεια, την πρωτογενή και δευτερογενή παραγωγή και την οικιακή οικονομία είναι οι σύνδεσμοι του παρόντος με το παρελθόν και η προέκτασή του στο μέλλον.
- Σε οργανωτικό επίπεδο, διευκόλυνση της απασχόλησης συνταξιούχων, μισθωτών ή απασχολούμενων σε άλλο τομέα ελεύθερων επαγγελματιών, σε καινοτόμους τομείς της ελεύθερης οικονομίας, αντί της θέσπισης αντικινήτρων για την εργασία τους.
- Επαναφορά των εννοιών της αξιοπιστίας, της συνεργασίας, του συντονισμού, της αποτελεσματικότητας, με πρόταγμα την δεξιότητα και την αριστεία. Υπογραμμίζουμε, ότι δεν αρκεί πλέον να αναγνωρίζουμε και να προωθούμε τους άριστους, χρειαζόμαστε μια παιδεία και μια κοινωνία που να μας κάνει όλους άριστους.
- Ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας και υπερηφάνειας, σε πείσμα όσων προβάλλουν μηδενιστικές ιδέες από δήθεν διεθνιστικά πρότυπα, που στην πράξη καμία χώρα δεν υιοθετεί.
Αν τα πιο πάνω ακούγονται δύσκολα, ίσως και ανέφικτα, ας μας εξηγήσει κάποιος (κατά προτίμηση, χωρίς πολιτικές φιλοδοξίες) ποιο είναι το εναλλακτικό σχέδιο (Plan B) και ποιος θα το εφαρμόσει, εάν συνεχιστεί η συρρίκνωση του αριθμού των ελεύθερων επαγγελματιών.