Η ενοχή κατατάσσεται στα δυσάρεστα συναισθήματα, όπως όμως όλα τα συναισθήματα, θετικά ή αρνητικά, ευχάριστα ή δυσάρεστα, έτσι και αυτή εξυπηρετεί κάποιο σκοπό. Τα συναισθήματα, μεταξύ άλλων, μας δίνουν πληροφορίες για κάτι που συμβαίνει, μας προφυλάσσουν, μας κινητοποιούν να συμπεριφερθούμε με συγκεκριμένους τρόπους ώστε να συνυπάρξουμε και να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τους άλλους ανθρώπους.
Το συναίσθημα της ενοχής βιώνεται όταν έχουμε κάνει κάτι που είναι αντίθετο με τους κοινωνικούς ή προσωπικούς κανόνες ή έχουμε παραβιάσει κάποια συμφωνία με ένα σημαντικό άλλο και αυτό μπορεί να έχει αρνητικές ή δυσάρεστες συνέπειες. Η ενοχή μας κινητοποιεί να αξιολογήσουμε την κατάσταση και να κάνουμε αλλαγές ώστε να μην ξανασυμβεί το όποιο δυσάρεστο γεγονός.
Μικρές δόσεις υγιούς ενοχής λειτουργούν σαν ένα ερέθισμα για να αναγνωρίσουμε ότι δεν έχουμε συμπεριφερθεί σύμφωνα με τις αξίες και τα πρότυπα μας, βοηθούν να επαναπροσδιορίσουμε τις αξίες μας, τις πεποιθήσεις και την συμπεριφορά μας. Μας κινητοποιούν να κάνουμε τις απαραίτητες διορθώσεις ώστε να αλλάξουμε την όποια δυσάρεστη για εμάς κατάσταση έχει δημιουργηθεί και να εξελιχθούμε. Όσο πιο γρήγορα κάνουμε τις απαραίτητες αλλαγές τόσο πιο γρήγορα θα απαλλαγούμε από τις ενοχές. Σε μικρές δόσεις η ενοχή είναι καλή γιατί μας βοηθά ακόμη και να τρώμε καλύτερα, να ασκούμαστε, να βοηθούμε ανθρώπους σε ανάγκη, να νοιαζόμαστε για τους δικούς μας ανθρώπους, να συμπεριφερόμαστε ευγενικά, να δημιουργούμε και να διατηρούμε υγιείς σχέσεις.
Αν παρατηρήσετε ότι νιώθετε ενοχές, πρώτα εξετάστε αν είναι υγιείς ενοχές και αν είναι:
•Ακούστε το συναίσθημά σας και αυτό που θέλει να σας πει.
•Συνήθως νιώθουμε ενοχές όταν λειτουργούμε λανθασμένα σύμφωνα με τα προσωπικούς ή/και κοινωνικούς κανόνες. Αναγνωρίστε και δεχθείτε ότι κάνατε ένα λάθος και προχωρήστε παρακάτω. Όλοι κάνουμε λάθη, κανείς δεν είναι τέλειος.
•Δεχθείτε ότι δεν μπορείτε να αλλάξετε το παρελθόν και αυτό που συνέβη, αλλά μπορείτε από δω και πέρα να φροντίσετε ώστε να μην ξανασυμβεί.
•Αναλάβετε δράση για να διορθώσετε την συμπεριφορά. Η ενοχή που δεν έχει «λυθεί» μπορεί να μας δημιουργήσει πρόβλημα.
•Η εμμονή σε κάτι και όχι η δράση δεν βοηθά. Διορθώστε το, διδαχθείτε από αυτό και αφήστε το «να φύγει».
Μπορεί μικρές δόσεις ενοχής να συμβάλουν θετικά στη ζωή μας, η υπερβολική, η συνεχής και αδικαιολόγητη όμως ενοχή έχει αρνητικές συνέπειες σε αυτή. Συχνά μπορεί να μην εκτιμούμε ακριβώς τις συνέπειες που μπορεί να έχουν οι συνεχείς μικρές δόσεις ενοχής στη ζωή μας. Μπορεί να μας εξαντλήσουν ψυχολογικά, να μας παραλύσουν ακόμη και να μας οδηγήσουν στην εμφάνιση κατάθλιψης. Οι υπερβολικές ενοχές δε μας βοηθάνε να συγκεντρωθούμε, να σκεφτούμε σωστά, να δημιουργήσουμε, μας εμποδίζουν να βιώσουμε τις χαρές της ζωής.
Η υπερβολική, αδικαιολόγητη ενοχή μπορεί να μας οδηγήσει στο να αντιλαμβανόμαστε λανθασμένα τον εαυτό μας ως κάποιον που συνεχώς κάνει λάθη και αποτυγχάνει. Οι αυτο-κατηγορίες και αυτο-τιμωρητικές συμπεριφορές δε βοηθούν παρά μόνο συμβάλλουν στο να εξαντληθούμε ψυχολογικά και να νιώθουμε την ανάγκη να καταβάλλουμε μεγάλη προσπάθεια ώστε να αντεπεξέλθουμε στην καθημερινότητά μας. Η μη υγιής, η μη «λειτουργική» ενοχή συχνά λειτουργεί διασπαστικά και οδηγεί σε λανθασμένες αποφάσεις.
Κάποιες φορές η βίωση της ενοχής προέρχεται από πρέπει, αξίες και πιστεύω τα οποία δεν είναι δικά μας. Αν η ενοχή προέρχεται από τα πρέπει άλλων και την δική μας ανάγκη να ικανοποιούμε τους άλλους με όποιο κόστος για εμάς, τότε η ενοχή δεν μπορεί να είναι ωφέλιμη, αλλά βλαπτική.
Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι προσπαθούν να εκμεταλλευτούν το συναίσθημα της ενοχής. Προσπαθούν να δημιουργήσουν ενοχές σε κάποιον ώστε να κερδίσουν αυτό που επιθυμούν. Αυτό ίσως είναι αποτελεσματικό με κάποιους ανθρώπους και πιθανά να έχει ένα άμεσο αποτέλεσμα.
Οι υπερβολικές ενοχές δε μας βοηθάνε να συγκεντρωθούμε, να σκεφτούμε σωστά, να δημιουργήσουμε, μας εμποδίζουν να βιώσουμε τις χαρές της ζωής.
Θα ήταν καλό τα άτομα που χρησιμοποιούν την τακτική της πρόκλησης ενοχής σε κάποιον για να επιτύχουν τον σκοπό τους να έχουν υπόψη τους ότι το άλλο άτομο πέρα από την ενοχή που θα νιώσει, πιθανά θα νιώσει και άλλα συχνά αρνητικά προς αυτόν συναισθήματα, όπως ο θυμός και θα αρχίσει να απομακρύνεται. Πολλές φορές η τακτική αυτή γυρνάει μακροπρόθεσμα εις βάρος τους.
Από την άλλη, θα ήταν καλό να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας ότι κανείς δε μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε αδικαιολόγητη ενοχή αν εμείς δεν το επιτρέψουμε. Αν αντιληφθούμε ότι κάποιος προσπαθεί με κάποιο τρόπο να μας κάνει να νιώσουμε ενοχές για να πετύχει κάτι (για παράδειγμα να κάνουμε κάποια δουλειά που δεν είναι δική μας, να δεσμευτούμε περισσότερο σε κάτι ή κάποιον, να συμπεριφερθούμε με κάποιο τρόπο ή να κάνουμε κάποιες αλλαγές που δεν επιθυμούμε), είναι καλό να πάρουμε λίγο χρόνο και να εξετάσουμε αν όντως χρειάζεται να νιώσουμε ενοχές για κάτι που δεν κάνουμε ή θα ήταν αντίθετα καλό να συμπεριφερθούμε διεκδικητικά και να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας.
Ίσως η βασισμένη σε πραγματικές αποδείξεις και όχι σε παραποιήσεις ενοχή μπορεί να είναι ωφέλιμη για εμάς. Η αδικαιολόγητη, η συνεχής, η μη υγιής όμως βίωση ενοχής μπορεί να είναι καταστροφική. Πριν ξεκινήσετε το ταξίδι της ενοχής, δείτε αν αξίζει.