Στο βιβλίο τους Superforecasting: The Art and Science of Prediction, οι Καθηγητές Tetlock και Gardner παρουσιάζουν τα ευρήματα διεθνούς έρευνας, η οποία διήρκεσε είκοσι χρόνια, όπου καταδεικνύονται τα σοβαρά λάθη των πολιτικών και των ειδικών εμπειρογνωμόνων όσον αφορά στην πρόγνωση γεγονότων οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής φύσης.
Ο Νομπελίστας Daniel Kahneman στο βιβλίο του Thinking, Fast and Slow αποδίδει την αποτυχία των προβλέψεων στην τάση να υποεκτιμούμε ή να υπερεκτιμούμε τα διάφορα φαινόμενα, γεγονότα και καταστάσεις. Η λήψη αποφάσεων πρέπει να λαμβάνει υπόψη την αβεβαιότητα, την πιθανότητα λανθασμένων προβλέψεων και τον αντίκτυπο, τη σοβαρότητα των συνεπειών. Η πολυπλοκότητα και η ασυμμετρία οδηγούν σε τεράστια σφάλματα.
Η θεωρία του Μαύρου Κύκνου, που διατύπωσε το 2007 ο Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ στο βιβλίο του The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable, περιγράφει την αδυναμία του ανθρώπου να προβλέψει κάποια ξαφνικά γεγονότα ή συμβάντα, που όμως είναι ικανά να προκαλέσουν μια δραματική αλλαγή στην ιστορία. Ο Ν. Ταλέμπ ονόμασε τα σπάνια αυτά συμβάντα Μαύρους Κύκνους. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Μαύρου Κύκνου είναι ο τεράστιος αντίκτυπος και οι πολύ σοβαρές συνέπειες που επιφέρει.
Ο Μαύρος Κύκνος δημιουργείται όταν το χάσμα ανάμεσα σε αυτό που ξέρουμε και αυτό που δεν ξέρουμε γίνεται επικίνδυνα μεγάλο. Το τι θεωρείται Μαύρος Κύκνος έχει να κάνει με το απροσδόκητο και το μέγεθος των επιπτώσεων που επιφέρει. Υπάρχουν θετικοί Μαύροι Κύκνοι (ευκαιρίες) και αρνητικοί Μαύροι Κύκνοι (με καταστροφικές συνέπειες). Μια από τις ιδιότητες του Μαύρου Κύκνου είναι η ασυμμετρία στις συνέπειες - θετικές ή αρνητικές.
Σύμφωνα με τη θεωρία του Μαύρου Κύκνου:
α) Απ' τη μια υπερεκτιμούμε αυτά που γνωρίζουμε· απ' την άλλη, υποεκτιμούμε την αβεβαιότητα και την πιθανότητα να είμαστε λανθασμένοι. Υποεκτιμούμε τα ρίσκα, δεν αξιολογούμε σωστά τις πιθανότητες.
β) Υπάρχουν πράγματα τα οποία είναι δύσκολο να προβλέψουμε. Γεγονότα που θεωρούνται σπάνια και δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε τις πιθανότητες αυτά να συμβούν. Μπορούμε όμως να έχουμε μια γενική ιδέα για ένα τέτοιο ενδεχόμενο και τις πιθανές συνέπειες και να είμαστε προετοιμασμένοι. Μπορούμε να κατανοήσουμε τη 'δυναμική' του φαινομένου και να μετατρέψουμε ένα Μαύρο Κύκνο σε Γκρίζο Κύκνο.
γ) Υπάρχουν όμως και γεγονότα (θετικά ή αρνητικά) που είναι αδύνατο να προβλέψουμε -εντελώς άγνωστα, τυχαία συμβάντα- αλλά έχουν τεράστιο αντίκτυπο.
Η νέα Διάσκεψη για το Κυπριακό στο Crans Montana της Ελβετίας έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός Μαύρου Κύκνου - θετικού Μαύρου Κύκνου για την Τουρκία, αρνητικού Μαύρου Κύκνου για την ελληνοκυπριακή πλευρά και την Ελλάδα.
Τη συνολική βιωσιμότητα της λύσης του Κυπριακού συναποτελούν εκατοντάδες ζητήματα που χαρακτηρίζονται από πολυπλοκότητα και αλληλεξάρτηση. Τα αλληλένδετα και αλληλοεπηρεαζόμενα αυτά θέματα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, σε συνδυασμό με τις ασύμμετρες αβεβαιότητες, τη μεταβλητότητα, την πιθανότητα λανθασμένων προβλέψεων, τη γεωπολιτική ρευστότητα και τον παράγοντα χρόνο, αυξάνουν το ρίσκο με γεωμετρική πρόοδο.
Στο εκρηκτικό κλίμα του Crans Montana θα πρέπει να αναμένεται να υπάρξει βαριά κλιμάκωση των φαινομένων με σύνθετη και υψηλή τυχαιότητα. Τα συστήματα αυτά είναι εξαιρετικά επικίνδυνα αφού χαρακτηρίζονται από χαοτικές, περίπλοκες και ακραίες καταστάσεις. Τέτοιες συνθήκες ενθαρρύνουν την εμφάνιση Μαύρων Κύκνων που μπορούν να αλλάξουν δραματικά τα δεδομένα - τα γεγονότα και οι εξελίξεις δεν μπορούν να προβλεφθούν με βάση την παρατήρηση του παρελθόντος.
Tο γεγονός ότι η νέα διπλωματική κορύφωση στην Ελβετία είναι πολύ κοντά χρονικά με την ερευνητική γεώτρηση της γαλλικής εταιρείας TOTAL στο θαλάσσιο τεμάχιο 11 της κυπριακής ΑΟΖ καθιστά το σκηνικό των διαπραγματεύσεων ακόμη πιο ρευστό και αβέβαιο.
Ο Ν. Ταλέμπ χρησιμοποιεί τον όρο Extremistan (Εξτρεμοχώρα) για να χαρακτηρίσει καταστάσεις ακραίων διαστάσεων που θεωρούνται αδιανόητες ακόμη και στο επίπεδο πρόβλεψης ενδεχομένων. Η Εξτρεμοχώρα εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα, ασύμμετρους κινδύνους και δραματικές, μη αναστρέψιμες συνέπειες.
Η Άγκυρα επιδιώκει με τη λύση του Κυπριακού να:
1. Αποκτήσει το στρατηγικό έλεγχο ολόκληρης της Κύπρου.
2. Ενισχύσει το γεωπολιτικό της βάρος στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και ιδιαίτερα στους τομείς της ασφάλειας και της ενέργειας.
3. Αποκόψει ένα κρίκο της αλυσίδας των Ελληνικών νησιών, που περιβάλλουν την Τουρκία από Δυσμάς και Νότου.
4. Ακυρώσει τη δυνατότητα της Ελλάδας να εκμεταλλευτεί τον υποθαλάσσιο της πλούτο που αρχίζει από την Κύπρο και φθάνει στο Αιγαίο.
5. Χρησιμοποιεί τους Τουρκοκύπριους για να συγκυβερνά στην ΕΕ.
Το Κεφαλαίο της Ασφάλειας και των Εγγυήσεων αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της λύσης του Κυπριακού. Ακόμη και η παραμικρή ευθραυστότητα ή αρνητικό στοιχείο σε έναν από τους βασικούς πυλώνες -Εσωτερική Ασφάλεια, Εξωτερική Ασφάλεια, Ασφάλεια Εφαρμογής της λύσης, Συνταγματική Ασφάλεια- μπορεί να προκαλέσει την κατάρρευση του όλου οικοδομήματος.
Οι προτάσεις της Τουρκίας στο κομβικό ζήτημα της ασφάλειας και των εγγυήσεων εκμηδενίζουν τη συνολική βιωσιμότητα της λύσης. Αυτό μπορεί να τεκμηριωθεί επιστημονικά.
Πάντοτε θα υπάρχουν ρίσκα που δεν μπορούμε να υπολογίσουμε και κίνδυνοι που δεν μπορούμε να προβλέψουμε. Όμως μπορούμε να είμαστε προετοιμασμένοι για το άγνωστο και τους κινδύνους που δεν φαίνονται.
Η Κύπρος βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από την Τουρκία ενώ, στο προσεχές μέλλον, λόγω και της αστάθειας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, οι κίνδυνοι θα είναι πολλαπλάσιοι.
Στη Διάσκεψη της Ελβετίας, το ζητούμενο είναι να διαφυλάξουμε τα εθνικά μας συμφέροντα ακόμη και στο χειρότερο δυνατό σενάριο: αδιαλλαξία της Τουρκίας, ναυάγιο διαπραγματεύσεων, επίσημη κήρυξη αδιεξόδου από τον Γ.Γ. ΟΗΕ, κίνδυνος να κηρυχθεί το Κυπριακό ως μη επιλύσιμο πρόβλημα, παιγνίδι επίρριψης ευθυνών, κίνδυνος θερμού επεισοδίου.
Στο Crans Montana η πλευρά μας βρίσκεται ανάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη: Aπ' τη μια οι παράλογες αξιώσεις και μαξιμαλιστικές απαιτήσεις της Τουρκίας σε όλα τα επίπεδα/κεφάλαια -εξουσιών, θεσμών, οικονομίας, ασφάλειας και εγγυήσεων- καθιστούν το σχέδιο λύσης εξαιρετικά εύθραυστο και δυσλειτουργικό. Απ' την άλλη ένα ναυάγιο θα δώσει στην Τουρκία την αφορμή για να προωθήσει τους στρατηγικούς της στόχους.
Στην κρίσιμη αυτή φάση των διαπραγματεύσεων, εισηγούμαι όπως ο ΠτΔ κ.Ν. Αναστασιάδης και ο Έλληνας ΥΠΕΞ κ.Ν. Κοτζιάς προτείνουν στον ΓΓ του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες να ζητηθεί γνωμάτευση από τον Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης Ν. Ταλέμπ -τον κορυφαίο παγκοσμίως ειδικό στο Risk Management- για τη συνολική βιωσιμότητα της λύσης του Κυπριακού.
H πρόταξη της αναγκαιότητας για επιστημονική τεκμηρίωση της συνολικής βιωσιμότητας της λύσης του Κυπριακού θα:
1. Ενίσχυε την διαπραγματευτική μας θέση στην προσπάθεια επίτευξης μιας λύσης που θα αντέξει σε βάθος χρόνου.
2. Αποτελούσε μια θωράκιση της πλευράς μας απέναντι στις πιέσεις που ενδεχομένως να ασκηθούν στο Crans Montana.
3. Κατέρριπτε την τουρκική προπαγάνδα και θα βοηθούσε τη δική μας πλευρά να επανακτήσει την ηθική υπεροχή.
Κοινός πρέπει να είναι ο στόχος για μια πραγματικά βιώσιμη λύση η οποία θα ανταποκρίνεται στις προσδοκίες και θα καθησυχάζει τις ανησυχίες και των δύο πλευρών, Ε/κ και Τ/κ. Σε περίπτωση που η Τουρκία επιμείνει σε μια εύθραυστη συμφωνία -απορρίπτοντας μια μόνιμη λύση η βιωσιμότητα της οποίας είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη- θα αποκαλυφθούν τα πραγματικά της σχέδια και θα επωμιστεί το πολιτικό κόστος ενός νέου αδιεξόδου.
Η Τουρκία επιδιώκει μια επισφαλή συμφωνία η οποία θα της παρέχει τη δυνατότητα να ερμηνεύει και να εφαρμόζει πρόνοιες κατά το δοκούν. Λόγω της ισχύος και του μεγέθους της η Τουρκία έχει το πλεονέκτημα: την ευχέρεια της επιλογής (optionality) και προβολής του δικού της αφηγήματος το οποίο εξυπηρετεί τους στρατηγικούς της στόχους.
Η πολυπλοκότητα της λύσης του Κυπριακού, η εφαρμογή της λύσης, οι μεταβατικές φάσεις, τα οικονομικά της λύσης, ο κίνδυνος παράλυσης του νέου Ομοσπονδιακού Κράτους με βέτο και η αξίωση της Άγκυρας να ισχύσουν οι τέσσερις ελευθερίες της ΕΕ για Τούρκους υπηκόους στην Κύπρο, σε συνδυασμό με τις αρνητικές ασυμμετρίες που χαρακτηρίζουν το Κυπριακό -το μέγεθος και η ισχύς της Τουρκίας, ο τουρκικός αναθεωρητισμός και επεκτατισμός κ.ά.- μπορούν να οδηγήσουν σε εκρηκτικά ρίσκα και καταστροφικές συνέπειες.
Λόγω της περιπλοκότητας, της μεταβλητότητας και των ασυμμετριών που χαρακτηρίζουν το Κυπριακό, το μοντέλο Antifragility του Ν. Ταλέμπ αποτελεί το μοναδικό εργαλείο παγκοσμίως το οποίο παρέχει τη δυνατότητα αξιολόγησης -με μαθηματική ακρίβεια- της συνολικής βιωσιμότητας της λύσης. Η εν λόγω μέθοδος μπορεί να καταδείξει τις εύθραυστες πρόνοιες που πρέπει να αφαιρεθούν και τα στοιχεία που πρέπει να προστεθούν, ώστε να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα της λύσης αλλά και να διασφαλιστεί ότι η πιθανότητα της καταστροφής είναι μηδενική.
Η αξιολόγηση της συνολικής βιωσιμότητας της λύσης του Κυπριακού πρέπει να:
1. Καλύπτει όλα τα κεφάλαια, πτυχές και πρόνοιες της συμφωνίας.
2. Εστιάζει σε όλους τους παράγοντες -εντός και εκτός Κύπρου- που μπορούν να επηρεάσουν την ανθεκτικότητα της λύσης.
3. Περιλαμβάνει και ένα προληπτικό σκέλος με κινήσεις που θα μπορούσαν να γίνουν για ενίσχυση τόσο της αμυντικής θωράκισης της Κύπρου όσο και της βιωσιμότητας της λύσης του Κυπριακού (π.χ. ενεργειακή πολιτική και στρατηγικές συμμαχίες).
Τα πάντα στο Κυπριακό μπορούν να αξιολογηθούν με βάση το σύστημα Antifragility και το κριτήριο ευθραυστότητα - ανθεκτικότητα. Υπάρχουν θέματα στα οποία μπορούν να γίνουν κάποιες υποχωρήσεις στις διαπραγματεύσεις χωρίς αυτό να επηρεάζει ουσιαστικά τη συνολική βιωσιμότητα της λύσης. Υπάρχουν όμως και ζητήματα όπου ακόμη και η παραμικρή ευθραυστότητα μπορεί να τινάξει τη λύση στον αέρα. Λόγω των ασυμμετριών που χαρακτηρίζουν το Κυπριακό, η βιωσιμότητα της τελικής συμφωνίας μπορεί να έχει μόνο δύο αξίες: απόλυτη (100%) ή μηδενική (0%).
Τυχόν επικινδυνότητες στο σχέδιο λύσης πρέπει να αντιμετωπιστούν προληπτικά και πριν την τελική συμφωνία και τα δημοψηφίσματα, αφού μια εύθραυστη συμφωνία θα έχει δραματικές και μη αναστρέψιμες συνέπειες. Στα εύθραυστα συστήματα τα οφέλη είναι μικρά και ορατά, ενώ οι παρενέργειες μπορεί να είναι εξαιρετικά δυσμενείς και να μην φαίνονται.
Στο βιβλίο του Antifragile ο Ν. Ταλέμπ θέτει τους κανόνες για τη μετάβαση από το εύθραυστο στο ανθεκτικό. Η εν λόγω στρατηγική βοηθά τους οργανισμούς να τροποποιούν την έκθεσή τους (modify their exposure) ώστε να είναι:
α) Λιγότερο εκτεθειμένοι σε αρνητικά συμβάντα που μπορεί να προκύψουν (να ελαχιστοποιούν το ρίσκο και τη ζημιά από αρνητικές ασυμμετρίες).
β) Περισσότερο ανοικτοί σε θετικά συμβάντα που μπορεί να προκύψουν (να μεγιστοποιούν το όφελος από θετικές ασυμμετρίες).
Όπως υπογραμμίζει ο N. Ταλέμπ, όταν κάτι είναι antifragile επωφελείται από την αβεβαιότητα, την τυχαιότητα, το άγνωστο και το χρόνο αφού μέσα από τις παραμέτρους αυτές προκύπτουν νέες και περισσότερες ευκαιρίες. Το antifragile δε είναι απλά ανθεκτικό (robust) αλλά γίνεται καλύτερο με το χρόνο. Αντίθετα, το εύθραυστο (fragile) επηρεάζεται αρνητικά από την ρευστότητα, την μεταβλητότητα, την αστάθεια και την ανωμαλία.
Με τη βοήθεια του μοντέλου Antifragility του N. Ταλέμπ μπορούμε να:
α) Θωρακίσουμε τη λύση του Κυπριακού ώστε να αντέξει ακόμα και στις πιο ακραίες συνθήκες.
β) Καταστήσουμε τη λύση antifragile ώστε να γίνεται καλύτερη σε βάθος χρόνου. Εάν αποκλειστούν παντελώς οι εκ Τουρκίας κίνδυνοι, η λύση του Κυπριακού μπορεί να γίνεται πιο λειτουργική με το χρόνο.
Στην εποχή των ασυμμετριών, μια αλλαγή 1% στα συστήματα μπορεί να μειώσει την ευθραυστότητα «fragility» (ή να αυξήσει την ανθεκτικότητα «antifragility») κατά περίπου 99%. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται μόνο πολύ λίγα βήματα για να κάνουμε τα πράγματα καλύτερα και πιο ασφαλή.
Σχεδόν όλα σήμερα χαρακτηρίζονται από «winner-take-all effects» (ο νικητής τα παίρνει όλα) και περιλαμβάνουν πηγές που μπορεί να προκαλέσουν ζημιά ή να αποφέρουν οφέλη.
Στην περίπτωση του Κυπριακού, εάν η λύση δεν είναι 100% βιώσιμη:
α) Η συμφωνία θα καταρρεύσει εν ριπή οφθαλμού - δεν θα υπάρχει καν πρώτη μέρα της λύσης.
β) Η Τουρκία θα τα κερδίσει όλα ενώ η δική μας πλευρά θα χάσει τα πάντα.
Το μοντέλο Antifragility του N. Ταλέμπ αποτελεί ένα διεθνώς αναγνωρισμένο, επιστημονικό εργαλείο το οποίο εφαρμόζεται εδώ και πολλά χρόνια για σκοπούς αξιολόγησης και ενίσχυσης της βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας κρατών, συστημάτων διακυβέρνησης, πόλεων, επιχειρήσεων και άλλων οργανισμών.