Κάπου ανάμεσα στις αναμνήσεις από την παιδική μου ηλικία, βρίσκεται και μία επίσκεψη στο σπίτι της γιαγιάς της μητέρας μου ένα απόγευμα του φθινοπώρου. Εγώ δεν πρέπει να ήμουν πάνω από πέντε ετών και η γιαγιά είχε πατήσει προ πολλού τα ογδόντα.
Θυμάμαι χαρακτηριστικά τη γιαγιά μαυροντυμένη, με μαντίλι στο κεφάλι και μαγκούρα, να κάθεται μαζεμένη στην άκρη του ντιβανιού και να κοιτάζει με αγριεμένο βλέμμα και δυσπιστία τα παιδιά και τα εγγόνια της που πηγαινοέρχονταν λέγοντας ζωηρά τα νέα τους και σερβίροντας χυμούς και κουλουράκια στα μικρότερα μέλη της οικογένειας. Μόλις μπήκαμε στη σάλα, με τα πλαστικά λουλούδια στις ανθοστήλες και το σεμέν πάνω στην τηλεόραση, η μητέρα μου με παρότρυνε να πάω να χαιρετίσω τη γιαγιά. Αδύνατον. Είχα αγκαλιάσει σφιχτά τη γάμπα της και επέμενα ότι δεν πρόκειται να πλησιάσω τη γριούλα που με αγριοκοίταζε.
Λίγο το σπρώξιμο, λίγο οι απειλές που έβγαιναν μέσα από σφιγμένα δόντια της μαμάς μου, πήγα διστακτικά κοντά της. Και βέβαια, όπως αποδείχτηκε, είχα απόλυτο δίκιο που ήμουν επιφυλακτική, μιας και η γιαγιά σήκωσε τη μαγκούρα της στον αέρα και την προσγείωσε δίπλα μου βρίζοντας και φωνάζοντας. Αυτό ήταν. Από τότε, δεν την ξαναπλησίασα. Τι κι αν κάποτε υπήρξε ένας γλυκός και τρυφερός άνθρωπος; Τώρα πια, δεν ήταν παρά μία κακιασμένη, αγριεμένη γιαγιά που δεν αγαπούσε κανέναν, παρά μόνο τα λουλούδια της. Αυτό έλεγαν άλλωστε ψιθυριστά μεταξύ τους και οι μεγάλοι...
Σωστά;
Λάθος.
Αρκετά χρόνια αργότερα κατάλαβα ότι η γιαγιά ήταν απλά άρρωστη. Προφανώς, έπασχε από κάποια μορφή άνοιας (-α στερητικό και νους, δηλαδή απώλεια του νου) και οι ακατάλληλες συμπεριφορές της δεν ήταν παρά μέρος της ασθένειας. Αλλά τότε, οι γνώσεις μας για τις παθήσεις που καταστρέφουν τα κύτταρα του εγκεφάλου ήταν πολύ περιορισμένες και τα φάρμακα σχεδόν ανύπαρκτα. Όλοι πίστευαν ότι είναι φυσιολογικό οι ηλικιωμένοι να ξεχνούν ή να κάνουν κουταμάρες, «Ε, είναι πια και 80 χρονών, τι περιμένεις; Ας φτάσω κι εγώ στην ηλικία της και ας ξεχνάω και λίγο», έλεγαν. Κι έτσι, αντιμετώπιζαν ως κάτι φυσιολογικό τον παππού που έβγαινε στην πλατεία του χωριού με την καραμπίνα, τη γιαγιά που Αύγουστο μήνα έβγαινε να σκουπίσει τις αυλές με το παλτό της και τόσες άλλες περιπτώσεις ανθρώπων με άνοια.
Σήμερα όμως, δεν υπάρχουν δικαιολογίες. Σήμερα ξέρουμε. Η άνοια δεν είναι μέρος της φυσιολογικής διαδικασίας της γήρανσης. Δεν είναι φυσιολογικό να «τα χάνουν» οι άνθρωποι όσο μεγαλώνουν. Πράγματι, η μνήμη, η οποία και επηρεάζεται πολύ συχνά στις καταστάσεις που προκαλούν άνοια, είναι μία λειτουργία ευαίσθητη στο πέρασμα του χρόνου. Νεότερες έρευνες δείχνουν ότι αρχίζει σταδιακά να αποδυναμώνεται από τη δεύτερη δεκαετία της ζωής μας, με αποτέλεσμα φτάνοντας στην ηλικία των 60 οι μικροδυσκολίες να έχουν συσσωρευτεί και να γίνονται εμφανείς. Αυτό που μεγαλώνοντας αλλάζει στη λειτουργία της μνήμης είναι κυρίως το γεγονός χρειαζόμαστε περισσότερο χρόνο τόσο για να μάθουμε μία καινούρια πληροφορία, όσο και για να την ανακαλέσουμε όταν τη χρειαστούμε. Παρόλα αυτά, οι διανοητικά υγιείς ηλικιωμένοι παραμένουν λειτουργικοί και ανεξάρτητοι. Και αυτό είναι και το χαρακτηριστικότερο ίσως σημάδι που δείχνει ότι κάτι δεν πάει καλά: οι άνθρωποι με άνοια δυσκολεύονται να κάνουν πράγματα που στο παρελθόν τους φαίνονταν πολύ εύκολα.
Η άνοια, με συχνότερη μορφή τη νόσο Αλτσχάιμερ, είναι μια παθολογική κατάσταση που όσο πιο νωρίς διαγνωστεί, τόσα περισσότερα μπορούμε να κάνουμε για να παρέμβουμε και να καθυστερήσουμε την εξέλιξή της. Πλέον, υπάρχουν ασφαλείς φαρμακευτικές, αλλά και μη φαρμακευτικές θεραπείες, όπως τα προγράμματα νοητικής ενδυνάμωσης, που μπορούν να βοηθήσουν άνθρωπο με άνοια να παραμείνει λειτουργικός και σε καλή κατάσταση για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μην αφήνετε το χρόνο να περνά. Αν ένα αγαπημένο σας πρόσωπο έχει αρχίσει να ξεχνά (κυρίως πρόσφατα γεγονότα), να χάνεται σε μέρη που γνωρίζει καλά, να δυσκολεύεται να κάνει πράγματα που κάποτε έκανε χωρίς δυσκολία, να ψάχνει τις λέξεις για να πει αυτό που θέλει ή να αλλάζει σαν προσωπικότητα, απευθυνθείτε άμεσα στο νευρολόγο σας ή σε ένα ειδικό Ιατρείο Μνήμης.
Χάρη στα μέσα που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας, οι άνθρωποι με άνοια και οι οικογένειές τους μπορούν να έχουν μία φυσιολογική και ποιοτική ζωή. Ας τους δώσουμε αυτή την ευκαιρία.