Ποιο θα πρέπει να είναι, σήμερα, το πρόταγμα της ελληνικής Κοινωνίας στην πλατεία Συντάγματος; Σε αρκετές των περιπτώσεων οι πολίτες της χώρας μας έχουν συγκεντρωθεί στην πλατεία Συντάγματος απαιτώντας να ληφθεί υπόψη η βούλησή τους από την Κυβέρνηση. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα, ξεκινώντας από το πρόσφατο νομοσχέδιο του ασφαλιστικού μέχρι τις πορείες για την εκπαιδευτική πολιτική, τα Μνημόνια κ.λπ. Κάθε φορά οι πολίτες διαμαρτύρονται για την ασκούμενη πολιτική και κάθε φορά, σχεδόν κάθε φορά, γυρίζουν σπίτι τους άπρακτοι και ακόμα πιο απογοητευμένοι.
Τι φανερώνει η συνεχής διαμαρτυρία της Κοινωνίας και η απαίτησή της να ληφθεί υπόψη η βούλησή της;
Η συνεχής διαμαρτυρία των πολιτών φανερώνει την έκδηλη διαφοροποίηση που υπάρχει μεταξύ της βούλησης της Κυβέρνησης και του εκλογικού σώματος ή υπό πιο ευρεία έννοια της Κοινωνίας. Ωστόσο, εάν το σύστημα ήταν αντιπροσωπευτικό δεν θα έπρεπε η εκτελεστική εξουσία να εναρμονιζόταν με τη βούληση της Κοινωνίας; Είναι τελικά το σημερινό πολιτικό μας σύστημα πράγματι αντιπροσωπευτικό;
Σε ένα αντιπροσωπευτικό σύστημα ο πολίτης έχει ουσιαστικό ρόλο και λόγο. Ο πολίτης είναι ο δικαιούχος της πολιτικής και εκείνος είναι ο εντολέας. Η κοινωνία είναι θεσμημένη, είναι δήμος, και αυτή καθορίζει τον σκοπό της πολιτικής. Η βούληση της κοινωνίας ελέγχει το πολιτικό σύστημα και το δικό της καλό αποτελεί τον σκοπό της πολιτικής. Η ελληνική συνέχεια της γλώσσας μας δίνει με τον πλέον γλαφυρό τρόπο το νόημα των παραπάνω σκέψεων με την φράση «έχω λόγο στα πράγματα». Με τη φράση αυτή εκφράζουμε την πολιτική μας βούληση και εννοούμε ότι η βούληση αυτή θα γίνει και πολιτική απόφαση. Το ότι συζητάμε για τα πολιτικά θέματα δε σημαίνει ότι είμαστε πολιτικά ελεύθεροι παρά μόνο ότι έχουμε την ατομική ελευθερία του λόγου και εκφραζόμαστε. Για να γίνει ο πολιτικός λόγος μέρος της πολιτικής θα πρέπει η κοινωνία να μετέχει στο πολιτικό σύστημα.
Είναι λογικό ότι, οποιοσδήποτε είναι εκτός πολιτικής δεν είναι δυνατόν να παράγει πολιτική. Επομένως, η κοινωνία αν δεν θεσμηθεί δεν μπορεί να παράγει πολιτική. Κατά την ίδια λογική, η Βουλή προκειμένου να αποφασίσει θα πρέπει να συγκροτηθεί σε σώμα. Κατ' αναλογία και η Κοινωνία για να αποφασίσει θα πρέπει να συγκροτηθεί σε «Δήμο». Στο αντιπροσωπευτικό σύστημα, η Κυβέρνηση είναι εντολοδόχος και λειτουργός της πολιτικής. Εφόσον η Κοινωνία έχει συγκροτηθεί σε σώμα εκφράζει τη βούλησή της και αυτή είναι δεσμευτική για την Κυβέρνησή της. Η ορθότητα της πολιτικής ελέγχεται με βάση τη βούληση της Κοινωνίας και όχι από αφηρημένους όρους και αόριστες έννοιες όπως το «εθνικό συμφέρον», το «γενικό καλό» κ.α. Ο πολίτης στην αντιπροσώπευση αναμένει τη διαχείριση του δημοσίου αγαθού από το πολιτικό προσωπικό να γίνεται προς όφελός του. Η ιδιότητα του εντολέα είναι αυτή εξάλλου που του έχει δώσει τη δυνατότητα να επιλέγει, να καθοδηγεί και να κρίνει τους ασκούντες την πολιτική εξουσία.
Η πολιτική εξουσία στην αντιπροσώπευση παύει πλέον να τίθεται υπεράνω του νόμου. Ο Καθηγητής Γεώργιος Κοντογιώργης αναφέρει ότι στην αντιπροσώπευση, ο πολίτης, ο οποίος πλέον λειτουργεί ως εντολέας, αποκτά «το «έννομο συμφέρον» και θεσμική δυνατότητα να ελέγχει, να ανακαλεί, να εγκαλεί άμεσα τον πολιτικό του αντιπρόσωπο και μάλιστα «νομική» αρμοδιότητα, δηλαδή δικαίωμα αναζήτησης ευθύνης για τα πολιτικά του πεπραγμένα.» Το πολιτικό προσωπικό είναι υπόλογο και για τον τρόπο άσκησης της πολιτικής αλλά και για την ορθότητά της.
Αξιολογώντας το σημερινό πολιτικό σύστημα με βάση τα ανωτέρω αντιλαμβανόμαστε ότι:
- «[Η Κοινωνία] είναι ιδιώτης, δεν συγκροτεί δήμο, δεν υπάρχει ως θεσμός της πολιτείας.
- Η ιδιότητα του εντολέα κατέχεται ρητά από το κράτος, όπως και η ιδιότητα του εντολοδόχου.
- Σκοπός της πολιτικής δεν είναι δεν είναι το κοινό/κοινωνικό συμφέρον, αλλά νεφελώδεις έννοιες, όπως το γενικό, εθνικό ή δημόσιο συμφέρον, των οποίων επιπλέον αυθεντικός εκφραστής ορίζεται το κράτος, όχι η κοινωνία.
- [...] Η πολιτική πράξη και, συνακόλουθα, η πολιτική τάξη τοποθετούνται υπεράνω του νόμου, δεν υπόκεινται στη δικαιοσύνη.»
Επομένως, το σημερινό πολιτικό σύστημα δεν είναι υπό καμία έννοια αντιπροσωπευτικό. Η συνάντηση της κοινωνίας και της πολιτικής στην εποχή μας γίνεται εκτός του πολιτικού συστήματος. Είτε στο επίπεδο της ιδεολογίας, μέσω, για παράδειγμα, των πολιτικών κομμάτων είτε με τη διαδικασία της ψήφου, η οποία λειτουργεί ως εκλογική νομιμοποίηση του πολιτικού προσωπικού. Για αυτό και οι πολίτες συνεχώς διαμαρτύρονται για τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος και τις αποφάσεις του. Σε καμία απόφαση της πολιτικής εξουσίας δεν λαμβάνεται υπόψη η βούληση της Κοινωνίας. Για να γίνει το σύστημα αντιπροσωπευτικό θα πρέπει η Κοινωνία να γίνει μέρος του πολιτικού συστήματος δηλαδή να δημιουργηθεί ως θεσμός. Μέχρι τώρα συναντάται εξωθεσμικά, ο κάθε πολίτης ως απλός ιδιώτης. Και βέβαια η πορεία προς την αντιπροσώπευση δεν μπορεί να τίθεται με όρους δεοντολογίας και ευχολόγια. Λέμε για παράδειγμα ότι πρέπει οι πολιτικοί να «ακούσουν» τους πολίτες, πρέπει να σέβονται την κοινωνία κλπ (ένα πρόσφατο παράδειγμα δεοντολογικής αντίληψης της αντιπροσώπευσης είναι η προσπάθεια του vouliwatch για το ποθεν έσχες των πολιτικών). Για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για «αντιπροσώπευση» θα πρέπει η Κοινωνία να συμμετέχει στο πολιτικό σύστημα ως συγκροτημένος θεσμός της πολιτικής. Η ουσιαστική αλλαγή απαιτεί να δοθεί φωνή στον κύριο λόγο ύπαρξης του πολιτικού συστήματος στην Κοινωνία και με την τεχνολογική πρόοδο που έχει επιτευχθεί υπάρχουν πλέον πολλές λύσεις.
____________
Γιώργος Δ. Κοντογιώργης, Πολίτης και πόλις. Έννοια και τυπολογία της «πολιτειότητας», Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση, 2003, σελ. 44.
Γιώργος Δ. Κοντογιώργης, Η δημοκρατία ως ελευθερία. Δημοκρατία και αντιπροσώπευση, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2007, σελ. 32