Δεν είναι πλέον καινούργιο. Πάνω από δέκα χρόνια, από τον Σεπτέμβριο του 2003, μας περιμένει εκεί στο 51ο χλμ., έτοιμο να μας ενημερώσει, να μας ψυχαγωγήσει, να μας εμπνεύσει. Και παρότι ψιλο-πάλιωσε πλέον, εντούτοις παραμένει μοναδικό, τόσο γιατί δεν υπάρχει άλλο όμοιο ή αντίστοιχο στον ελλαδικό χώρο, όσο και διότι οι άνθρωποί του όντως είναι μοναδικοί, πάντα ζεστοί και ευγενείς, αλλά και πάντα επαγγελματίες!
Το vagonetto έχει κατεξοχήν μεταλλευτική ταυτότητα και δεν σχετίζεται άμεσα ούτε με τα γεωπάρκα (εχουν θεσμοθετηθεί 5 στη χώρα μας και 69 συνολικά στην ΕΕ) ούτε με τα θεματικά μουσεία του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς (πχ. Μουσείο Μαρμαροτεχνίας στην Τήνο) παρά μόνο με αντίστοιχα θεματικά μεταλλευτικά πάρκα του εξωτερικού, όπως το National Coal Mining Museum και το Sygun Copper Mine στη Μ. Βρετανία, το Estonian Mining Museum, τα αλατωρυχεία-μουσεία της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (πχ. Hallstat στο Saltzburg Αυστρία, Wieliczka Salt Mine στην Πολωνία και Salina Turda στη Ρουμανία), αλλά και πολλά στις Ηνωμένες Πολιτείες (Tonopah Historic Mining Park, Almaden Quicksilver Park κ.α).
Ο βωξίτης, το βαγονάκι μεταφοράς, οι θάλαμοι και στύλοι, το ασβεστολιθικό ταβάνι και το ασβεστολιθικό πάτωμα, τα δίκτυα αέρα και νερού, το πλέγμα και η κοχλίωση της οροφής, τα παραμέντα και τα ... βουλιαμέντα αποτελούν ορισμένα από τα «ατού» της παλιάς εξοφλημένης στοάς 850 που μετασκευάστηκε σε επισκέψιμο προορισμό. Κι ακόμα τα φουρνέλα μέσα στις στοές, τα διατρητικά φορεία jumbo, το ξεσκάρωμα, η υποστύλωση, η αλήστου μνήμης ξυλοδεσία, τα καμινέτα, τα κεκλιμένα, η αποκομιδή της πρώτης ύλης, τα scrapers... και πολλά άλλα ιδιώματα της μεταλλευτικής ορολογίας στα οποία καλούνται να «εντρυφήσουν» μικροί και μεγάλοι άσχετοι με το φυσικό αντικείμενο της μεταλλευτικής! Ηχος και εικόνα, ορθά δομημένα, στο φυσικό περιβάλλον της μεταλλευτικής δραστηριότητας, αρκούν για να ανάψει η «θρυαλλίδα» του ενδιαφέροντος. Κι εν συνεχεία ο επισκέπτης να προβληματιστεί δημιουργικά, να αφεθεί σε μια συναρπαστική βιωματική εμπειρία.. Και ας είναι τόσο δύσκολο να αντιληφθεί κάποιος από τους μη «παροικούντες στην Ιερουσαλήμ» πως ακριβώς σχεδιάζεται και εφαρμόζεται η υπόγεια εξόρυξη των μεταλλευμάτων...
Αυτή τη φορά, μετά από κάποιες παλιότερες επισκέψεις, δεν κοιτούσα και πολύ τα εκθέματα, ούτε μου χρειαζόταν το ψηφιακό σύστημα ατομικής ξενάγησης. Καθόμουν και χάζευα. Είχα την πολυτέλεια να χαζεύω μέσα στο μισοσκόταδο τα προσωπάκια των μικρών αλλά και των μεγάλων που παρακολουθούσαν το θέαμα..
Σύνδεση Εκρηκτικών Υλών σε υπόγεια στοά (αναπαράσταση)
Δεν χρειαζόταν ούτε να μιλάω, ούτε να γράφω -κατά την προσφιλή μου συνήθεια- για να περάσω τα μηνύματα της χρηστικότητας του ορυκτού πλούτου και της εξορυκτικής δραστηριότητας. Εκεί μέσα, εντελώς ξαφνικά το δύσκολο και περίπλοκο γινόταν εύκολο και απλό. Με τον ήχο και το φως να εναλλάσσονται, μέσα από τα παιδικά μάτια.
Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας, στοά 850 (vagonetto)
Καθώς βγαίναμε έξω, και αφού είχαν παρακολουθήσει τις υπέργειες αίθουσες των εκθεμάτων και τις διαδραστικές προβολές στα ψηφιακά δωμάτια (μπλέ, κόκκινο και πράσινο..) οι μικροί «εκκολαπτόμενοι εκμεταλλευτές» ρωτούσαν όλο και πιο εξειδικευμένα πράγματα: πώς ο βωξίτης μετατρέπεται σε χρήσιμο μέταλλο (αλουμίνιο); πώς ήξερε ο γεωλόγος που να τερματήσει τη γεώτρηση στο πράσινο δωμάτιο; γιατί αλήθεια είναι κόκκινος ο βωξίτης; πού πάνε ο σίδηρος και όλα τα υπόλοιπα στείρα όταν παράγεται αλουμίνιο στο εργοστάσιο; τί είναι αλήθεια η αλουμίνα; τί είναι η υδροσπορά; πως έβαζαν τα εκρηκτικά και μετά πως έβγαιναν από τη στοά οι εργάτες; και πως δεν έπεφτε πάνω τους το ταβάνι;
Ειδικά οι τελευταίες ερωτήσεις για τα εκρηκτικά μου θύμισαν κάτι πραγματικά αστείο. Θυμάμαι μια φορά μια δικαστίνα, που δίκαζε ένα εξειδικευμένο θέμα σχετικά με την υπόγεια εξόρυξη, αναρωτήθηκε με στόμφο αλλά και αφοπλιστική ειλικρίνεια: «Μα είναι δυνατόν να μπαίνουν εκρηκτικές ύλες μέσα στις υπόγειες στοές;» Μάλλον έπρεπε να έχει επισκεφθεί κι αυτή το vagonetto...
Μπήκαμε στο αυτοκίνητο για τη γειτονική Γραβιά. Σκεφτόμουν πόσο δύσκολο είναι να πείσεις κάποιον μόνο με τα λόγια ή τα γραφτά χωρίς το παράδειγμα, χωρίς την εικόνα, χωρίς την ουσία. Πώς να υπερβείς την εγγενή «βαρβαρότητα» της εξόρυξης απέναντι στο περιβάλλον, ειδικά όταν το ιστορικό παρελθόν της είναι επίσης βεβαρημένο... Και ακόμη όταν τα βιβλία που κάθε χρόνο διδάσκονται τα παιδιά στα σχολειά τους και που όσο κι αν βελτιώνονται, δυστυχώς στον τομέα αυτό, είναι ακόμη πολύ πίσω. Ξεχνάνε σχεδόν ολοκληρωτικά και γενικευμένα ότι ο κόσμος των υλικών που ζούμε, έχει βαθιές ρίζες στα χρήσιμα ορυκτά, ειδικά τα μη ενεργειακά, και την εξόρυξή τους. Αντε να φτάσουν μέχρι το πετρέλαιο και τον ελληνικό λιγνίτη, τα οποία και συσχετίζουν άμεσα με τις κλιματικές αλλαγές. Και μέχρι εκεί...
Τις σκέψεις μου καθώς οδηγούσα ήρθε να διακόψει μια φωνή σαν από το ... υπερπέραν του πίσω καθίσματος. «Μου άρεσε το vagonetto μπαμπά. Μόνο που πεινάω τώρα...»
Tο συνοφρυωμένο βλέμμα έδωσε τη θέση του στο χαμόγελο της ελπίδας. Kι αυτό γιατί έβλεπα πλέον τη λύση στο πρόβλημα. Tη μόνη λύση. Oχι περιγραμματική, γενικόλογη και δονκιχωτική. Όχι με λόγια ή με γραφτά. Aλλά αληθινή, με σάρκα και οστά!
Του χρόνου θα έχουμε ένα ολοκαίνουργο vagonetto μιας και θα γίνουν εργασίες ανακαίνισης και εκσυγχρονισμού. Οπότε, όσοι πήγατε, θα ξαναπάτε...